Przywilej dla Błonia (1380 r.) na tle lokacji miast za panowania Janusza I Starszego

• Authors: Hubert Płowik

Title variants

EN

Town Privileges for Błonie (1380 r.) During the Reign of Janusz I the Old

Abstracts

EN

This article contains an analysis of the privilege issued by Duke Janusz I the Old for his city of Błonie in 1380. In it, he granted the townspeople the right to apply the Chełmno law, released them from the obligation of the ducal law (ius ducal) and customs duties throughout the country. The comparative study shows that the same provisions contained privileges later granted to other urban communities in the eastern district of Mazovia. In order to present the context of issuing the privilege, the work also presents an outline of the political and economic situation in Mazovia in the second half of the 14th century, the beginnings and course of the municipal location charter under German law of Mazovian cities and the history of Błonie before 1380. The purpose of this work was to answer the question about the date of the municipal location charter of Błonie, bearing in mind the existence of at least two types of privileges that play an important role in the location process. The privilege for Błonie turned out to be the end of this process, which allowed to postpone the date of the city's beginnings.

PL

Niniejsza praca zawiera analizę przywileju, który wystawił książę Janusz I Starszy dla swojego miasta Błonia w 1380 r. W nim to nadał mieszczanom prawo stosowania prawa chełmińskiego, zwolnił ich z powinności prawa książęcego oraz opłat celnych na terenie całego kraju. Badanie porównawcze wykazuje, że takie same postanowienia zawierały przywileje nadawane później innym wspólnotom miejskim we wschodniej dzielnicy mazowieckiej. Aby przedstawić kontekst wystawienia przywileju, w pracy przedstawiony jest również zarys sytuacji politycznej i gospodarczej na Mazowszu w drugiej połowie XIV w., początki i przebieg lokacji na prawie niemieckim mazowieckich miast oraz dzieje Błonia przed 1380 r. Celem tej pracy była odpowiedź na pytanie o datę lokacji Błonia, mając na względzie istnienie co najmniej dwóch typów przywilejów, odgrywających w procesie lokacyjnym ważną rolę. Przywilej dla Błonia okazał się zamykającym ten proces, co pozwala przesunąć datę początków miasta wstecz.

Keywords

EN

Błonie; municipal location charter; Chełmno law; Janusz I the Old

PL

Błonie; lokacje miejskie; prawo chełmińskie; Janusz I Starszy

• Publisher: Państwowa Uczelnia Zawodowa im. Ignacego Mościckiego w Ciechanowie
• Journal: Studia Mazowieckie
• Year: 2021
• Volume: 16
• Issue: 2
• Pages: 37-64

Dates

published

2021

Contributors

author

Hubert Płowik

• Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Błońskiej

• https://orcid.org/0000000294530832

References

• AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych: 766, 1503, 1505, 1506, 4165, 4273, 4316.
• AGAD, Metryka Mazowiecka: 9, 18.
• AGAD, Metryka Koronna: 123.
• AGAD, Księgi Kanclerskie: 25.
• AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego: XLVI, 143b.
• AGAD, Księgi ziemskie i grodzkie warszawskie, ser. 1: 1, 35; ser. 2: 11; ser. 4: 26.
• AGAD, Zbiór Ignacego Kapicy Milewskiego „Kapicjana”: 57, 60.
• Baczkowski K., Kowalczyk M., Mrukówna J., Ożóg K., Pirożyńska C., Turkowska D., Wyrozumski J. (red.), Długosz J., Annales seu cronicae incliti regni Poloniae, ks. 11: 1413–1430, Warszawa 2000.
• Gilly D., Spezialkarte von Südpreußen, Berlin 1802–1803, arkusze D II i D III.
• Grabowski J., Jeszcze uzupełnienia do „Nowego kodeksu dyplomatycznego Mazowsza”, część III: „Dokumenty z lat 1356–1381”, „Studia Źródłoznawcze” 2003, t. 41.
• Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 3: Lata 1350–1399, Poznań 1879.
• Lubomirski J.T. (wyd.), Kodeks dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863.
• Lubomirski J.T. (wyd.), Księga ziemi czerskiej 1404-1425, poprzedzona wstępem historycznym, Warszawa 1879.
• Pacuski K., Uzupełnienia i sprostowania do „Nowego kodeksu dyplomatycznego Mazowsza”, część III: „dokumenty z lat 1356–1381”, „Studia Źródłoznawcze” 2002, t. 40.
• Rzyszczewski L., Muczkowski A. (wyd.), Kodex dyplomatyczny Polski, t. 2, cz. 2, Warszawa 1852.
• Sawicki J. (wyd.), Iura Masoviae terrestria, t. 1: 1228–1471, Warszawa 1972.
• Sułkowska-Kuraś I., Kuraś S. (wyd.), Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2: Dokumenty z lat 1248–1355, Wrocław 1989, cz. 3: Dokumenty z lat 1356–1381, Warszawa 2000.
• Supruniuk A., Uzupełnienia i uwagi do „Nowego kodeksu dyplomatycznego Mazowsza”, część III: „Dokumenty z lat 1356–1381”, „Studia Źródłoznawcze” 2002, t. 40.
• Szacherska S.M. (wyd.), Zbiór dokumentów i listów miasta Płocka, t. 1: 1065–1495, Warszawa 1975.
• Święcicki J., Topografi a czyli opis Mazowsza, S. Pazyra (wyd.), H. Pazyrzyna (tłum.), Warszawa 1974.
• Ulanowski B. (wyd.), Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, Kraków 1887.
• Wawrzyńczyk A. (wyd.), Lustracja województwa mazowieckiego XVII wieku, cz. II: 1660–1661, Warszawa 1989.
• Wierzbowski T. (wyd.), Przywileje królewskiego miasta stołecznego Starej Warszawy, 1376–1772, Warszawa 1913.
• Włodarski A. (wyd.), Metryka księstwa mazowieckiego z XV–XVI wieku, t. 2, Warszawa 1930.
• Wolff A. (wyd.), Księga ławnicza miasta Nowej Warszawy, t. 1: 1416–1485, Wrocław 1960.
• Zielińska-Melkowska K. (wyd.), Przywilej chełmiński 1233 i 1251, W. Wróblewski (tłum.), Toruń 1986.
• Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. 1, Warszawa 1843.
• Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, t. 1: Do połowy XV wieku, Warszawa 1973.
• Bartoszewicz A., Bartoszewicz H., Kartografi a miast Mazowsza i ziemi dobrzyńskiej do końca XIX wieku, Warszawa–Pułtusk 2012.
• Białuński G., Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn 1999.
• Bieniak J., Recepcja prawa chełmińskiego na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu, [w:] Z. Zdrójkowski (red.), Księga pamiątkowa prawa chełmińskiego, t. 1, Toruń 1990.
• Bieniak J., Szymczakowa A. (oprac.), Gąsiorowski A. (red.), Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII–XV wieku. Spisy, Wrocław 1985.
• Bijak U., Nazwy miejscowe południowej części dawnego województwa mazowieckiego, Kraków 2001.
• Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniejszych do współczesności, t. 1: Trudne początki, Poznań 1998.
• Błeszczyński J., Błonie, [w:] S. Orgelbrand (wyd.), Encyklopedyja powszechna, t. 3, Warszawa 1860.
• Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986.
• Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
• Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1: A–O, Kraków 1927.
• Cofta A., Wyniki badań na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Błoniu, pow. Grodzisk Mazowiecki w latach 1949–51, [w:] Materiały wczesnośredniowieczne, t. 3, Warszawa 1951.
• Duma J., Nazwy rzek lewobrzeżnego Mazowsza (z całym dorzeczem Pilicy), Warszawa 1999.
• Dunin-Wąsowiczowa A., Podziały administracyjne, [w:] W. Pałucki (red.), Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, t. 7: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2: Komentarz. Indeksy, Warszawa 1973.
• Gawarecki W.H., Wiadomość historyczna o kościele parafi alnym w mieście Błoniu, „Pamiętnik religijno-moralny” 1848, t. 14, z. 5.
• Gieysztor A., Działania wojenne Litwy w r. 1262 i zdobycie Jazdowa, [w:] E. Halicz i in. (red.), Studia historyczne Stanisławowi Herbstowi na sześćdziesięciolecie urodzin w upominku uczniowie, koledzy, przyjaciele, Warszawa 1967.
• Gieysztor A., Jazdów – poprzednik Warszawy, [w:] K. Jażdżewski (red.), Liber Iosepho Kostrzewski octogenario a veneratoribus dicatus, Wrocław 1968.
• Gieysztor A., Od redakcji, „Studia Warszawskie” 1975, t. 13: A. Gieysztor (red.), Warszawa średniowieczna, z. 2.
• Gołembiowski M., Lokacje miast na prawie chełmińskim, [w:] Z. Zdrójkowski (red.), Księga pamiątkowa 750-lecia prawa chełmińskiego, Toruń 1990.
• Grabowski J., Dynastia Piastów mazowieckich, Kraków 2016.
• Grabowski J., Kancelarie książęce na Mazowszu, [w:] T. Jurek (red.), Dyplomatyka staropolska, Warszawa 2014.
• Grabowski J., Poczet książąt i księżnych mazowieckich, Kraków 2019.
• Grabowski J., Przywileje lokacyjne księcia mazowieckiego Janusza I dla Różana, „Rocznik Mazowiecki” 2009, t. 21.
• Jurek T. (red.), Słownik historyczno-geografi czny ziem polskich w średniowieczu, edycja elektroniczna, S. Prinke (oprac. informatyczne), www.słownik.ihpan.edu.pl (dostęp: 22.12.2021).
• Jurek T., Kizik E., Historia Polski do 1572, Warszawa 2013.
• Kiersnowska T., Czersk w XIII i XIV wieku. Ośrodek władzy książęcej na południowym Mazowszu, Warszawa 1986.
• Kiersnowska T., Płock, Czersk i Błonie; trzy ośrodki wczesnomiejskie w XI–XIII w. na Mazowszu, [w:] L. Leciejewicz (red.), Miasto zachodniosłowiańskie w XI–XII wieku. Społeczeństwo – kultura, Wrocław 1991.
• Kiersnowska T., Trzynastowieczna siedziba książęca w Błoniu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1971, t. 19, nr 3.
• Kondracki J., Geografi a regionalna Polski, Warszawa 2009.
• Kozłowski F.A., Dzieje Mazowsza za panowania książąt, Warszawa 1858.
• Kuczyński S.K., Pieczęcie książąt mazowieckich, Wrocław 1978.
• Lalik T., Uwagi o rozwoju miast mazowieckich i Warszawy, „Studia Warszawskie” 1975, t. 13, A. Gieysztor (red.), Warszawa średniowieczna, z. 2.
• Luciński J., Przywilej chełmiński z 1233 r., jego treść oraz dzieje jego postanowień, [w:] Z. Zdrójkowski (red.), Księga pamiątkowa prawa chełmińskiego, t. 1, Toruń 1990.
• Morawski Z., Dzieje Pułtuska w średniowieczu, [w:] H. Samsonowicz, R. Lolo (red.), Dzieje Pułtuska, t. 1: Do 1795 roku, Pułtusk 2016.
• Niedziałkowska Z., Ostrołęka. Dzieje miasta, Warszawa 1975.
• Niewęgłowski A., Grodzisko w Błoniu-Osieku, woj. Warszawa, w świetle badań w latach 1975 i 1976, „Sprawozdania Archeologiczne” 1984, t. 36.
• Nowakowski G.W., Kamosiński J., Przyczynek do dziejów m. Błonia województwa warszawskiego, Błonie 1930.
• Nowicka B., Wyszogród. Zarys dziejów, Wyszogród 1971.
• Pacuski K., Ciechanów średniowieczny na tle dziejów Mazowsza w świetle źródeł pisanych, [w:] A.K. Sobczak (red.), Ciechanów – szkice z historii miasta, Ciechanów 2016.
• Pacuski K., Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku, Warszawa 2009.
• Pałucki W. (red.), Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, t. 7: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, cz. 1: Mapa, plany, Warszawa 1973.
• Pazyra S., Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959.
• Pazyra S., Geneza i rozwój miasta Warki, [w:] B. Dymek i in. (red.), Dzieje Warki 1321–1971. Studia i materiały, Warszawa 1975.
• Pazyra S., Studia z dziejów miast na Mazowszu od XIII do początków XX wieku, Lwów 1939.
• Próba rekonstrukcji krajobrazu Polski wczesnohistorycznej, [w:] K. Buczek, Ziemie polskie przed tysiącem lat, Kraków 1967.
• Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984.
• Russocki S., Etapy lokacji miejskich na Mazowszu w XIV–XV wieku, „Przegląd Historyczny” 1964, t. 55, z. 2.
• Russocki S., Pacuski K., Ustrój polityczny i prawo, [w:] H. Samsonowicz (red.), Dzieje Mazowsza, t. 1, Pułtusk 2006.
• Rutkowski H., Rozwój przestrzenny Sochaczewa od XIII do XVIII wieku, [w:] S. Russocki (red.), Dzieje Sochaczewa i ziemi sochaczewskiej, Warszawa 1970.
• Rymut K., Nazwy miast Polski, Wrocław 1980.
• Rymut K. (red.), Nazwy miejscowe Polski. Historia – pochodzenie – zmiany, t. 1: A–B, Kraków 1996.
• Samsonowicz H., Czerwińsk na średniowiecznym Mazowszu, [w:] R. Lolo (red.), Czerwińsk nad Wisłą. Historia – rozwój – wyzwania, Czerwińsk nad Wisłą 2018.
• Samsonowicz H., Gospodarka i społeczeństwo (XIII – początek XVI w.), [w:] H. Samsonowicz (red.), Dzieje Mazowsza, t. 1, Pułtusk 2006.
• Samsonowicz H., Supruniuk A., Dzieje polityczne (połowa XIV – początek XVI w.), [w:] H. Samsonowicz (red.),Dzieje Mazowsza, t. 1, Pułtusk 2006.
• Senkowski J., Skarbowość Mazowsza od końca XIV wieku do 1526 roku, Warszawa 1965.
• Siuchniński M. (red.), Miasta polskie w tysiącleciu, t. 2, Wrocław 1967.
• Słownik geografi czny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski (red.), t. 1, Warszawa 1880, t. 6, Warszawa 1885, t. 15, cz. 2, Warszawa 1902.
• Solarz M.W., Błonie. Książęce miasto na Mazowszu, Kwidzyn 2010.
• Solarz M.W., Błonie na dawnych mapach, Błonie 2017.
• Suchodolski S., Kopytów, pow. Pruszków, „Informator archeologiczny. Badania rok 1972”, Warszawa 1973.
• Szczur S., Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2007.
• Teterycz-Puzio A., Konrad I Mazowiecki, kniaź wielki lacki (1187/89 – 31 sierpnia 1247), Kraków 2019.
• Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.
• Tomaszewscy E. i A., Późnoromański kościół św. Trójcy w Błoniu na Mazowszu, [w:] W. Puget (red.), Architektura dawna a współczesność, „Studia i Materiały do Teorii i Historii Architektury i Urbanistyki” 1982, t. 16.
• Wilska M., Książę Janusz Starszy, Warszawa 1986.
• Wilska M., Mazowieckie środowisko dworskie Janusza Starszego. Studium społeczne, Warszawa 2012.
• Wolff A., Pacuski K. (oprac.), Jurek T. (red.), Słownik historyczno-geograficzny ziemi warszawskiej w średniowieczu, Warszawa 2013.
• Zagrodzki T., Czersk. Zamek i miasto historyczne, Warszawa 1996.
• Zalewski L., Ziemia liwska. Ludzie – miejscowości – wydarzenia, Warszawa 2002.

Identifiers

DOI

10.54539/sm.5

Biblioteka Nauki

2134382