Chcemy znać całą prawdę – choćby miała być nam niemiłą… – historia i dziedzictwo polskiego skautingu w „Bratnim Słowie” w latach 1980-1981

• Authors: Michał Gawriłow

Title variants

EN

We want to know the whole truth – even if it could have been unpleasant for us… – The history and heritage of Polish scouting in the „Bratnie Słowo” in 1980-1981

Abstracts

EN

The article aims to discuss the purpose of the views of the Scouting Instructors’ Circle named after Andrzej Małkowski (Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego – KIHAM) on the importance of tradition and the history of the scouting movement in the articles published in the magazine „Bratnie Słowo” in 1980-1981. In addition, it discusses the basic views of this circle on the definition of scouting and its goals.

PL

Artykuł zawiera omówienie poglądów Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego na temat znaczenia tradycji i historii ruchu harcerskiego w materiałach opublikowanych w czasopiśmie „Bratnie Słowo” w latach 1980-1981. Dodatkowo przedstawiono poglądy tego środowiska na temat definicji harcerstwa i jego celów.

Keywords

PL

ZHP; KIHAM; Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego; „Bratnie Słowo”; historia; pamięć; polski ruch skautowy

EN

ZHP (PSGA – Polish Scouting and Guiding Association); KIHAM; Brothers Word; 1980-1981; history; polish scout movement

• Publisher: Centralna Biblioteka Wojskowa im Marszałka Józefa Piłsudskiego
• Journal: Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej
• Year: 2023
• Volume: 1
• Issue: 19
• Pages: 77-103

Dates

published

2023

Contributors

author

Michał Gawriłow

• Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL, Polska

• https://orcid.org/0009000163789649

References

• Baran A., Geneza Porozumienia KIHAM. Jak powstało Porozumienie Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, [w:] Studia z dziejów harcerstwa 1944-1989, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2009, s. 77-96;
• Baran A., Harcerstwo niezależne. Od Niezależnego Ruchu Harcerskiego do Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, [w:] „Jesteście naszą wielką szansą”. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944-1989, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2009, s. 203-215;
• Baran A., Niezależna prasa harcerska od sierpnia 1980 do 13 grudnia 1981. Stan badań i postulaty badawcze, [w:] Z dziejów prasy harcerskiej w kraju i na obczyźnie, red. W. Kukla, M. Szczerbiński, Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej, Gorzów Wielkopolski 2003, s. 171-177;
• Baran A., Stanisław Broniewski „Orsza” wobec wydarzeń harcerskich w Polsce z lat 1980--1983, [w:] Od zniewolenia do wolności. Studia historyczne, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Collegium Civitas; Polskie Radio Białystok, Warszawa – Białystok 2009, s. 361-383;
• Baran A., Walka o kształt harcerstwa w Polsce (1980-1990). Niepokorni i niezależni, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2007;
• Błażejewski W., Bibliografia harcerska 1911-1960, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1981;
• Błażejewski W., Bibliografia harcerska 1911-1960. Suplement, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1981;
• Błażejewski W., Bibliografia harcerska 1961-1981, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1986;
• Błażejewski W., Z dziejów harcerstwa polskiego 1910-1939, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1985;
• Czopowicz S., KIHAM. Zarys wydarzeń, wybór dokumentacji i relacji, Wydawnictwo Drogowskazów, Wydawnictwo Trifolium, Warszawa 1998;
• Czopowicz S., KIHAM. Zarys wydarzeń, wybór dokumentów i relacji, Niezależne Wydawnictwo Harcerskie, Warszawa 2020;
• Czopowicz S., Niepokorni i niezależni. Korzenie harcerskiej niepodległości (1980-1989). Przyczynek metodologiczny i porządkujący, [w:] Warszawa niezłomna. Antysystemowe formy opozycji i oporu społecznego w stolicy (1980-1989), red. B. Noszczak, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2013;
• Czopowicz S., O Radzie Porozumienia KIHAM i odrodzeniu ruchu harcerskiego. Przyczynek metahistoryczny z pogranicza egzystencji i metody, [w:] Studia z dziejów harcerstwa 1944-1989, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2009;
• Czopowicz S., Szczera wola i zniewolenie. Harcerstwo w Polsce 1945-1980. Zarys problematyki ideowej i wychowawczej, Niezależne Wydawnictwo Harcerskie, Warszawa 2010;
• Figiel B. M., Folc M., Jedność i wielość. Harcerstwo lat osiemdziesiątych w oczach instruktorów, Główna Kwatera Harcerek ZHP Wydawnictwo Trifolium, Warszawa 1998;
• Figiel B. M., Kwaśniewski J., Kręgi instruktorów harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, [w:] Zaradność społeczna. Z badań nad społecznymi inicjatywami w dziedzinie rozwiązywania problemów Polski lat osiemdziesiątych, praca zbiorowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990, s. 153-166;
• Folc M., Jedność i wielość. Harcerstwo lat osiemdziesiątych w oczach instruktorów, Główna Kwatera Harcerek ZHP Wydawnictwo Trifolium, Warszawa 1998;
• Friszke A., Opozycja polityczna w PRL 1945-1980, Aneks, Londyn 1994;
• Friszke A., Związek Harcerstwa Polskiego 1956-1963. Społeczna organizacja wychowawcza w systemie politycznym PRL, Instytut Studiów Politycznych PAN, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2016;
• Geneza harcerstwa. Teksty źródłowe, oprac. M. Miszczuk, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1981;
• Głowacka-Sobiech E., Harcerstwo w Polsce w latach 1944-1990, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2013;
• Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, T. 1, Muzeum Harcerstwa, Warszawa 2006, T. 2, Muzeum Harcerstwa, Warszawa 2008, T. 3, Muzeum Harcerstwa, Warszawa 2012, T. 4, Muzeum Harcerstwa, Warszawa 2016, T. 5, Muzeum Harcerstwa, Warszawa 2019;
• Hausner W., Wierzbicki M., Sto lat harcerstwa, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2015;
• Hausner W., Związek Harcerstwa Polskiego w latach 1944-1964. Między komunistycznym przechwyceniem symboli a buntem wychowawców, [w:] „Jesteście naszą wielką szansą”. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944-1989, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2006;
• Kamiński A., Andrzej Małkowski, Jakobstaf, Warszawa 2023;
• Kamiński A., Książka wodza zuchów, Rada Kręgu „Osowiec”; Harcerskie Biuro Wydawnicze, Warszawa 1946;
• Kasprzyk K., Grzeszczuk J., Materiały do bibliografii harcerstwa za lata 1982-2009, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie, Kraków 2010;
• Kiewicz A., Harcerstwo w Polsce Ludowej, [s.n.], Wrocław 2003;
• KIHAM: dwudziesta rocznica powstania Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego: 26 października 1980 r. – 26 października 2000 r., red. B. Zawadzka-Feliksbrot, G. Nowak, [s. n.],Warszawa 2000;
• Kowalski J., Materiały do bibliografii czasopism harcerskich. Od powstania KIHAM-u w 1980 roku do końca 1989 roku, [w:] Studia z dziejów harcerstwa 1944-1989, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2009;
• Koźniewski K., I zawsze krzyż oksydowany… Refleksje nad historią harcerstwa w Polsce 1911-1986, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1990;
• Leksykon harcerstwa, red. O. Fietkiewicz, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1988;
• Lewandowski J., Miszczuk M., Stawecki M. A., Geneza Związku Harcerstwa Polskiego, Komenda Chorągwi im. Dzieci Zamojszczyzny, Zamość 1989;
• Marszałek K., Harcerska lista (nie)obecności. Analiza polskiej bibliografii harcerstwa za lata 1989-2017, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2018;
• Marszałek K., Ruch harcerski w latach 1980-1989, Oficyna Wydawnicza Impuls; Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Kraków – Bydgoszcz 2017;
• Nowik G., Kalendarium KIHAM, [s.n.],Warszawa 2000;
• Radziej K., Polska Bibliografia Harcerska 1982-2002, Uniwersytet Śląski w Katowicach. Wydział Filologiczny. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, Katowice 2003;
• Staniszkis J., Pologne. La révolution autolimitée, Presses Universitaires de France, Paryż 1982;
• Strzembosz T., Refleksje o harcerstwie i wychowaniu, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia; Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, SandomierzSandomierz – Warszawa 2005;
• Studia z dziejów harcerstwa 1944-1989, red. M. Wierzbicki, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Warszawa 2009;
• Wierzbicki M., Młodzież w PRL, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2009;
• Z dziejów prasy harcerskiej w kraju i na obczyźnie: tom studiów dedykowany pamięci Zygmunta Lechosława Szadkowskiego (1912-1995), red. W. Kukla, M. Szczerbiński, Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2003;
• Baran A., Harcerski ruch wydawniczy. Charakter i działalność Niezależnego Wydawnictwa Harcerskiego (1981-1986), „Krakowski Rocznik Historii Harcerstwa”, T. 1, s. 126-138;
• Baran A., Harcerstwo jako forma sprzeciwu, „Arcana” 2001, nr 6, s. 83-86;
• Baran A., Harcerstwo niepokorne i niezależne w ostatniej dekadzie PRL, „Studia Rzeszowskie” 2002, T. 9, s. 231-247;
• „Bratnie Słowo. Pismo Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego” 1980-1981, nr 1-7, https://archiwumharcerskie.pl/index.php?title=Kategoria:Bratnie_S%C5%82owo [dostęp: 05.05.2020];
• Czopowicz S., Fenomen KIHAM, „Drogowskazy” 2000, nr 58;
• Hausner W., Harcerski niezależny ruch wydawniczy (1980-1989), „Kwartalnik Historyczny ZHR” 1997, nr 5, s. 23-35;
• Hausner W., Harcerstwo wobec rzeczywistości PRL, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 5-6, s. 36-42;
• Hausner W., Rodowody niepokornych lat 80-tych, „Kwartalnik Historyczny ZHR” 1996, nr 3-4, s. 3-4;
• Hausner W., ZHP 1956-1980 – wychowanie polityczne, „Pobudka. Pismo Instruktorskie ZHR” 2007, nr 11;
• Kapusta M., Niepokorne harcerstwo w dokumentach SB, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 3, s. 255-284;
• Kawałko R., Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, „Kwartalnik Historyczny ZHR” 1996, nr 3-4, s. 5-10.
• Leonhard B., Koło Abstynentów im. A. Małkowskiego w Krakowskim Społecznym Komitecie Przeciwalkoholowym, „Krakowski Rocznik Historii Harcerstwa” 2006, T. 2, s. 87-111;
• Leonhard B., Zanim powstało harcerstwo niepokorne (głos w dyskusji), „Kwartalnik Historyczny ZHR” 1996, nr 3-4, s. 62;
• Libionka D., Ruch młodzieżowy w PRL, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2001, nr 10, s. 23-30;
• Marszałek K., Doktoraty i habilitacje z tematyki dotyczącej organizacji harcerskich, w latach 1969-2016, „Studia z teorii wychowania” 2016, T. 7, nr 2 (15), s. 199-226, http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_z_Teorii_Wychowania/Studia_z_Teorii_Wychowania-r2016-t7-n2_(15)/Studia_z_Teorii_Wychowania-r2016-t7-n2_(15)-s199-226/Studia_z_Teorii_Wychowania-r2016-t7-n2_(15)-s199-226.pdf [dostęp: 4.10.2020];
• Popiel M., Rocznik historii harcerstwa – analiza statystyczna i spis artykułów, „Skaut” 2014, nr 3 (34), s. 13-18, http://dlibra.biblioteka.tarnow.pl/Content/588/sk_34_03.pdf [dostęp: 4.10.2020];
• Przebieg VII Zjazdu ZHP, „Kwartalnik Historyczny ZHR” 1995, nr 1, s. 18-20;
• Wiatr K., KIHAM-owski Kraków, „Drogowskazy” 2001, nr 58;
• Wiatr K., O ewolucji myśli harcerskiej w pracy KIHAM, „Drogowskazy” 2005, nr 79;
• Wieraszka R., Niezależny ruch harcerski 25.04.-13.12.1981, „Kwartalnik Historyczny ZHR” 1995, nr 2, s. 25-28;
• Apel, „Bratnie Słowo” 1980, nr 1, s. 2;
• Artykuł redakcyjny, „Bratnie Słowo” 1980, nr 1, s. 2;
• Bartoszek D., Czy kolonie zuchowe mogą się przyśnić, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 5, 10-11;
• Biblioteczka Bratniego Słowa, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 15;
• Błażejewski W., Andrzej Małkowski, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 1-2;
• Broniewski S., Druh „Orsza” o Zjeździe, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 6;
• Celichowski J., O polskim prawie harcerskim, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2, s. 1;
• Co w trawie piszczy, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2, s. 8;
• Co w trawie piszczy, „Bratnie Słowo” 1981, nr 4, s. 7-8;
• Co w trawie piszczy, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 12, 16;
• Czopowicz S., Harcerstwo, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2, s. 6;
• Dlaczego zbieramy podpisy pod listem krakowskim!, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2, s. 5-6;
• Dnia 27.XI. 1980 r. Rada Kręgu spotkała się z instruktorami 79 WŻDH, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2, s. 3;
• Dnia 9.I.1981 r. odbyło się seminarium „Harcerstwo w II wojnie światowej” z udziałem Tomasza Strzembosza, Jerzego Świderskiego i innych, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 8;
• Do VII Zjazdu ZHP Warszawa, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 6;
• Druhny i druhowie!, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2, s. 3;
• Dutkiewicz R., Na gorąco, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 8;
• Gorczycki A., Harcerstwo a demokracja – wątpliwości ciąg dalszy, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 4-5;
• Hołownia-Nowik M., Seminarium instruktorskie. Skauting żydowski, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 3-5;
• Informacja, „Bratnie Słowo” 1980, nr 1, s. 2-3;
• Informacja, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 2;
• Jaczewski A., Harcerstwo a demokracja, „Bratnie Słowo” 1981, nr 4, s. 4-5;
• Jaczewski A., W niniejszym numerze „Bratniego Słowa” drukujemy pierwszy materiał poświęcony harcerstwu Żydów Polskich, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 3;
• Janowski A., Dwadzieścia pięć lat harcerstwa popaździernikowego 1956-1981, „Bratnie Słowo” 1981, nr 4, s. 1-2;
• Jubileuszowy zlot harcerstwa 1911-1981, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 5;
• Komunikat, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2, s. 6;
• Komunikat, „Bratnie Słowo” 1981, nr 3, s. 8;
• Komunikat, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 8;
• Komunikat, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 2;
• Kopczyński K., 70 lat harcerstwa polskiego, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 8;
• Koźniewski K., Harcerstwo 1918-1939, „Bratnie Słowo” 1981, nr 3, s. 4-5;
• Kurowska I., Spotkanie z „Kamykiem”, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 5;
• Mazurek 3 maja, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 13;
• Mechanizm organizacji do remontu, „Bratnie Słowo” 1981, nr 4, s. 2;
• Metodyka ZHP, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2, s. 7-8;
• Miszczuk M., Na tropie, czyli w poszukiwaniu Salomona, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 13, 15;
• Miszczuk M., Skąd idziemy?, „Bratnie Słowo” 1981, nr 4, s. 3;
• Miszczuk M., Skąd idziemy? (dokończenie), „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 3;
• Mitka J., Stopnie harcerskie od harcerza orlego do młodzieżowego organizatora, „Bratnie Słowo” 1981, nr 4, s. 6-7;
• Nowik G., Harcerstwo. Gra w kolory, czyli La Fontaine wiecznie żywy!, „Bratnie Słowo” 1980, nr 1, s. 3-4;
• Nowik G., Zjazdowe i pozjazdowe refleksje – niewypowiedziany głos, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 6;
• O działalności Chorągwi Warszawskiej w minionej kadencji – ciąg dalszy, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2, s. 2;
• Odnowa czy od nowa?, „Bratnie Słowo” 1981, nr 3, s. 3, 7, 8;
• Oświadczenie, „Bratnie Słowo” 1981, nr 3, s. 8;
• Oświadczenie, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 8;
• Pozjazdowe refleksje, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 1;
• Rozkaz dzienny Andrzeja Małkowskiego z 22 maja 1911, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 1;
• Seminarium instruktorskie, „Bratnie Słowo” 1981, nr 3, s. 4;
• Sikorski T., Symbole harcerskie, „Bratnie Słowo” 1981, nr 4, s. 2;
• Sikorski T., Tradycje i rocznice, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 13-14;
• Skreślenia cenzury w II wydaniu książki Aleksandra Kamińskiego „Andrzej Małkowski”, Warszawa 1979 (15.XI.), „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 3-4;
• Słonimski A., Lamus, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 1;
• Stawicki P., Czy i dlaczego obowiązuje prawo harcerskie, „Bratnie Słowo” 1980, nr 2;
• Stanowski A., Razem czy osobno, „Bratnie Słowo” 1981, nr 5, s. 1-3;
• Strzembosz T., Uwagi o problemach wychowawczych Szarych Szeregów, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 8-9, 12;
• Suchnowski A., Idzie nowe, „Bratnie Słowo” 1980, nr 1, s. 3;
• Suchnowski A., Uwagi o programie Związku Harcerstwa Polskiego, „Bratnie Słowo” 1981, nr 3, s. 1-3;
• Świderski J., Hufce Polskie, „Bratnie Słowo” 1981, nr 6-7, s. 8-9, 12;
• Uwagi do sprawozdania chorągwi stołecznej ZHP, „Bratnie Słowo” 1980, nr 1, s. 4-6;
• Zagadka, „Bratnie Słowo” 1981, nr 3, s. 5-6;
• Zimecki T., Tu Polskie Radio Warszawa, „Bratnie Słowo” 1981, nr 3, s. 5-6;
• Bratnie Słowo, http://archiwumharcerskie.pl/index.php?title=Kategoria:Bratnie_S%C5%82owo [dostęp: 4.10.2020];
• Ciżewska-Martyńska E., „Solidarność” była czymś, co z socjologicznego punktu widzenia nie powinno się było wydarzyć, http://www.teologiapolityczna.pl/elzbieta-cizewska-martynska-solidarnosc-byla-czyms-co-z-socjologicznego-punktu-widzenia-nie-powinno-sie-bylo-wydarzyc-solidarnosc-/ [dostęp: 11.10.2020];
• List instruktorów ZHP ze środowiska krakowskiego, http://archiwumharcerskie.pl/images/0/0a/List_otwarty_instruktorow_ZHP_ze_srodowiska_krakowskiego_z_podpisami.pdf [dostęp: 3.10.2019];
• Lista prac [naukowych dotyczących harcerstwa], https://www.zhr.pl/badania/lista-prac/?fbclid=IwAR3_Y04gAJGHKOpSmXSW_AljZU2MTI4Wie6SgxDOY3YVqeS7ULujWWeVKcs [dostęp: 3.10.2020];
• Materiały do bibliografii harcerstwa za lata 1982-2009, oprac. K. Kasprzyk, J. Grzeszczuk, Kraków 2010, http://mbc.malopolska.pl/Content/63447/harcerz.pdf [dostęp: 4.10.2020];
• Bat J., Krąg Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego w Warszawie (1980-1982), praca magisterska, KUL 1989;
• Dybowska E., Działalność Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego w latach 1980-1982 na przykładzie Kręgu Instruktorów Harcerskich w Poznaniu, praca magisterska, UAM 1990.

Identifiers

DOI

10.5281/zenodo.10078479

Biblioteka Nauki

27316740