O wyjaśnianiu genetycznym

• Authors: Jan Woleński

Abstracts

EN

In the general methodology of science, four types of explanation are distinguished: (a) nomological-deductive, (b) nomological-statistical, (c) functional, and (d) genetic. These explana-tions are found in both the natural and the social sciences. The article analyses (d) by juxtaposing genetic explanation with other types of explanations. Attention is drawn to the similarities between (c) and (d), and their differences from (a) and (b). Genetic explanation is understood as the construction of a so-called “genetic sequence”, the last element of which is the fact being explained. This kind of procedure is related to various issues: e.g. the use of general propo-sitions, time frames, alternative explanations to a given one, and the understanding of causality. The use of genetic explanations in non-scientific arguments is also addressed.

PL

Abstrakt: W ogólnej metodologii nauk wyróżnia się cztery rodzaje wyjaśniania (eksplanacji) (a) nomologiczno-dedukcyjne, (b) nomologiczno-statystyczne, (c) funkcjonalne, (d) genetyczne - są one spoty kane zarówno w naukach przyrodniczych, jak i społecznych. Artykuł analizuje (d), zestawiając wyjaśnianie genetyczne z innymi rodzajami eksplanacji. Zwraca się uwagę na podobieństwa zachodzące pomiędzy (c) i (d) oraz ich różnice w stosunku do (a) i (b). Wyjaśnianie genetyczne jest rozumiane jako konstrukcja tak zwanego „ciągu genetycznego”, którego ostatnim elementem jest wyjaśniany fakt. Tego rodzaju procedura wiąże się z rozmaitymi kwestiami, na przykład: użyciem twierdzeń ogólnych, ramami czasowymi, wyjaśnieniami alternatywnymi czy rozumieniem przyczynowości. Poruszony jest również problem użycia wyjaśnień genetycznych w argumentacjach pozanaukowych.

Keywords

PL

eksplanandum; eksplanans; historia; nauka; prawa nauki; uzasadnienie

EN

explanandum; explanans; history; laws of science; justification; science

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2023
• Volume: 20
• Issue: 1

Dates

published

2023

Contributors

author

Jan Woleński

• Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

• https://orcid.org/0000000176767839

References

• BUNGE Mario, O przyczynowości. Miejsce zasady przyczynowej we współczesnej nauce, przeł. Stefan Amsterdamski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968.
• CHAŁASIŃSKI Józef, Społeczna genealogia inteligencji polskiej, Czytelnik, Warszawa 1946.
• DOMAŃSKA Ewa, POMORSKI Jan (red.), Wprowadzenie do metodologii historii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022.
• NAGEL Ernest, Struktura nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych, przeł. Jerzy Giedymin, Bożydar Rassalski, Helena Eilstein, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970.
• MAYR Ernst, The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance, Belknap Press, Cambridge 1982.
• METALLMANN Joachim, Determinizm nauk przyrodniczych, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1934.
• MORTIMER Halina, Logika indukcji, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
• OPAŁEK Kazimierz, WRÓBLEWSKI Jerzy, Współczesna teoria i socjologia prawa w Stanach Zjednoczonych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963.
• POMORSKI Jan, W poszukiwaniu modelu historii teoretycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1984.
• SZTOMPKA Piotr, Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej. Studium analityczne, Ossolineum, Wrocław 1971.
• TOPOLSKI Jerzy, Metodologia historii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
• WOJCIECHOWSKI Tadeusz, Szkice historyczne, jedynastego wieku, Akademia Umiejętności, Kraków 1904.
• WOLEŃSKI Jan, Wykłady o naturalizmie, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016.
• ZIEMBIŃSKI Zygmunt, Analiza pojęcia czynu, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972.

Identifiers

DOI

10.53763/fag.2023.20.1.215

Biblioteka Nauki

2186186