Renta rodzinna a adekwatność świadczeń z zabezpieczenia społecznego kobiet i mężczyzn w ustawowym wieku emerytalnym w Polsce

• Authors: Marcin Bartkowiak , Joanna Ratajczak

Title variants

EN

Survivor’s pensions and the adequacy of social security payments for old women and men in Poland

Abstracts

EN

This article focuses on the survivor’s benefit from the old age income perspective. Consequently the analysis is limited to those above the minimum retirement age and who are the single beneficiaries of a survivor’s pension. Survivor’s benefits should achieve two objectives: (1) deliver poverty protection to those for whom the deceased had provided, (2) maintain living standards after the breadwinner’s death. Those objectives are, similarly to the pension system, both macro and micro goals and constitute an evaluation as to the adequacy of old-age income itself. The aim of the article is to analyse the role of the survivor’s pension within old-age income adequacy for the beneficiaries of the new Polish pension system and here from the perspective of gender. Empirical data used in the article is derived from two sources: statistical data of the Polish Social Insurance Institution (ZUS) and the results of an independently conducted micro-simulation (20 thousand cases) regarding the old-age pension provision for those covered by the new pension system. The main conclusion is that the role of any survivor’s benefit for the adequacy of old-age pension provision as such will, in the first year after retirement, be most limited in the future. A minimum pension appears here to be a much more effective instrument, especially for women.

PL

Przedmiotem artykułu jest renta po zmarłym żywicielu w kontekście zabezpieczenia emerytalnego. Oznacza to, że zakres podmiotowy beneficjentów renty rodzinnej zostanie ograniczony do osób w wieku równym co najmniej minimalnemu wiekowi emerytalnemu, będących jedynymi beneficjentami tego świadczenia. Rencie wdowiej przypisywane są dwa cele: (1) ochrona przed ubóstwem osób, które pozostawały na utrzymaniu zmarłego, (2) utrzymanie dotychczasowego poziomu życia osób, wobec których zmarły miał obowiązek alimentacyjny. Wydaje się, analogicznie do celów zabezpieczenia emerytalnego, że pierwszy z nich można by zaliczyć do poziomu makro, a drugi do poziomu mikro. Oba te dążenia konstytuują adekwatność świadczeń zabezpieczenia finansowego (tu bazowego) w odniesieniu do osób starszych. Zadaniem artykułu jest odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu renta rodzinna będzie przyczyniać się do realizacji celu adekwatności w przekroju płci w odniesieniu do emerytek i emerytów pobierających świadczenie z nowego systemu emerytalnego. W artykule wykorzystano dwa źródła danych empirycznych: zastane, publikowane lub udostępnione przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, oraz wyniki samodzielnie przeprowadzonej mikrosymulacji (20 tys. przypadków) w stosunku do świadczeń osób, których emerytura pochodzić będzie wyłącznie z tzw. nowego systemu emerytalnego. Podstawowy wniosek dotyczy tego, że dla osób pobierających świadczenie z bazowego systemu emerytalnego w pierwszym roku po przejściu na emeryturę renta rodzinna w bardzo ograniczonym stopniu wpływa na adekwatność świadczeń. Zdecydowanie ważniejszym instrumentem, także dla kobiet, jest emerytura minimalna.

Keywords

PL

osoby starsze; płeć; renta rodzinna; system emerytalny; świadczenie po zmarłym żywicielu

EN

older people; gender; family pension; pension system; survivor’s pension

• Publisher: Zakład Ubezpieczeń Społecznych
• Journal: Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i praktyka
• Year: 2021
• Issue: 2
• Pages: 37-58

Dates

published

2021

Contributors

author

Marcin Bartkowiak

• Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000217111060

author

Joanna Ratajczak

• Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000227094698

References

• Alterssicherung von Frauen. Leitbilder, Gesellschaftlicher Wandel und Reformen, bearb. W. Schmähl, M. Klaus, Wiesbaden 2000.
• Arza C., The gender dimensions of pension systems: policies and constraints for the protection of older women, „UN Women” 2015.
• Balcerzak-Paradowska B., Chłoń-Domińczak A., Kotowska I.E., Olejniczuk-Merta A., Topińska I., Wóycicka I., Wpływ reform systemu zabezpieczenia społecznego na sytuację kobiet i mężczyzn w Polsce [w:] B. Balcerzak-Paradowska, A. Chłoń-Domińczak, E. Fultz, I.E. Kotowska, A. Olejniczuk-Merta, S. Steinhilber, I. Topińska, I. Wóycicka, Kobiety i mężczyźni w reformach systemu zabezpieczenia społecznego w Polsce, Warszawa 2003.
• Barr N., Ekonomia polityki społecznej, Poznań 2012.
• Barr N., Diamond P., Pension Reform. A Short Guide, New York 2010.
• Chybalski F., Skuteczność i efektywność systemu emerytalnego: koncepcja analizy i próba pomiaru, „Zeszyty Naukowe/ Rozprawy Naukowe Politechniki Łódzkiej” 2012.
• Chybalski F., The multidimensional adequacy and efficiency of European pension systems: the ranking and relationships, Proceedings of the 15th International Conference on Finance and Banking, 2016.
• De Grip A., Fouarge D., Montizaan R., Redistribution of Individual Pension Wealth to Survivor Pensions: Evidence from a Stated Preferences Analysis, „Journal of Economic Behavior & Organization” May 2020, Vol. 173.
• Diebold J., Moulton J., Scott J., Early claiming of higher-earning husbands, the survivor benefit, and the incidence of poverty among recent widows, „Journal of Pension Economics and Finance” 2017, No. 16(4).
• Dzienisiuk D., Zakres i skuteczność ochrony interesów rodziny w prawie ubezpieczenia społecznego po stracie żywiciela [w:] Świadczenia z ubezpieczenia społecznego na rzecz rodziny. Ochrona interesów rodziny po stracie żywiciela w prawie ubezpieczeń społecznych, Warszawa–Jodłowa 2016.
• Eigenständige Alterssicherung von Frauen, bearb. U. Rust, Wiesbaden 2000.
• European Commission, The 2018 ageing report underlying assumptions & projection methodologies, Vol. 8014, Luxembourg, November 2017, https://doi.org/10.2765/40638.
• Favreault M.M., Steuerle E.C., Social security spouse and survivor benefits for the modern family, „SSRN Electronic Journal” 2007, 10.2139/ssrn.1299202.
• Frericks P., Höppner J., What about family in European old-age security systems? The complexity of institutional individualisation, „Ageing & Society” 2018, No. 38.
• Ginn J., Gender, pensions and the lifecourse. How pensions need to adapt to changing family forms, Bristol 2003.
• Główny Urząd Statystyczny, Przeciętne dalsze trwanie życia w latach 1950–2018, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/trwanie-zycia/trwanie-zycia-tablice,1,1.html (21.06.2020).
• Główny Urząd Statystyczny, Stan i struktura ludności według wieku w latach 1989–2016, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/struktura-ludnosci,16,1.html (31.03.2019).
• Heide I., Gender roles and sex equality: European solutions to social security disputes, Geneva 2004.
• Jackowiak C., Kierunki rozwoju ubezpieczeń społecznych [w:] Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce, red. C. Jackowiak, Wrocław 1991.
• James E., Rethinking survivor benefits, Washington DC 2009.
• James E., Edwards A.C., Wong R., The Gender Impact of Pension Reform: And Which Policies Shape This Impact, „Journal of Pension Economics and Finance” 2003, 2(02).
• Kobierska A., Renta rodzinna, Warszawa 2005.
• Lee R., Carter L., Modeling and Forecasting U.S. Mortality, „Journal of the American Statistical Association” 1992, No. 87(419).
• Monticone Ch., Ruzik A., Skiba J., Women’s Pension Rights and Survivors’ Benefits: A Comparative Analysis of EU Member States and Candidate Countries, European Policy Studies, ENEPRI Research Report No. 53, 2008.
• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Are survivor pensions still needed? [w:] OECD Pensions Outlook 2018, Paris 2018, https://doi.org/10.1787/pens_outlook-2018–10-en.
• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), OECD Pensions Outlook 2018, Paris 2018, https://doi.org/10.1787/pens_outlook-2018-en.
• Pacud R., Ryzyko utraty żywiciela rodziny – konstrukcja i treść [w:] Świadczenia z ubezpieczenia społecznego na rzecz rodziny. Ochrona interesów rodziny po stracie żywiciela w prawie ubezpieczeń społecznych, Warszawa–Jodłowa 2016.
• Panek T., Ubóstwo, wykluczenie społeczne i nierówności. Teoria i praktyka pomiaru, Warszawa 2011.
• People, Population Change and Policies: Lessons from the Population Policy Acceptance Study, Vol. 1, ed. Ch. Höhn, D. Avramov, I.E. Kotowska, European Studies of Population, 2008.
• Petelczyc J., Roicka P., Sytuacja kobiet w systemie emerytalnym, Warszawa 2015.
• Pławucka H., Świadczenia emerytalne i rentowe [w:] Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce, red. C. Jackowiak, Wrocław 1991.
• Ratajczak J., Równość w systemie emerytalnym. Emerytury kobiet i mężczyzn w Polsce, Poznań 2019.
• Ratajczak-Tuchołka J., Emerytury kobiet w ubezpieczeniowych systemach emerytalnych w Niemczech i w Polsce, Poznań 2010.
• Ratajczak-Tuchołka J., Polityka emerytalna wobec wdów i wdowców – przykład Niemiec [w:] Polityka społeczna wobec wyzwań demograficznych i przemian społecznych, red. A. Furmańska-Maruszak, A. Wójtewicz, Toruń 2016.
• Sefton T., Evandrou M., Falkingham J., Vlachantoni A., The relationship between women’s work histories and incomes in later life in the UK, US and West Germany, „Journal of European Social Policy” 2011, 21(1).
• Skevik A., Family economy workers or caring mothers? Male breadwinning and widows’ pensions in Norway and the UK, „Feminist Economics” 2004, 10(2).
• Szulc A., Dochód i konsumpcja [w:] Statystyka społeczna, wyd. 2 zmienione, red. T. Panek, Warszawa 2014.
• Świadczenia z ubezpieczenia społecznego na rzecz rodziny. Ochrona interesów rodziny po stracie żywiciela w prawie ubezpieczeń społecznych, red. A. Wypych-Żywicka, Warszawa–Jodłowa 2016.
• Więcek R., Ewolucja ochrony rodziny w ubezpieczeniach społecznych w związku z utratą żywiciela rodziny [w:] Świadczenia z ubezpieczenia społecznego na rzecz rodziny. Ochrona interesów rodziny po stracie żywiciela w prawie ubezpieczeń społecznych, Warszawa–Jodłowa 2016.
• Wiktorow A., Survivor’s benefit in the social security system, „Polityka społeczna” 2013, nr 1 (9).
• Women, work and pensions. International issues and prospects, ed. J. Ginn, D. Street, S. Arber, Buckingham, Philadelphia 2001.
• Women’s work and pensions: what is good, what is best? Designing gender-sensitive arrangements, ed. B. Marin, E. Zólyomi, Viena 2010.
• Wóycicka I., Sytuacja kobiet i mężczyzn w nowym systemie emerytalnym w Polsce, raport Social Watch, Warszawa 2009.
• Wypych-Żywicka A., Renta rodzinna z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych: zagadnienia materialnoprawne, Gdańsk 2006.
• Wypych-Żywicka A., Zakres i skuteczność ochrony interesów rodziny w prawie ubezpieczenia społecznego po stracie żywiciela [w:] Świadczenia z ubezpieczenia społecznego na rzecz rodziny. Ochrona interesów rodziny po stracie żywiciela w prawie ubezpieczeń społecznych, Warszawa–Jodłowa 2016.
• Veil M., Alterssicherung von Frauen in Deutschland und Frankreich. Reformperspektiven und Reformblockeden, Berlin 2002.
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Informacja o świadczeniach pieniężnych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych świadczeniach z zabezpieczenia społecznego. Drugi kwartał, Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych, Warszawa 2017, http://www.zus.pl/documents/10182/167627/Biul0217.pdf/533d444f-2047–49a9-acf7cbb19c738f7b (30.06.2020).
• MISSOC, MISSOC database, www.missoc.org/missoc-database/ (30.06.2020).
• The Human Mortality Database, www.mortality.org (30.12.2018).
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ZUS baza danych statystycznych, https://www.zus.pl/baza-wiedzy/statystyka (30.06.2020).
• Schemat 1. Moduł pierwszy – zarobkowanie, moduł drugi – przerwy w zarobkowaniu.
• Schemat 2. Moduł trzeci – sytuacja rodzinna przed osiągnięciem wieku emerytalnego.
• Schemat 3. Moduł czwarty – wyliczenie emerytury.

Identifiers

DOI

10.5604/01.3001.0015.0236

Biblioteka Nauki

2117105