W kierunku ograniczonej normatywnie sankcji sędziowskiej jako proporcjonalnej reakcji na wadliwość czynności prawnych (umów) w nowoczesnym obrocie prawnym

• Authors: Andrzej Bierć

Title variants

EN

Towards normative limited structured discretion as a proportional judge’s reaction to the failure of legal activities (contracts) in modern legal dealing

Abstracts

EN

The main objective of the theoretical and legal considerations is to indicate the direction of modernization of the legality control mechanism in modern legal transactions, which is still based on the traditional, dogmatic sanction of invalidity by operation of law (ex lege) of the legal consequences of a defective legal act (contract), as a non-compliant act with the law or moral norms Because of the disproportionate and ineffective nature of this sanction in the new conditions, jurisprudence and legislation aptly direct their attention towards the normatively limited structured discretion derived from the common law tradition as a proportional and flexible response to the defectiveness of a legal act (contract). The statutory judicial sanction, which became the basis for the judicial system’s reform in common law countries, also found expression in the EU model law (PECL, DCFR), and also influenced the construction of sanctions for the defectiveness of legal acts (contracts) in the new projects of the civil code.

PL

Podstawowym celem teoretyczno-prawnych rozważań jest wskazanie kierunku modernizacji mechanizmu kontroli legalności w nowoczesnym obrocie prawnym, u podstaw którego nadal znajduje się nadal tradycyjna, dogmatyczna sankcja nieważności z mocy prawa (ex lege) skutków prawnych wadliwej czynności prawnej (umowy), tj. czynności niezgodnej z prawem lub normami moralnymi. Wobec nieproporcjonalności i nieefektywności tej sankcji w nowych warunkach jurysprudencja i legislacja trafnie kierują swoją uwagę w stronę wywodzącej się z tradycji common law ograniczonej normatywnie sankcji sędziowskiej (structured discretion) jako proporcjonalnej i elastycznej reakcji na wadliwość czynności prawnej (umowy). Ustawowa sankcja sędziowska, która stała się podstawą reformy illegality w państwach common law, znalazła też wyraz w prawie modelowym UE (PECL, DCFR), a także – wpłynęła na projektowaną przez polską Komisję Kodyfikacji Prawa Cywilnego konstrukcję sankcji wadliwości czynności prawnych (umów) w nowym kodeksie cywilnym.

Keywords

PL

czynność prawna; nieważność; sankcja sędziowska; umowa

EN

legal act; invalidity; judge’s sanction; contract

• Publisher: Instytut Nauk Prawnych PAN / Institute of Legal Studies PAN
• Journal: Studia Prawnicze
• Year: 2018
• Issue: 5 spec.
• Pages: 15-46

Dates

published

2018

Contributors

author

Andrzej Bierć

• https://orcid.org/0000000260369921

References

• Bieniek G. (red.), Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga 3. Zobowiązania, t. 2, Warszawa 2007.
• Bierć A., Lobbing w prawodawstwie, „Nauka” 2000, nr 4, s. 172-182.
• Bierć A., Racjonalna procedura prawodawcza jako podstawa dobrego prawa, [w:] W. Czapliński (red.), Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006, s. 85-105.
• Bierć A., Zarys prawa prywatnego. Część ogólna, Warszawa 2015.
• Bierć A., Zarys prawa prywatnego. Część ogólna, Warszawa 2018.
• Birks P., Recovering Value Transferred Under an Illegal Contract, „Theoretical Inquiries in Law” 2000, s. 156-158.
• Bławat M., Pasko K., O zakresie zachowania mocy wiążącej umowy po eliminacji klauzul abuzywnych, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2016, nr 3, s. 5-28.
• Czepita S., Kuniewicz Z., Spór o konwalidację nieważnych czynności prawnych, „Państwo i Prawo” 2002, nr 9, s. 79-87.
• Dajczak W., Amerykańska zapowiedź „śmierci umowy” na tle tradycji romanistycznej, [w:] F. Longchamps de Berier (red.), Dekodyfikacja prawa prywatnego, Warszawa 20017, s. 88-102.
• Dajczak W., Giaro T., Longchamps de Berier F., Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2009.
• Dmowski S., Rudnicki S., Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2001.
• Doliwa A., O istocie i przyszłości umowy na tle współczesnej praktyki obrotu i przepisów kc o zawarciu umowy, [w:] Z. Kuniewicz, D. Sokołowska (red.), Prawo kontraktów, Warszawa 2017, s. 78-86.
• Draft Common Frame of References (DCFR), https://www.trans-lex.org/400725/_/outline-edition-/ [dostęp: 25.04.2018].
• Drapała P., Wpływ klauzul salwatoryjnych na ocenę skutków nieważności części umowy, [w:] M. Pazdan, M. Szpunar, E. Rott-Pietrzyk, W. Popiołek (red.), Europeizacja prawa prywatnego, t. I, Warszawa 2008, s. 167-179.
• Ebers M., Consumer Law Compendium, Unfair Contract Terms Directive (93/13), Berlin-New York 2008.
• European Contract Code. Book 1, https://www.eurcontrats.eu/site2/newdoc/Norme%20_Libro%20I-inglese_.pdf [dostęp: 25.04.2018].
• European Contract Code. Book 2, https://www.eurcontrats.eu/site2/newdoc/Norme%20_LibroII-inglese_.pdf [dostęp: 25.04.2018].
• Gandor K., Konwersja nieważnych czynności prawnych, „Studia Cywilistyczne” 1963, t. IV, s. 27-93.
• Giaro T., Interpretacja jako źródło prawa – dawniej i dziś, „Studia Prawnoustrojowe” 2007, nr 7, s. 243-253.
• Grochowski M., Skutki braku zachowania formy szczególnej oświadczenia woli, Warszawa 2017.
• Grzybowski S., O rzekomej konwalidacji nieważnej czynności prawnej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1974, nr 3, s. 37-48.
• Gutowski M., Bezskuteczność czynności prawnej, Instytucje Prawa Prywatnego, Warszawa 2013.
• Gutowski M., Konwersja umowy stanowczej w przedwstępną wobec zmian Kodeksu cywilnego, „Państwo i Prawo” 2004, nr 11, s. 48-61.
• Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, Instytucje Prawa Prywatnego, Warszawa 2017.
• Gutowski M., Wzruszalność czynności prawnej, Warszawa 2010.
• Hesselink M.W., The New European Legal Culture, Deventer 2001.
• Illegal Transactions: The Effect of Illegality on Contracts and Trusts, „Consultation Paper” 1999, nr 154.
• Jabłoński M., Koźmiński K., Bankowe kredyty waloryzowane do kursu walut obcych w orzecznictwie sądowym, Warszawa 2018.
• Kodeks cywilny. Księga pierwsza. Część ogólna. Projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przyjęty w 2015 r. z komentarzem członków zespołu problemowego KKCP, Warszawa 2017.
• Księga pierwsza Kodeksu cywilnego. Projekt z uzasadnieniem, Warszawa 2008.
• Lando O., Beale H., Principles of European Contract Law: parts I and II, Hague 2000.
• Leszczyński L., Precedens jako źródło rekonstrukcji normatywnej podstawy stosowania prawa, [w:] I. Bogucka, Z. Tabor (red.), Prawo a wartości. Księga jubileuszowa prof. J. Nowackiego, Kraków 2003, s. 149-161.
• Liszcz T., Nieważność czynności prawnych w umownych stosunkach pracy, Warszawa 1971.
• Łemkowski M., Materialna ochrona konsumenta, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2002, nr 3, s. 67-96.
• Łętowska E. (red.), Prawo zobowiązań – część ogólna, System Prawa Prywatnego, t. 5, Warszawa 2006.
• Łętowska E., Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002.
• Machnikowski P., Przepisy dotyczące czynności prawnych w Projekcie Common Frame of References i w Principles of the Existing EC Contract Law, cz. 1, „Rejent” 2008, nr 4, s. 22-54.
• MacQueen H.L., Illegality and Immorality in Contracts: Towards European Principles, [w:] A.S. Hartkamp, Towards a European Civil Code, Hague 2004.
• Mazurkiewicz J., „Wszystko na sprzedaż”. Prawo umów wobec mizerii moralnej współczesnego Zachodu, [w:] Z. Kuniewicz, D. Sokołowska (red.), Prawo kontraktów, Warszawa 2017, s. 302-317.
• Meijkchnet P., Tworzenie zasad europejskiego prawa kontraktów, „Państwo i Prawo” 2004, nr 2, s. 39-56.
• Pietrzykowski K. (red.), Kodeks cywilny. T. 1. Komentarz do art. 1-449[10], Warszawa 2002.
• Piotrowski R., O znaczeniu prawa sędziowskiego w polskim ustroju państwowym, [w:] T. Giaro (red.), Rola orzecznictwa w systemie prawa, Warszawa 2016, s. 39-63.
• Pisuliński J., Sankcja zamieszczenia w umowie niedozwolonego postanowienia w świetle dyrektywy 93/13/EWG i orzecznictwa TSUE, [w:] M. Romanowski (red.), Życie umowy konsumenckiej po uznaniu jej postanowienia za nieuczciwe na tle orzecznictwa TSUE, Warszawa 2017, s. 91-110.
• Preussner-Zamorska J., Nieważność czynności prawnej w prawie cywilnym, Warszawa 1983.
• Principles of European Contract Law (PECL), https://www.trans-lex.org/400200/_/pecl/ [dostęp: 25.04.2018].
• Radwański Z. (red.), Prawo cywilne – część ogólna, System Prawa Prywatnego, t. 2, Warszawa 2008.
• Radwański Z. (red.), Zielona Księga. Optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2006, http://www.arch-bip.ms.gov.pl/Data/Files/_public/bip/kkpc/zielona_ksiega.pdf [dostęp: 25.04.2018].
• Radwański Z., Jeszcze w sprawie nieważności czynności prawnych, „Państwo i Prawo” 1986, nr 6.
• Revised Principles of European Contract Law, https://www.legiscompare.fr/web/IMG/pdf/CFR_I-XXXIV_1-614.pdf [dostęp: 25.04.2018].
• Romanowski M., Życie umowy konsumenckiej po uznaniu jej postanowienia za nieuczciwe, [w:] M. Romanowski (red.), Życie umowy konsumenckiej po uznaniu jej postanowienia za nieuczciwe na tle orzecznictwa TSUE, Warszawa 2017, s. 7-90.
• Rylski P., Środki odwoławcze i środki zaskarżenia w postępowaniu cywilnym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2011, https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2018/08/AR_Rylski-P-%C5%9Arodkiodwo%C5%82awcze-2011.pdf [dostęp: 7.12.2018].
• Rzewuski M., Konwersja testamentu, [w:] P. Stec, M. Załucki (red.), Pięćdziesiąt lat kodeksu cywilnego. Perspektywy rekodyfikacji, Warszawa 2015, s. 401-415.
• Skorupa P., Nieważność czynności prawnej z perspektywy systemów prawnych common law, „Studia Prawnicze” 2018, nr 4, s. 7-88, https://doi.org/10.37232/sp.2018.4.1.
• Skorupa P., Redukcja utrzymująca skuteczność na tle projektu Księgi Pierwszej Kodeksu cywilnego, „Studia Prawnicze” 2000, nr 3-4, s. 93-146.
• Skory M., Klauzule abuzywne w polskim prawie ochrony konsumenta, Kraków 2005.
• Stawecki T., Precedens w polskim porządku prawnym. Pojęcie i wnioski de lege ferenda, [w:] A. Śledzińska-Simon, M. Wyrzykowski (red.), Precedens w polskim systemie prawa, Warszawa 2010, s. 59-98.
• Strugała R., Standardowe klauzule umowne: adaptacyjne, salwatoryjne, merger, interpretacyjne oraz pactum de forma, Warszawa 2013.
• Szpunar A., O konwalidacji wadliwych czynności prawnych, „Państwo i Prawo” 2002, nr 7, s. 5-17.
• Trzaskowski R., Skutki sprzeczności umów obligacyjnych z prawem. W poszukiwaniu sankcji skutecznych i proporcjonalnych, Warszawa 2013.
• UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts (UPICC), https://www.unidroit.org/instruments/commercial-contracts/unidroitprinciples-2016 [dostęp: 25.04.2018].
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, t.j. Dz.U. 2018, poz. 1025.
• Weitz K., Między systemem dyskrecjonalnej władzy sędziego a systemem prekluzji – ewolucja regulacji prawa polskiego, [w:] H. Dolecki, K. Flaga-Gieruszyńska (red.), Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych. Materiały konferencyjne Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Postępowania Cywilnego Szczecin-Niechorze28-30.09. 2007 r., Warszawa 2009, s. 73-97.
• Węgrzynowski Ł., Sądowe ustalanie treści stosunku prawnego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007, nr 5, s. 44-49.
• Wilejczyk M., Zasady Draft Common Frame of Reference na tle zasad polskiego prawa prywatnego, „Państwo i Prawo” 2017, nr 1, s. 51-65.
• Wołodkiewicz W., Europa i prawo rzymskie. Szkice z historii europejskiej kultury prawnej, Warszawa 2009.
• Wyrok SN z 12 maja 2000 r., V CKN 1029/00, OSNC 2001, nr 6, poz. 83.
• Wyrok SN z 14 maja 2015 r., II CSK 768/14, OSNC 2015, nr 11, poz. 132.
• Wyrok SN z 8 września 2016 r., II CSK 750/15, LEX 2182659.
• Wyrok TSUE z 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, ECLI:EU:C:2014:282.
• Zieliński T., Znaczenie terminu „nieważność” w języku prawniczym, „Krakowskie Studia Prawnicze” 1970, nr 3, s. 55-74.
• Zimmerman R., Roman Law, Contemporary Law. The civilian tradition today, Oxford 2001.
• Zoll F., Kilka uwag na temat tzw. redukcji utrzymującej skuteczność, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2000, nr 1-2, s. 9-15.

Identifiers

DOI

10.5281/zenodo.6246277

Biblioteka Nauki

2012660