Początek Wszechświata - między teologicznym stworzeniem a kosmologicznym przekształceniem

• Authors: Adam Świeżyński

Title variants

EN

The Beginning of the Universe: Between Theological Creation and Cosmological Transformation

Abstracts

EN

The history of the co-existence of natural science and theology is marked by attempts to confront each of these two levels of cognition of reality with the other. Nowadays, such aims are also pursued in relation to cosmological and theological views regarding the origins of the Universe. In particular, there is a widespread view that the evolutionary nature of the latter’s existence, and the inescapable possibility that it has no temporal beginning, furnish grounds for rejecting a Divine act of creation as being causally responsible for the supposed duration of its existence. It seems that the most important source of this erroneous claim is the mixing up of strictly philosophical (metaphysical) principles and terms with natural science. Contrary to what is sometimes held to be the case, the ontological understanding of the beginning of the Universe as a coming into being of all matter resulting from creative agency on the part of God, construed from the standpoint of Christian theology, does not presuppose at all that this coming into being took place within the framework of linear time, and points instead to a permanent, timeless dependence of creation on the Creator. It should also be emphasized that an analysis of the range of research methods used in the natural sciences leads to the conclusion that they are not capable of furnishing a definitive resolution of the question of the temporal commencement of the material Universe. In fact, taking natural science as one’s sole basis, one can only legitimately consider the question of the temporal onset of the currently observed, physical state of the Universe. It follows that in order to correctly understand the nature of the relationship obtaining between the cosmological and theological conceptions of cosmogenesis it is of crucial importance to have a precise and accurate understanding of the meaning of the concepts used in both conceptions of the origins of the Universe, where these belong to two epistemologically distinct levels of cognition of reality. The aim of this article is to present and compare the cosmological and theological approaches to understanding the beginnings of the Universe, and to answer the question of whether these positions are mutually exclusive or complementary.

PL

Historia współistnienia nauk przyrodniczych i teologii naznaczona jest próbami przeciwstawiania sobie tych dwóch płaszczyzn poznania rzeczywistości. Współcześnie takie próby podejmowane są także względem kosmologicznej i teologicznej wizji powstania Wszechświata. Chodzi przede wszystkim o rozpowszechnianie się poglądu, jakoby ewolucyjny charakter istnienia Wszechświata oraz niedająca się wykluczyć możliwość, że nie posiada on początku czasowego, stanowiły argumenty zaprzeczające działaniu Boskiego aktu stworzenia jako przyczyny trwania rzeczywistości. Wydaje się, że najważniejszym źródłem tego błędnego twierdzenia jest mieszanie zasad i terminów ściśle filozoficznych (metafizycznych) z przyrodniczymi. Wbrew temu, co niekiedy próbuje się głosić, stosowane w obrębie teologii chrześcijańskiej ontologiczne rozumienie początku Wszechświata jako zaistnienia wszelkiej materii wskutek stwórczego oddziaływania Boga nie zakłada wcale, że zaistnienie to dokonało się w ramach czasu linearnego, ale wskazuje na stałą, ponadczasową zależność stworzenia od Stwórcy. Podkreślić trzeba również, że analiza zakresu metod badawczych stosowanych w naukach przyrodniczych prowadzi do wniosku o ich niewystarczalności do definitywnego rozstrzygnięcia kwestii czasowego początku Wszechświata materialnego. Na gruncie przyrodoznawstwa można bowiem w sposób uprawniony rozpatrywać wyłącznie zagadnienie początku czasowego obecnie obserwowanego, fizycznego stanu Wszechświata. Wynika z tego, że dla poprawnego zrozumienia natury relacji zachodzącej między kosmologiczną i teologiczną koncepcją kosmogenezy kluczowe znaczenie ma precyzyjne i ścisłe rozumienie znaczenia pojęć zastosowanych w obu koncepcjach powstania Wszechświata, które przynależą do dwóch odrębnych epistemologicznie płaszczyzn poznania rzeczywistości. Celem artykułu jest przedstawienie i porównanie kosmologicznego i teologicznego rozumienia początku Wszechświata oraz udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy są to stanowiska wzajemnie wykluczające się czy komplementarne.

Keywords

PL

kosmologia; przekształcenie; początek; stworzenie; Wszechświat

EN

beginning; cosmology; creation; Universe; transformation

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2023
• Volume: 20
• Issue: 1
• Pages: 1-36

Dates

published

2023

Contributors

author

Adam Świeżyński

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

• https://orcid.org/0000000304304530

References

• AUZOU Georges, Na początku Bóg stworzył świat. Historia a wiara, przeł. Jakub Godzimirski, PAX, Warszawa 1990.
• BARR Stephen M., Fizyka współczesna a wiara w Boga, przeł. Andrzej Molek, Techtra, Wrocław 2006.
• BARROW John D., Księga nieskończoności. Krótki przewodnik po tym, co nieograniczone, ponadczasowe i bez końca, przeł. Tomasz Krzysztoń, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008.
• BARTNIK Czesław, Dogmatyka katolicka, t. 1, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2000.
• BRZEGOWY Tadeusz, Pięcioksiąg Mojżesza, Biblos, Tarnów 1997.
• BUGAJAK Grzegorz, „Początek świata w nauce i religii - w poszukiwaniu możliwości syntezy”, Studia Philosophiae Christianae 1996, t. 32, nr 2, s. 135–147.
• BUGAJAK Grzegorz, „Wokół problemu przyczyny Wielkiego Wybuchu”, Studia Philosophiae Christianae 1995, t. 31, nr 2, s. 167–183
• BUXAKOWSKI Jerzy, Stwórca i stworzenie, Bernardinum, Pelplin 1998.
• COYNE George V., „Początki i stworzenie”, w: Tobias Daniel WABBEL (red.), Czy przed wielkim wybuchem był Bóg? Argumenty naukowców i teologów, przeł. Bogdan Baran, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007, s. 15–29.
• DAŃCZAK Andrzej, „Formuła »creatio ex nihilo« jako pojęcie teologiczne”, Studia Gdańskie 2007, t. 21, s. 151–172.
• DAVIES Paul, Bóg i nowa fizyka, przeł. Piotr Amsterdamski, Cyklady, Warszawa 2006.
• DAVIES Paul, Plan Stwórcy. Naukowe podstawy racjonalnej wizji świata, przeł. Marek Krośniak, Znak, Kraków 1996.
• DREES Willem B., Beyond the Big Bang: Quantum Cosmologies and God, Open Court, Illinois 1990.
• FERDEK Bogdan, „Związek protologii z eschatologią”, Wrocławski Przegląd Teologiczny 1998, t. 6, nr 1, s. 33–41.
• HARTLE James and HAWKING Stephen W., „The Wave Function of the Universe”, Physical Review D 1983, Vol. 28, No. 12, s. 2960–2975.
• HAUGHT John F., „Czy naprawdę wszechświat to już wszystko?”, w: Tobias Daniel WABBEL (red.), Czy przed wielkim wybuchem był Bóg? Argumenty naukowców i teologów, przeł. Bogdan Baran, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007, s. 200–214.
• HAWKING Stephen W., „The Quantum State of the Universe”, Nuclear Physics B 1984, Vol. 239, s. 257–276.
• HELLER Michał, Filozofia i wszechświat. Wybór pism, Universitas, Kraków 2008.
• HELLER Michał, Nauka i wyobraźnia, Znak, Kraków 1995.
• HELLER Michał, Ostateczne wyjaśnienia Wszechświata, Universitas, Kraków 2008.
• HELLER Michał, Podglądanie Wszechświata, Znak, Kraków 2008.
• HELLER Michał, „Stworzenie świata według współczesnej kosmologii”, w: Michał DROŻDŻ, Michał HELLER (red.), Początek świata - Biblia a nauka, Biblos, Tarnów 1998, s. 185–198.
• HELLER Michał, Teologia i Wszechświat, Biblos, Tarnów 2009. Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallottinum, Poznań 1994.
• KEHL Medard, I widział Bóg, że to jest dobre. Teologia stworzenia, przeł. Wiesław Szymona, W Drodze, Poznań 2008.
• KIJAS Zdzisław, Początki świata i człowieka, WAM, Kraków 2004.
• KLOSKOWSKI Kazimierz, Filozofia ewolucji i filozofia stwarzania: Pogodzone bliźniaki. Rzecz o ewolucji i stwarzaniu, t. 2, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1999 .
• Kazimierz KLOSKOWSKI Kazimierz, Między ewolucją a kreacją, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1994.
• KŁÓSAK Kazimierz, Z teorii i metodologii filozofii przyrody, Wydawnictwo św. Wojciecha, Poznań 1980.
• KRAUZE Filip, Jedna prawda. Dwie księgi. Nauki przyrodnicze a teologia w Ośrodku Badań Interdyscyplinarnych Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, WAM, Kraków 2008.
• LÄPPLE Alfred, Od Księgi Rodzaju do Ewangelii, przeł. Juliusz Zychowicz, Znak, Kraków 1983.
• LEMAŃSKA Anna, Filozofia przyrody a nauki przyrodnicze, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1998.
• LEMAŃSKA Anna, „Filozofia przyrody”, w: Józef Marceli DOŁĘGA (red.), Od kosmologii do ekofilozofii. Problemy filozoficzne XXI wieku, Episteme - Wydawnictwo Wszechnicy Mazurskiej, t. 22, Wydawnictwo Wszechnicy Mazurskiej Acta Universitatis Masuriensis, Olecko 2002, s. 15–101.
• LEWIS C.S., Cuda. Rozważania wstępne, przeł. Krzysztof PUŁAWSKI, Media Rodzina, Poznań 2010.
• MĄCZKA Janusz, „Scholastyczna recepcja greckiego i arabskiego systemu myśli naukowej i filozoficznej”, w: Michał HELLER, Zbigniew LIANA, Janusz MĄCZKA, Włodzimierz SKOCZNY (red.), Nauki przyrodnicze a teologia: konflikt i współistnienie, Biblos, Tarnów 2001, s. 94–114.
• MOLTMANN Jürgen, Bóg w stworzeniu, przeł. Zbigniewa Danielewicz, Znak, Kraków 1995.
• MUTSCHLER Hans-Dieter, Fizyka i religia. Perspektywy oraz granice dialogu, przeł. Józef Bremer, WAM, Kraków 2007.
• SINGH Simon, Wielki Wybuch. Narodziny Wszechświata, przeł. Jan Koźlaczyk, Wydawnictwo Albatros, Warszawa 2007.
• Słownik Języka Polskiego, wersja elektroniczna, Warszawa 2000.
• SZAMOCKI Grzegorz, „Aktywność Boga przed stworzeniem? Kolejna próba interpretacji Rdz 1, 1–2”, Collectanea Theologica 2003, t. 73, nr 4, s. 31–52.
• SZCZEŚNIAK Małgorzata, „Pojęcie Wszechświata”, w: Jan SUCH, Małgorzata SZCZEŚNIAK, Antoni SZCZUCIŃSKI (red.), Filozofia kosmologii, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2000, s. 18–20.
• ŚWIEŻYŃSKI Adam, Filozofia cudu. W poszukiwaniu adekwatnej koncepcji zdarzenia cudownego, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2012.
• ŚWIEŻYŃSKI Adam, „Początek jako kategoria filozoficzna”, Studia Philosophiae Christianae 2008, t. 44, nr 1, s. 31–50.
• RATZINGER Joseph, Na początku Bóg stworzył... Cztery kazania o stworzeniu i upadku, przeł. Jarosław Merecki, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2006.
• TEMPCZYK Michał, „Kosmologia a początek Wszechświata”, Znak 1989, t. 50, nr 11, s. 68–76.
• TOMASZ Z AKWINU, „O wieczności świata”, w: TOMASZ Z AKWINU, Dzieła wybrane,
• przeł. Jacek Salij, Antyk, Kęty 1999, s. 469–480.
• TRYON Edward P., „Is the Universe a Vacuum Fluctuation?”, Nature 1973, Vol. 246, No. 5433, s. 396–397, https://doi.org/10.1038/246396a0.
• TUREK Józef, „Filozoficzno-światopoglądowe implikacje dynamicznego obrazu wszechświata”, w: Michał HELLER, Stanisław BUDZIK, Stanisław WSZOŁEK (red.), Obrazy świata w teologii i naukach przyrodniczych, Biblos, Tarnów 1996, s. 125–145.
• VILENKIN Alexander, „Creation of Universes from Nothing”, Physics Letters B 1982, Vol. 117, s. 25–28.
• VILENKIN Alexander, „Quantum Cosmology and the Initial State of the Universe”, Physical Review D 1988, Vol. 37, s. 888–897.
• ŻYCIŃSKI Józef, „Nowe wersje zasady kosmologicznej a kwestia nierozstrzygalności pytania o początek czasowy wszechświata”, Analecta Cracoviensa 1977, t. 9, s. 49–59.

Identifiers

DOI

10.53763/fag.2023.20.1.216

Biblioteka Nauki

2186164