Geneza opozycji między monizmem a dualizmem. Uwagi historyczno-terminologiczne

• Authors: Zenon Roskal

Title variants

EN

The Genesis of the Opposition Monism Versus Dualism. Historical and Terminological Notes

Abstracts

EN

In the article I address the problem of the genesis of the monism-dualism opposition. I focus on showing the historical context in which this opposition appeared. First of all, I analyze the terminology related to this opposition. I show that due to the emancipation of philosophy from theology, certain terms that were used to present theological doctrines were adopted for the purposes of philosophical research. I present the transfer of this terminology from theology to philosophy and interpret dualism as a liminal concept.

PL

Abstrakt: W artykule podejmuję problem genezy opozycji między monizmem a dualizmem. Skupiam się na ukazaniu kontekstu historycznego, w którym opozycja ta się pojawiła. Przede wszystkim analizuję terminologię związaną z tą opozycją. Pokazuję, że w związku z uniezależnieniem się filozofii od teologii pewne terminy, które były wykorzystywane do prezentacji doktryn teologicznych, zostały zaadaptowane do badań filozoficznych. Przedstawiam transfer terminologii z teologii do filozofii i interpretuję dualizm jako pojęcie liminalne.

Keywords

PL

dualizm; historia filozofii; monizm; naturalizm

EN

dualism; history of philosophy; monism; naturalism

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2022
• Volume: 20
• Issue: 1

Dates

published

2023

Contributors

author

Zenon Roskal

References

• BAUMEISTER Friedrich Christian, Philosophia definitiva. Hoc Est Definitiones Philosophicae Ex Systemate Lib. Bar. A Vvolf In VNVM Collectae Svccinctis Observationbus Exemplisqve Perspicvis Illvstratae et a Nonnvllis Exceptionibus Vindicatae Accesservnt Praecipva Philosophiae Recentioris Theoremata et Indices Locvpletissimi, Ahlfeldii, Witenberg 1735.
• BOWLER Peter, „Monism in Britain. Biologist and the Rationalist Press Association”, w: Todd WEIR (ed.), Monism: Science, Philosophy, Religion, and the History of a Worldview, Palgrave Macmillan, New York 2012, s. 179–196.
• EUCKEN Rudolf, Geschichte der philosophischen Terminologie, Veit & Comp, Leipzig 1879.
• GÖSCHEL Carl Friedrich, Der Monismus des Gedankens: zur Apologie der gegenwärtigen Philosophie am Grabe ihres Stifters, Zimmermann, Naumburg 1832.
• GREGORY Frederick, „Proto-Monism in German Philosophy, Theology, and Science, 1800–1845”, w: Todd WEIR (ed.), Monism: Science, Philosophy, Religion, and the History of a Worldview, Palgrave Macmillan, New York 2012, s. 45–69.
• GRZELIŃSKI Adam, „Słownik historyczny i krytyczny Pierre’a Bayle’a i jego brytyjscy czytelnicy”, Kultura i Wartości 2015, t. 15, s. 89–106.
• GUTOWSKI Piotr, Między monizmem a pluralizmem. Studium genezy i podstaw filozofii Johna Deweya, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2002.
• HAMILTON William, Lectures on Metaphysics and Logic, Vol. 1, William Blackwood And Sons, Edinburgh - London 1865.
• HELLER Karl, Ernst Mach: Wegbereiter der modernen Physik. Mit ausgewählten Kapiteln aus seinem Werk, Springer Verlag, Wien - New York 1964.
• HILLERMANN Horst, „Zur begriffsgeschichte von monismus”, Archiv für Begriffsgeschichte 1976, H. 20, s. 214–235.
• HOLT Niles, „Ernst Haeckel’s Monistic Religion”, Journal of the History of Ideas 1971, Vol. 32, No. 2, s. 265–280.
• HYDE Thomas, Historia religionis veterum Persarum eorum que magorum. Ubi Etiam Nova Abrahami, & Mithrae, & Vestae, & Manetis, &c. Historia, Atque Angelorum Officia & Praefecturae Ex Veterum Persarum Sententi, E Theatro Sheldoniano, Oxoni 1700.
• JACOBSEN Eric, From Cosmology to Ecology: The Monist World-View in Germany from 1770 to 1930, Peter Lang AG, Oxford 2005.
• JAKUSZKO Honorata, „Inspiracja Pierre’a Bayle’a w oświeceniu niemieckim”, w: Honorata JAKUSZKO, Stanisław JEDYNAK, Andrzej ZACHARIASZ, Jolanta ZDYBEL (red.), Rekonesanse filozoficzne. Człowiek, wartości, historia. Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Zdzisławowi Jerzemu Czarneckiemu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 1999, s. 127–137.
• KLEEBERG Bernhard, „God-Nature Progressing: Natural Theology in German Monism”, Science in Context 2007, Vol. 20, No. 3, s. 537–569.
• KONECZNY Feliks, „Rodowód monizmu prawniczego”, Myśl Narodowa 1936, t. 16, nr 35, s. 542–544, nr 36, s. 559–561.
• KONECZNY Feliks, „Trzy monizmy lub dualizmy”, Tygodnik Warszawski 1946, t. 45, s. 3.
• KRĄPIEC Mieczysław, „Monizm – pluralizm”, Roczniki Filozoficzne 1986, t. 34, z. 1, s. 21–82.
• KRISHNA Gopalrao, „Cognitive Science: The Mind–Body Problem”, Current Science 1985, Vol. 68, No. 2, s. 197–199.
• KUBIŃSKI Grzegorz, Figury i wydarzenia. Filozofia liminalna: Agamben, Badiou, Negri, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 2011.
• LEIBNIZ Wilhelm Gottfried, Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła, przeł. M. Frankiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
• LEVINE Michael, „Monism and Pantheism”, The Southern Journal of Philosophy 1992, Vol. 30, No. 2, s. 95–110.
• MACH Ernst, Analiza wrażeń i stosunek sfery fizycznej do psychicznej, przeł. Marcin Miłkowski, Biblioteka Klasyków Filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009
• MAHRBURG Adam, „Monizm spółczesny i jego echa u nas”, w: Adam MAHRBURG (red.), Pisma filozoficzne t. 2, Warszawa 1914, s. 1–73.
• POLAK Paweł, „Julian Edwin Zachariewicz - filozoficzne ścieżki galicyjskiego intelektualisty”, Galicja. Studia i Materiały 2016, s. 215–245.
• POMIAN Krzysztof, „Piotr Bayle wobec socynianizmu. Przyczynek do kwestii roli socynianizmu w formowaniu się ideologii oświecenia”, Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1960, t. 6, s. 101–182.
• REICHENAU Wilhelm, Filozofia monistyczna od Spinozy do naszych czasów, przeł. Karol Hertz, Redakcja Przeglądu Tygodniowego, Warszawa 1883.
• ROSKAL Zenon, „Zasada pełności bytu jako kryterium demarkacji”, w: Marcin TKACZYK, Marzena KRUPA, Krzysztof JAWORSKI (red.), Veritas in caritate. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Andrzeja Szostka MIC, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2016, s. 387–394.
• RUDOLPH Kurt, Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religinej, przeł. Grzegorz Sowiński, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków 2003.
• SADOWSKI Ryszard, „Monizm organizmalny jako odpowiedź Hansa Jonasa na problem psychofizyczny”, Studia Philosophiae Christianae 2006, Vol. 42, nr 1, s. 154–191.
• SCHAFFER Jonathan, „Monism: The Priority of the Whole”, The Philosophical Review 2010, Vol. 119, No. 1, s. 31–76.
• THOMASSEN Bjørn, Liminality and the Modern: Living Through the In-Between, Ashgate Publishing Company, Farnham 2014.
• WOLFF Christian, „Myśli rozumne o Bogu, świecie i duszy ludzkiej, tudzież wszelkim bycie w ogóle”, przeł. Sławomir Stasikowski, Studia Philosophica Wratislaviensia 2011, t. 6, nr 1, s. 119–166.
• WUNDT Max, Die deutsche Schulphilosophie im Zeitalter der Aufklärung, Georg Olms Verlag, Hildesheim - Zürich - New York 1992.
• ZACHARIEWICZ Julian, „Niemiecki Związek Monistów i Ernst Haeckel”, Przegląd Polski 1908, t. 169, s. 97–127.

Identifiers

DOI

10.53763/fag.2023.20.1.217

Biblioteka Nauki

2192846