Działalność Sztabu Generalnego w ramach Układu Warszawskiego w świetle doktryn i praktyki operacyjnej

• Authors: Paweł Piotrowski

Title variants

EN

The activities of the General Staff within the Warsaw Pact against doctrines and operational practice

Abstracts

EN

The author made the functioning of the General Staff (GS) in the post-war period the subject of his considerations – within the national command structure, but above all within the Warsaw Pact (WP). The gradual evolution of the internal organisation, competences and tasks of individual divisions, and then of the directorates of the Polish General Staff, moving away from pre-war French solutions to Soviet models (organisational, planning and doctrinal) was discussed. The influx of Soviet-way changes accelerated when the Marshal Konstanty Rokossowski took over as the Minister of National Defence in the Polish Government in November 1949. Particular attention was paid to the relations of the GS of the Polish Army with the structures of the WP, mainly within the framework of the façade organisation that was the United Command of the Armed Forces (UCAF) of the WP, and de facto the X Directoriate of the General Staff of the Red Army. An attempt by the Polish side to democratise the decision-making process in the UCAF through a memorandum drafted under the leadership of General Jan Drzewiecki proved – for the most part – unsuccessful. The concepts of the evolving WP war doctrine were also analysed, above all on the basis of the novelty of the time, i.e. atomic weapons, in addition to chemical weapons and the possibility of their delivery by missiles. Parallel to the projects of Russian planners, Polish operational plans began to be drawn up by the General Staff of the Polish Army in agreement with the Soviets, including in particular the concept of creating a Polish Front, also referred to as the Maritime Front, which underwent several modifications in subsequent mobilisation plans and was rehearsed during military manoeuvres organised every few years starting from 1950.

PL

Autor tematem swych rozważań uczynił funkcjonowanie Sztabu Generalnego (SG) w okresie powojennym – w obrębie krajowej struktury dowodzenia, ale przede wszystkim w ramach Układu Warszawskiego (UW). Została omówiona stopniowa ewolucja organizacji wewnętrznej, kompetencji i zadań poszczególnych oddziałów, a następnie zarządów SG WP, odchodzących od przedwojennych rozwiązań francuskich na rzecz wzorców sowieckich (organizacyjnych, planistycznych, doktrynalnych), których napływ przyspieszyło objęcie przez marsz. Konstantego Rokossowskiego w listopadzie 1949 roku teki Ministra Obrony Narodowej w polskim rządzie. Szczególną uwagę poświęcono relacjom SG WP ze strukturami UW, głównie w ramach fasadowej organizacji, jaką było Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych (ZDSZ) UW, a de facto X Zarząd SG Armii Czerwonej. Próba zdemokratyzowania procesu decyzyjnego w ZDSZ podjęta przez stronę polską za sprawą memorandum opracowanego pod kierownictwem gen. Jana Drzewieckiego okazała się – w przeważającej mierze – bezskuteczna. Analizie poddane zostały też koncepcje ewoluującej doktryny wojennej UW, przede wszystkim w oparciu o ówczesne novum, czyli broń atomową, a ponadto broń chemiczną oraz możliwości ich przenoszenia za pomocą środków rakietowych. Równolegle do projektów rosyjskich planistów zaczęły powstawać polskie plany operacyjne opracowywane przez SG WP w porozumieniu ze stroną radziecką, w tym zwłaszcza koncepcja stworzenia Frontu Polskiego, określanego również Nadmorskim, która doczekała się kilku modyfikacji w kolejnych planach mobilizacyjnych i ćwiczona była w trakcie manewrów wojskowych organizowanych co kilka lat począwszy od 1950 roku.

Keywords

PL

Układ Warszawski; zimna wojna; Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego; generał Jan Drzewiecki; broń atomowa; broń rakietowa; Front Polski (Nadmorski); Sztab Generalny SZ ZSRR; marszałek Konstanty Rokossowski; pułkownik Tadeusz Pióro; Sztab Generalny Wojska Polskiego

EN

General Staff of the Polish Armed Forces; Warsaw Pact; Cold War; United Command of the Warsaw Pact Armed Forces; General Jan Drzewiecki; atomic weapons; missile weapons; Polish (Maritime) Front; General Staff of the Armed Forces of the Soviet Union; Marshal Konstanty Rokossowski; Colonel Tadeusz Pióro

• Publisher: Centralna Biblioteka Wojskowa im Marszałka Józefa Piłsudskiego
• Journal: Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej
• Year: 2023
• Volume: 1
• Issue: 19
• Pages: 175-215

Dates

published

2023

Contributors

author

Paweł Piotrowski

• Wojskowe Biuro Historyczne
• Akademia Sztuki Wojennej
• Instytut Pamięci Narodowej

• https://orcid.org/0000000253327475

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (dalej AIPN), AIPN, 02958/154, Plan operacyjnego użycia Sił Zbrojnych na czas wojny, 29 XI 1986 r., k. 47;
• AIPN, 02958/164, Plan operacji zaczepnej Frontu Nadmorskiego, 28 II 1965 r., k. 21;
• AIPN, 02958/377, Protokół o utworzeniu Zjednoczonego Dowództwa Sił Zbrojnych Państw Stron Układu o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej, 14 V 1955 r., k. 118-119;
• AIPN, 02958/377, Statut o Zjednoczonym Dowództwie Sił Zbrojnych państw-uczestników Układu Warszawskiego, k. 21-25;
• AIPN, 02958/564, O voiennoj doktrynie gosudarstv – uczastnikov Varsavskogo Dogovora, k. 17 i nast.;
• Archiwum Wojskowe w Modlinie (dalej AW w Modlinie), 18/91/357, Główny Inspektorat Szkolenia WP, k. 326-327;
• AW w Modlinie, 2101/03/26, Zespół Sztab Generalny, Węzłowe założenia obronne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, k. 6-7;
• Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie (dalej CAW), 1210/63/3, Pismo Szefa Zarządu VI SG płk. Bermana z 24 III 1954 r. k. 172 i nast.;
• CAW, 1210/63/5, Referat w sprawie perspektywicznego planu rozwoju WP w latach 1955-1960 z 3 X 1960 r., k. 214;
• CAW, 1210/63/5, Schemat organizacyjny wojsk Frontu z 15 VI 1955 r., k. 1;
• CAW, 1247/11, Notatka służbowa z odprawy szkoleniowej w dowództwie ZSZ 29-30 X 1962 r., k. 188;
• CAW, 1247/11, Rozkazy i zarządzenia MON, Szefa SG w sprawie szkolenia. Zadania do szkolenia w 1962 r. Wytyczne do szkolenia operacyjnego w 1962 r., k. 199;
• CAW, 1247/11, Zarządzenie Min. ON nr 0043/Oper. z 22 IX 1961 r., k. 145;
• CAW, 1545/73/40 Rozkaz Org. Min. ON Nr 011/Org z III 1952 r., k. 8;
• CAW, 1677/84/10, Rozkaz Min. ON nr 002/Org. z 19 IV 1961 r. zatwierdzający strukturę organizacyjną na czas „W”: MON, Dowództwa Frontu, Dowództw Armii i służb kwatermistrzostwa. Schemat struktury organizacyjnej Dowództwa Frontu na stopie „W”, k. 1 i nast.;
• CAW, 1677/84/20, Zarządzenie Organizacyjne Szefa SG nr 011/Org z 16.01.1963 r. Rozkazy i zarządzenia organizacyjne nr 01-030 za 1963 r., k. 170;
• CAW, 1677/84/9, Zarządzenia Organizacyjne Szefa SG za 1961 r. Zarządzenie Szefa SG nr 0093/Org z 27 IX 1961 r. dotyczące wykonania Dyrektywy Min. ON nr 0044/Oper. z 21 IX 1961 r., k. 15-24;
• CAW, 1788/90/39, Plany zamierzeń organizacyjnych SZ PRL na czas „W” 1964-1976. Pismo Szefa Zarządu Organizacyjnego SG WP do Szefa Zarządu Operacyjnego SG WP. Wykaz jednostek WP na stopie wojennej w czasie „W” wg Planu Mobilizacyjnego PM-58, z 8 XII 1961 r., k. 1 i nast.;
• CAW, 1788/90/39, Plany zamierzeń organizacyjnych SZ PRL na czas „W” 1964-1976. Schemat obowiązującej struktury organizacyjnej wojsk operacyjnych na 20 VII 1964 r. k. 318;
• CAW, 1788/90/39, Plany zamierzeń organizacyjnych SZ PRL na czas „W” 1964-1976. Plan Zamierzeń Organizacyjnych WP na stopie „W” na lata 1964-1965, k. 198;
• CAW, 1788/90/50, Sprawy rozwoju SZ PRL. Notatka służbowa w sprawie jednostek rezerwowych z 21 V 1979 r., k. 44;
• CAW, 501.1/A 2282. Zestawienie liczbowe jednostek mobilizowanych wg planu na 1950 oraz w latach 1949-55 z 21 XI 1950 r. Tabela mobilizowania wg planu na 1950 r.;
• CAW, 501.1/B.788, Pismo szefa Sztabu POW płka Woliawachina do szefa Zarządu I SG, 4 III 1955 r., k. 156;
• CAW, IV.501.1/A 793, Dyrektywa Naczelnego Dowódcy (Stawki) z 19 VI 1950 r., k. 120;
• CAW, IV.501.1/A 793, Dyrektywa Naczelnego Dowódcy z 4 VI 1950 r., k. 81;
• CAW, IV.501.1/A 793, Meldunek Dowódcy Frontu do Naczelnego Dowódcy z 19 VI 1950 r., k. 121;
• CAW, IV.501.1/A.1208, Wykaz jednostek wchodzących w skład Dowództwa Frontu, w etacie 2/401, k. 16-17;
• CAW, IV.501.1/A.790, Zarządzenie Operacyjne Ministra ON Nr 0036/II z 28 II 1950 r., k. 158;
• CAW, IV.501.1/A/1208, Pismo Przewodniczącego Komisji Planowania MON do z-cy III wiceministra ON gen. bryg. Góreckiego z 28 XI 1947 r., k. 13;
• CAW, IV.501.1/B.1317, Informacja Ministra ON o perspektywicznym planie rozwinięcia WP w latach 1955-1960, k. 229;
• CAW, IV.501.1/B.523, Notatka służbowa gen. Kunderewicza dotycząca budowy umocnionych betonowych SD i WŁ MON, 3 II 1951 r., k. 218; CAW, IV.501.1/B.788, k. 4;
• CAW, IV.501.1/B.523, Pisma Szefa SG WP gen. Korczyca do dców MW i WL z 16 X 1950 r., k. 138;
• CAW, IV.501.1/B.523, Pismo Szefa SG WP gen. Korczyca do dcy Wojsk Inżynieryjnych WP gen. Bordziłowskiego, 22 XII 1950 r., k. 160;
• CAW, IV.501.1/B.524, Pismo Szefa SG WP gen. Korczyca do Szefa SG AR gen. armii S. Sztemienki w sprawie obiektów fortyfikacyjnych na terenie Polski, 1 VIII 1949 r., k. 2;
• CAW, IV.501.1/B.524, Pismo zcy Szefa SG WP gen. Pigarewicza do dcy OW IV z 8 V 1951 r., k. 17;
• CAW, IV.501.1/B.768, Legenda do mapy ćwiczenia, gen. J. Bordziłowski, k. 2 i nast.;
• CAW, IV.501.1/B.768, Pismo gen. Łupina z SG ZSRR do szefa Zarządu I SG WP w sprawie przesłania mapy – zamysłu stron w jednostronnej grze wojennej przygotowywanej przez WP, 16 XI 1954 r., k. 1;
• CAW, IV.501.1/B.777, Omówienie ćwiczeń przez marsz. Rokossowskiego, k. 30;
• CAW, IV.501.1/B.788, Koncepcja operacyjnego rozwinięcia 1 i 2 Armii WP, k. 84;
• CAW, IV.501.1/B.804, Rozkaz wyszkoleniowy MON Nr 0065 z 27 X 1954 r., dotyczący szkolenia wojsk w przygotowaniu do działań w warunkach obustronnego użycia broni atomowej na polu walki, k. 185;
• CAW, IV.501.1/B.806, Zarządzenie Nr 005/Sztab Szefa SG WP z 19 V 1955 roku zatwierdzające i wprowadzające do użytku Wskazówki o planowaniu użycia broni chemicznej w operacji zaczepnej, k. 212;
• CAW, IV.501.113.768, Zamiar stron ćwiczenia dowódczego na mapach Nr 245, 15 XI 1954 r., mapa;
• Cenckiewicz S., Atomowy szpieg. Ryszard Kukliński i wojna wywiadów, Zysk i S-ka, Poznań 2014;
• Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949-1970, oprac. A. Kochański, A. Dudek, K. Persak, ISP PAN, Warszawa 2000;
• Ciślak J., Polska Marynarka Wojenna 1995. Okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja, Lampart; Bellona, Warszawa 1995;
• Frontczak K., Siły zbrojne Polski Ludowej. Przejście na stopę pokojową 1945-1947, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1974;
• Gribkow A. I., Sudba Warszawskogo Dogowora. Wospominanija, dokumenty, fakty, Russkaja Kniga, Moskwa 1998;
• Grot L., Konecki T., Nalepa E., Pokojowe dzieje Wojska Polskiego, WIH, Warszawa 1988;
• Herman H., Sztab Generalny Wojska Polskiego 1944-1990, [w:] Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego 1918-2003, red. T. Panecki, F. Puchała, J. Szostak, Bellona, Warszawa 2003;
• Jasiński M., Tajne umocnienia PRL. V Długotrwały Rejon Umocniony, Wydawnictwo Forteca, Przasnysz 2009;
• Kajetanowicz J., Polskie wojska lądowe w latach 1945-1960, Europejskie Centrum Edukacyjne, Toruń 2004;
• Kazimierski Z., Polski przemysł zbrojeniowy w latach 1945-1955, Wyższa Szkoła Działalności Gospodarczej, Warszawa 2005;
• Kłosowicz R., Inczhon-Seul 1950, Bellona, Warszawa 2005;
• Królikowski H. M., 6 Pomorska Dywizja Powietrznodesantowa, Ajaks, Pruszków 1997;
• Kubiak K., Makowski A., Korea 1950-1953. Działania morskie, Wydawnictwo AJ-Press, Gdańsk 2000;
• Kuropieska J., Od października do marca, cz. 1, BGW, Warszawa 1992;
• Nalepa E. J., Oficerowie Armii Radzieckiej w WP 1943-1968, Bellona, Warszawa 1995;
• Notatka o sprawach związanych z rozmowami polsko-radzieckimi i protokołem polsko-radzieckim z 18 listopada 1956 r., [w:] Tajne dokumenty Biura Politycznego PRL-ZSRR 1956-1970, oprac. A. Paczkowski, Aneks, Londyn 1998;
• Piotrowski P., Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne 1945-1956, Trio; Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2003;
• Pióro T., Armia ze skazą, Czytelnik, Warszawa 1994;
• Potyrała B., Fudali R., Od zwycięstwa do upadku. Siły Zbrojne Związku Radzieckiego 1945-1991, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009;
• Protokoły posiedzeń Biura Politycznego KC PZPR 1947-1948, oprac. A. Kochański, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2002;
• Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944-1957, Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora; Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Pułtusk, 2002;
• Strategia wojenna, red. W. Sokołowski, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1964;
• Układ Warszawski. Powstanie i działalność 1955-1974. Wybór dokumentów, wybór, oprac., wstęp W. Multan, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1975;
• Warszawski Okręg Wojskowy. Historia i współczesność, red. Z. Skuza, Bellona, Warszawa 1997;
• Wcisło H., Funkcjonowanie służb technicznych wojska, [w:] Wybrane problemy historii polskiej techniki wojskowej XX wieku, z. 1, red. H. Wcisło, Z. Ognik, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2000;
• Dachowski M., Doktryna wojenna państw-stron Układu Warszawskiego, „Myśl Wojskowa (Tajna)” 1988, numer spec.;
• Kowalski L., Doktryna wojenna PRL zwana obronną, „Arcana” 1997, nr 1;
• Memoriał gen. bryg. S. Mossora do Naczelnego Dowódcy WP, „Zeszyty Naukowe WAP” 1985, nr 3;
• Mossor S., Wstępne rozważania nad geopolitycznym położeniem Polski, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1987, nr 2;
• Pigarewicz B., O niektórych problemach rozwoju naszej sztuki wojennej w związku z pojawieniem się nowych środków walki, „Myśl Wojskowa” 1955, nr 3;
• Piotrowski P., Front Polski – próba wyjaśnienia zagadnienia, „Wrocławskie Studia z Historii Najnowszej” 1998, T. 6;
• Piotrowski P., Koncepcje Frontu Polskiego w okresie powojennym, „Poglądy i Doświadczenia” 2000, nr 3;
• Poksiński J., Memorandum Sztabu Generalnego WP w sprawie Układu Warszawskiego oraz planu rozwoju Sił Zbrojnych PRL na lata 1955-1965, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2000, nr 1;
• Potyrała B., Zarząd X Sztabu Generalnego Armii Radzieckiej a Układ Warszawski, „Biuletyn Informacyjny Towarzystwa Wiedzy Obronnej we Wrocławiu” 2009, nr 13;
• „Prawda”, 22 marca 1955 r.;
• Przybylski J., Marynarka Wojenna PRL w latach 1956-1980 (studium historyczno-wojskowe), cz. 1, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 1988, nr 96;
• Puchała F., Sztab Generalny Wojska Polskiego w latach 1945-1990 (Studium strategiczno-operacyjne), „Kwartalnik Bellona” 2010, numer spec.;
• Rozmowa z gen. dyw. Brunonem Marchewką. Umierać za Berlin?, „Sztandar Młodych” z 21 VIII 1991;
• Wcisło H., Powstanie i rozwój służb technicznych WP, „Wojskowy Przegląd Techniczny i Logistyczny” 1995, nr 2.

Identifiers

DOI

10.5281/zenodo.10078515

Biblioteka Nauki

28328191