Ostatni leśni czy zbrojne podziemie? Wokół charakteru działalności zbrojnej Obszaru NIE Lwów (sierpień 1944 – maj 1945 roku)

• Authors: Damian Karol Markowski

Title variants

EN

The last anti communist guerillas or the armed independence underground. Reflections on the nature of armed operations of the „NIE” Organization in the Lviv Region (August 1944 – May 1945)

Abstracts

EN

After the Red Army reoccupied the eastern territories of the Polish Republic (1918-1939), the Soviets began the restitution of their power in the territories they had seized earlier in the years (1944) 1939-1941. What this meant was the failure of the „Tempest” plan and the consent of Poland’s western allies for the new annexation of part of its territory. The new conspiracy, for the most part based on members of the independence underground, had to decide on the character and scale of military operations. The fight against the Soviet occupant posed a threat of total annihilation, therefore the leadership of the NIE organization decided to practically abandon partisan activity in favor of sabotage and combat patrols, operating mainly in the cities and performing well-aimed strikes against the enemy.

PL

Po ponownym zajęciu w 1944 roku ziem wschodnich II Rzeczypospolitej Polskiej przez Armię Czerwoną Sowieci rozpoczęli restytucję swojej władzy na terenach, które były przez nich okupowane w latach 1939 – -1941. Oznaczało to fiasko planu „Burza” i przyzwolenie zachodnich aliantów Polski na ponowny zabór części jej terytoriów. Nowa konspiracja, oparta w większości na członkach poprzedniego podziemia, stanęła przed koniecznością podjęcia decyzji odnośnie do charakteru i skali działań zbrojnych. Otwarta walka z sowieckim okupantem groziła całkowitą zagładą, dlatego kierownictwo organizacji NIE zdecydowało się niemal całkowicie zrezygnować z działalności partyzanckiej na rzecz patroli bojowych, operujących głównie w miastach i wykonujących „chirurgiczne” uderzenia likwidacyjne i dywersyjne

Keywords

PL

Galicja Wschodnia; Wołyń; Organizacja NIE; Armia Krajowa; antysowieckie podziemie; NKWD; NKGB; Lwów; konspiracja; partyzantka

EN

Eastern Galicia; Volhynia; the NIE Organisation; the Polish Home Army; anti-Soviet underground; NKVD; the People’s Commissariat of Internal Affairs; NKGB; the People’s Commissariat of State Security; Lviv; partisan warfare; conspiracy

• Publisher: Centralna Biblioteka Wojskowa im Marszałka Józefa Piłsudskiego
• Journal: Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej
• Year: 2021
• Issue: 2(16)
• Pages: 127-143

Dates

published

2021

Contributors

author

Damian Karol Markowski

References

• Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), sygn. 203/XV, Spr. 20, k. 154; Depesza Feliksa Jansona do Komendy Głównej AK [Carmen – Do Cyganerii], b.m. [„Opera”-Lwów], 1 sierpnia 1944 r.;
• Archiwum Wschodnie Ośrodka KARTA w Warszawie, Dział Relacji (AWOK DR), sygn. I/239a, k. 2, Relacja Józefa Halskiego;
• Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy Obwodu Lwowskiego we Lwowie (Archiw Służby Bezpeky Ukrajiny L’wiwśkoji Obłasti u L’wowi – ASBULO), sygn. P-35725, k. 35-38, Wypis z protokołu przesłuchania Władysława Hermana, b.m., 8 marca1945 r.;
• ASBULO, sygn. P-35725, k. 24-25, Akt oskarżenia Karola Kowalskiego, Kijów, 14 sierpnia1945 r.;
• Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie (Derżawnyj Archiw L’wiwśkoji Obłasti u L’wowi – DALO), sygn. F. P-3, Op. 1, Spr. 68, k. 64-66, Sprawozdanie Sekretarza lwowskiego obkomu KP(b)U Iwana Gruszeckiego z narady polskiej inteligencji miasta Lwowa, b.m/ [Lwów], 7 grudnia 1944 r.;
• Państwowe Archiwum Obwodu Tarnopolskiego w Tarnopolu (Derżawnyj Archiw Ternopil’śkoji Obłasti u Ternopili – DATO), sygn. F. P-1, Op. 1, Spr. 379, k. 42,
• Sprawozdanie z kontroli Istriebitielnych Batalionów w obwodzie tarnopolskim, Czortków, sierpień 1945 r.;
• Wydzielone Archiwum Państwowe Służby Bezpieczeństwa Ukrainy w Kijowie (Hałuzewyj Derżawnyj Archiw Służby Bezpeky Ukrajiny u Kyjiwi – HDA SBU), sygn. F. 16, Op. 1, Spr. 573, k. 35, Raport Ministra Bezpieczeństwa Państwowego USRS gen. lejtn. Siergieja Sawczenki o kontaktach między polskimi a ukraińskimi nacjonalistami w celu podjęcia wspólnych działań przeciwko władzy sowieckiej, Kijów, 5 czerwca1946 r.
• Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, t. 6, Uzupełnienia, Wrocław – Warszawa – Kraków 1991;
• Deportaciji. Zachidni zemli Ukrajiny kincia 30-ch, początku 50-ch rr. Dokumenty, materiały, spohady, t. 2: 1946-1947 rr., oprac. J. Sływka i in., L’wiw 1998;
• Dokumenty z archiwum „Warty”, wybór i oprac. J. Węgierski, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 1997, nr 10;
• Polska i Ukraina w latach trzydziestych-czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych, t. 6, Operacja „Sejm” 1944-1946, red. J. Bednarek i in., Warszawa-Kijów 2007;
• Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944-1946, wybór i oprac. T. Cariewskaja, A. Chmielarz, A. Paczkowski i in., Warszawa 1998.
• Hryciuk G., Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948, Toruń 2005;
• Hryciuk G., Radziecki aparat bezpieczeństwa (NKWD i NKGB) wobec „nacjonalistycznego podziemia polskiego” na ziemiach wschodnich II RP – casus Galicji Wschodniej i Wołynia 1944-1946, [w:] Sowieci a polskie podziemie 1943-1946. Wybrane aspekty stalinowskiej polityki represji, red. Ł. Adamski, G. Hryciuk, G. Motyka, Warszawa 2017;
• Jaworski E., Lwów: losy mieszkańców i żołnierzy Armii Krajowej w latach 1939-1956, Pruszków 1999;
• Komoński E., W obronie przed Ukraińcami. Działania Polaków na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1943-1944 wobec polityki eksterminacyjnej nacjonalistów ukraińskich, Toruń 2013;
• Krajewski K., Na straconych posterunkach. Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej, Kraków 2015;
• Markowski D. K., Anatomia strachu. Sowietyzacja obwodu lwowskiego 1944-1953. Studium zmian polityczno-gospodarczych, Warszawa 2018;
• Mazur G., Obszar Lwów, [w:] Operacja „Burza” i Powstanie Warszawskie 1944, red. K. Komorowski, Warszawa 2002;
• Mazur G., Węgierski J., Konspiracja lwowska 1939-1944. Słownik biograficzny, Kraków 1997;
• Motyka G., Ukraińska partyzantka. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii 1942-1960, Warszawa 2006;
• Węgierski J., Lwowskie oddziały leśne „Warta” na Rzeszowszczyźnie 1944-1945, Kraków 1998;
• Wnuk R., Polska konspiracja antysowiecka na Kresach Wschodnich II RP w latach 1939-1941; 1944-1953, [w:] Tygiel narodów. Stosunki społeczne i etniczne na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej 1939-1953, red. K. Jasiewicz, Warszawa 2002.
• Balbus T., „Służył nam bez zastrzeżeń i skrupułów”. Druga twarz byłego szefa Oddziału II Obszaru Lwowskiego AK ppłk. Henryka Pohoskiego „Walerego” vel „Szpinalskiego”, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989” 2004, nr 1(1);
• Balbus T., Sowieci i Żymierski a lwowska AK 1944, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2004, nr 12;
• Hryciuk G., Dwa dokumenty radzieckie z roku 1944. Spojrzenie na polską inteligencję we Lwowie. Jak ukrainizować „stare ukraińskie miasto”?, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 1998, nr 2;
• Hryciuk G., „Sprawa Lwowa właściwie wciąż otwarta”. Między nadzieją a zwątpieniem – Polacy we Lwowie w 1945 r., „Dzieje Najnowsze” 2005, nr 4;
• Kołakowski P., NKWD-NKGB a podziemie polskie. Kresy Wschodnie 1944-1945, „Zeszyty Historyczne” 2001, nr 136;
• Kurtyka J., Na szlaku AK (NIE, DSZ, WiN), „Zeszyty Historyczne” 1990, nr 94;
• List Kazimierza Bedryja, „Spotkania Świrzan” 1998, nr 3 (30);
• Wartalski A., Niektóre wydarzenia na terenie województwa stanisławowskiego, cz. 2, „Strzecha Stryjska” 1992, nr 6;
• Węgierski J., Archiwum Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego WiN-u z r. 1946, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 1998, nr 11;
• Węgierski J., Aresztowania członków organizacji „NIE” w Małopolsce Wschodniej, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 1998, nr 11;
• Węgierski J., Członkowie Okręgowej Delegatury Rządu i organizacji „NIE” z Małopolski Wschodniej przed sądami sowieckimi w latach 1944-1946, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 1995, nr 6;
• Węgierski J., Żołnierze AK-„NIE” Obszaru Lwowskiego w obozach sowieckich w latach 1945-1959, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 1999, nr 13.
• Węgierski J., Przeciw okupacji sowieckiej. Żołnierze wyklęci na Kresach Południowo-Wschodnich po 1944 r., http://www.lwow.home.pl/spotkania/przeciw.html [dostęp: 30.09.2014].
• Markowski D. K.,W cieniu Wołynia. „Antypolska akcja” OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943-1945, mps;
• Markowski D. K., Naleźniak P., Olechowski P., Ostatnie Orlęta. Polska konspiracja wojskowa w Galicji Wschodniej 1944-1947. Działalność, procesy sądowe i losy więźniów stalinizmu, 342 ss.

Identifiers

DOI

10.5281/zenodo.5701374

Biblioteka Nauki

2028879