Kariery episkopatu Wielkiego Księstwa Litewskiego w okresie od 1544 do 1632 roku w kontekście dochodów z biskupstw

• Authors: Wioletta Pawlikowska-Butterwick

Title variants

EN

Ecclesiastical Careers of the Episcopate of the Grand Duchy of Lithuania in the Context of Episcopal Incomes, 1544-1632

Abstracts

EN

The article tackles the problem of the appointment of bishops in the dioceses of the Grand Duchy of Lithuania between 1544 and 1632, paying particular attention to income as a factor driving careers, Influencing the filling of bishoprics, and so-called movement in the episcopate. Until the Union of Lublin there were four bishoprics within the boundaries of the Grand Duchy: those of Wilno (Vilnius), Łuck (Lutsk), Samogitia and Kiev. In 1569 the bishoprics of Łuck and Kiev became part of the Polish Crown. After the Union of Lublin the total number of bishoprics in the Commonwealth rose to seventeen, counting the two archbishoprics.

PL

W artykule poruszony został problem powoływania biskupów w diecezjach Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1544–1632 ze szczególnym zwróceniem uwagi na dochód jako czynnik napędzający karierę, a zatem mający wpływ na obsadę biskupstw i tzw. ruch w episkopacie. Do Unii Lubelskiej w granicach Wielkiego Księstwa znajdowały się cztery biskupstwa: wileńskie, łuckie, żmudzkie i kijowskie. W 1569 roku biskupstwa łuckie i kijowskie zostały przyłączone do Korony Polskiej. Po Unii Lubelskiej łączna liczba biskupstw w Rzeczypospolitej wzrosła do 17, jeśli liczyć dwa arcybiskupstwa.

Keywords

PL

Wielkie Księstwo Litewskie; Biskupi; Kariery; Dochód

EN

Grand Duchy of Lithuania; Bishops; Careers; Income

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2021
• Volume: 136
• Pages: 85-126

Dates

published

2021

Contributors

author

Wioletta Pawlikowska-Butterwick

• Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk w Warszawie

References

• Annales ecclesiastici quos post Caesarem S.R.E. Card. Baronium […], t. 3, wyd. A. Theiner, Romae 1856.
• Censvra albo zdanie y uwaźenie [---] o nominacyey biskupa Wileńskiego, przez Jego M. X. Podkanclerzego koronnego uczynioney y przestroga do Ich Mości Panow obywatelow W. X. Lith. z strony urazu praw, y napotym niebezpieczeństwa ich, [b.m.w.] 1598, opr. Sigitas Narbutas, „Senoji Lietuvos lteratura”, t. 5: Šešioliktojo amžiaus raštija, Vilnius 2000.
• Dokumenty fundacyjne diecezji smoleńskiej, wyd. Bolesław Kumor, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 17, 1968.
• Dokumenty soborów powszechnych, t. 2: (869-1312), opr. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2002.
• Monumenta Poloniae Vaticana, t. VII, cz. 3, ed. Edward Kuntze, Cracoviae 1939-1950.
• Propozycje konsystorialne w XVI wieku, wyd. Hieronim Fokciński, Rzym 1994.
• Relationes status dioecesium in Magno Ducatu Lituaniae, red. Paulius Rabikauskas, t. 1, Roma 1971.
• 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej, red. Jerzy Strzelczyk, Janusz Górny, Gniezno: Gaudentinum, 2000.
• Długosz T., Biskupi polscy w XVII i XVIII w. Obsada. Dyspensy. Taksy, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 5, 1958, z. 4.
• Długosz T., Dzieje diecezji smoleńskiej, Lwów 1937.
• Dorobisz J., Kariery dygnitarzy duchownych koronnych Wazów, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, 16, 2019, 2.
• Dorobisz J., Włodzimierz Kaczorowski, Sieradzanie – arcybiskupami gnieźnieńskimi za panowania Wazów: 1587-1668, w: 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej.
• Dybkowska A., O powoływaniu biskupów za panowania Zygmunta Augusta, w: Między monarchą a demokracją: studia z dziejów Polski XV-XVIII wieku, red. Anna Sucheni-Grabowska i Małgorzata Żaryn, Warszawa 1994.
• Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, t. 1-2. red. Marek Walczak, Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2016.
• Fokciński H., Królewscy kandydaci na biskupstwo kijowskie obrządku łacińskiego w drugiej połowie XVI wieku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2, 2005.
• Graczyk W., Stanisław Łubieński - pasterz, polityk i pisarz 1574-1640, Warszawa-Tyniec. Wydawnictwo Benedyktynów, 2005.
• Graff T., Episkopat monarchii jagiellońskiej w dobie soborów powszechnych XV wieku, Kraków: Towarzystwo Naukowe Societac Vistulana, 2008.
• Grzywacz J., Nominacja biskupów w Polsce przedrozbiorowej, Lublin: Nakładem Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1960.
• Guzowski P., Bernard Maciejowski i Mikołaj Zebrzydowski – biografie (prawie) równoległe, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz, Ewa Dubas- Urwanowicz, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2003.
• Hajdukiewicz L., Nidecki Patrycy Andrzej, w: PSB, t. 22, Wrocław 1977.
• Hankus M., Święty Stanisław jako kontrreformacyjny wzór biskupa doskonałego w literaturze oraz fundacjach artystycznych biskupów krakowskich i ich otoczenia, w: Działalność fundacyjna, t. 1.
• Ivinskis Z., Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejy amžiy sąvartoje, w: tegoż, Rinktiniai raštai, t. 4, Roma, 1987.
• Ivinskis Z., Vilniaus ir Medininkų vyskupai iki XVI amņiaus, w: Rinktiniai raštai, t. 4: Krikščionybė Lietuvoje, Roma, 1989;
• Jovaiša L., Biskup w: Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, red. Vytautas Ališauskas, et al., Kraków: Universitas, 2006.
• Jovaiša L., Castus, doctus, diligens, devotus: tridentinio sielovadininko tipo formavimas(is) Žemaičių vyskupijoje, w: Tridento visuotinio Bažnyčios susirinkimo (1545–1563) įtaka Lietuvos kultūrai, red. Aleksandra Aleksandravičiūtė, Vilnius: Kultūros, filosofijos ir meno institutas, 2009.
• Kalinowski J., Wawrzyniec Gembicki jako biskup chełmiński i pomezańskiej diecezji wieczysty administrator (1600-1610), Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011.
• Kallas M., Historia ustroju Polski, Warszawa: PWN, 2005.
• Kosman M., „Primas Wielkiego Xięstwa Litewskiego”. Z badań nad miejscem diecezji wileńskiej w metropolii gnieźnieńskiej, w: 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej.
• Kosman M., Episkopat litewski za Wazów, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu. Historia”, 26, 1988.
• Kowalski M. D., Nieznany dokument papieski dla Andrzeja, pierwszego biskupa Seretu i Wilna, i powstanie biskupstwa wileńskiego, „Studia Źródłoznawcze”, 53, 2015.
• Kowalski M. D., Proventus Camerae Apostolicae debiti. Opłaty duchowieństwa polskiego na rzecz papiestwa w latach 1417-1484, Kraków: Historia Iagellonica, 2010.
• Krahel T., Spory graniczne między diecezją żmudzką i wileńską w XVII-XVIII wieku, „Soter”, 31, 2009.
• Kumor K., Granice metropolii i diecezji polskich 968-1939, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 19, 1970.
• Kunze E., Utworzenie biskupstwa wendeńskiego przez Stefana Batorego, w: Studia ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 2, Kraków 1938.
• Litak S., Kościół łaciński w Rzeczypospolitej około 1772 roku. Struktury administracyjne, Lublin 1996.
• Litak S., Od Reformacji do Oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin 1994.
• Litak S., Organizacja kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku ze szczególnym uwzględnieniem diecezji krakowskiej, w: Kościół katolicki w Małopolsce w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, red. Waldemar Kowalski, Jadwiga Muszyńska, Kielce-Gdańsk 2001.
• Litak S., Podziały administracyjne kościoła łacińskiego w Polsce około 1772 r. „Kwartalnik Historyczny”, 89, 1982, nr 4.
• Makarczyk I., Warmia w okresie rządów biskupa Mikołaja Szyszkowskiego (1633-1643), Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2017.
• Moraczewski J., Dzieje Rzeczypospolitej Polskiej, t. 4, Poznań 1863.
• Obłąk J., Kardynał Bernard Maciejowski jako biskup krakowski, Olsztyn: Arcybiskup Metropolita Warmiński, 2008.
• Ochmański J., Biskupstwo wileńskie w średniowieczu. Ustrój i uposażenie, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1972.
• Ochmański J., Powstanie i rozwój latyfundium biskupstwa wileńskiego (1387-1550), Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1963.
• Opaliński, Modele karier senatorów duchownych w XVI i XVII wieku, w: Sejm Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów a europejskie reprezentacje stanowe, red. Dariusz Kupisz, Wacław Uruszczak, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, bodaj lipiec 2019.
• Paknys M., Wczesny okres chrystianizowania się Wielkiego Księstwa Litewskiego (koniec XIV w. – pierwsza polowa XVI w.), w: Dzieje chrześcijaństwa na Litwie, red. Vytautas Ališauskas, Warszawa 2014.
• Pawlikowska W., Richard Butterwick, Introduction, w: Social and Cultural Relations in the Grand Duchy of Lithuania Microhistories, red. Richard Butterwick, Wioletta Pawlikowska, New York–London: Routledge, 2019.
• Pawlikowska-Butterwick W., ‘Lithuanians’, ‘Foreigners’ and Ecclesiastical Office: Law and Practice in the Sixteenth-Century Grand Duchy of Lithuania, „Journal of Ecclesiastical History”, 68, 2017.
• Pawlikowska-Butterwick W., Kariery polityczne i kościelne biskupów Wojciecha i Jerzego Radziwiłłów – koryfeuszy początku i końca XVI wieku – zarys problemu, „Nasza Przeszłość”, 127, 2017.
• Pawlikowska-Butterwick W., Równi i równiejsi, czyli jak koneksje na dworze królewskim pomagały duchownym w XVI wieku, w: Jagiellonowie i ich świat. Centrum a peryferie w systemie władzy Jagiellonów, red. Bożena Czwojdrak, Jerzy Sperka, Piotr Węcowski, Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2018.
• Prokop K. R., Biskupi kijowscy obrządku łacińskiego XIV – XVIII w. Szkice biograficzne, Biały Dunajec–Ostróg 2003.
• Prokop K. R., Pseudo-episcopus Kiioviensis: w kwestii daty rezygnacji z biskupstwa i śmierci nominata kijowskiego Mikołaja Paca, “Lituano Slavica–Posnaniensia”, 11, 2005.
• Prokop K. R., Rzymskokatoliccy biskupi ordynariusze diecezji na ziemiach ruskich dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (do czasów I wojny światowej), Warszawa–Drohiczyn 2014.
• Prokop K. R., Rzymskokatoliccy biskupi ordynariusze diecezji na ziemiach ruskich dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (do czasów I wojny światowej), Warszawa – Drohiczyn 2015.
• Przyałgowski W., Żywoty biskupów wileńskich, t. 2, Petersburg, 1860.
• Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569-1763, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2002.
• Szady B., Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, Lublin 2003.
• Ulewicz T., Z polono-lituaników renesansowych, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 46, 2001, nr 3.
• Wiesiołowski J., Episkopat Polski XV w. jako grupa społeczna, w: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, 4, 1990.
• Wyczański A., Polityka i Kościół w dobie Odrodzenia. Nominacje biskupie Zygmunta Starego, w: Kultura polska a kultura europejska, red. Maria Bogucka, Jerzy Kowecki, Warszawa: PIW, 1987.
• Wyczawski H. E., Pac (Pacewicz) Mikołaj, PSB, t. 24.

Identifiers

DOI

10.52204/np.2021.136.85-126

Biblioteka Nauki

2164049