Stres nauczycieli w kontekście pandemii koronawirusa COVID-19 – perspektywa relacji nauczyciel-uczeń

• Authors: Stefan T. Kwiatkowski

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu jest stres zawodowy doświadczany przez nauczycieli w dobie pandemii koronawirusa COVID-19. Punktem wyjścia prowadzonych w tekście rozważań uczyniono specyfikę pracy w zawodzie nauczyciela – zaliczanego do grupy profesji pomocowych – stanowiącą źródło szeregu obciążeń i napięć, które w kolejnej części tekstu przedstawione zostały z perspektywy stresu doświadczanego przez ogół ludzi w trakcie pandemii. Następnie, wykorzystując wyniki wybranych analiz, skoncentrowano się na obciążeniach zawodowych nauczycieli będących pochodną pracy zdalnej, ze szczególnym uwzględnieniem obciążeń wynikających bezpośrednio lub pośrednio z szeroko pojmowanych relacji interpersonalnych z uczniami. W podsumowaniu artykułu zaproponowano szereg rozwiązań, których wprowadzenie mogłoby okazać się przydatne z punktu widzenia wzmocnienia zdolności nauczycieli do radzenia sobie ze stresem.

Keywords

PL

nauczyciel; uczeń; relacja nauczyciel-uczeń; stres; stres zawodowy; pandemia; COVID-19

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie
• Journal: Studia z Teorii Wychowania
• Year: 2021
• Volume: XII(3 (36))
• Pages: 45-70

Dates

published

2021

Contributors

author

Stefan T. Kwiatkowski

References

• Antonovsky, A. (1996). The salutogenic model as a theory to guide health promotion. Health Promotion International, 11(1), 11–18.
• Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. M. (2006). Psychologia społeczna. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• Bennett, N., Lemoine, G. J. (2014). What a difference a word makes: Understanding threats to performance in a VUCA world. Business Horizons, 57, 311–317.
• Bieganowska-Skóra, A., Pankowska, D. (2020). Raport z badań nad samopoczuciem uczniów w e-szkole. Lublin: UMCS.
• Bigaj, M., Dębski, M. (2020). Subiektywny dobrostan oraz higiena cyfrowa w czasie edukacji zdalnej. W: G. Ptaszek, G. D. Stunża, J. Pyżalski,, M. Dębski, M. Bigaj, Edukacja zdalna: co stało się z uczniami, ich rodzicami i nauczycielami? (75-111). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Bilicki, T. (2020). Jak pracować z uczniem w kryzysie w czasie pandemii COVID-19? W: J. Pyżalski (red.), Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele (16-19). Warszawa: EduAkcja.
• Brooks, S. K., Webster, R. K., Smith, L. E., Woddland, L., Wessely, S., Greenberg, N., Rubin, G. J. (2020). The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. Lancet, 395, 912-920, https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30460-8.
• Buchner, A., Fereniec-Błońska, K., Wierzbicka, M. (2021). Między pasją a zawodem. Raport o statusie nauczycielek i nauczycieli w Polsce 2021. Fundacja Orange. Pobrane z: https://raport.fundacja.orange.pl/ (dostęp z dnia: 20.09.2021).
• Buchner, A., Majchrzak, M., Wierzbicka, M. (2020). Edukacja zdalna w czasie pandemii. Raport z badań. Spółdzielnia Otwartej Edukacji. Pobrane z: https://centrumcyfrowe.pl/edukacja-zdalna/ (dostęp z dnia: 12.08.2021).
• Buchner, A., Wierzbicka, M. (2020). Edukacja zdalna w czasie pandemii. Edycja II. Spółdzielnia Otwartej Edukacji. Pobrane z: https://centrumcyfrowe.pl/edukacja-zdalna/ (dostęp z dnia: 10.09.2021).
• Chiappetta, M. (2017). The Technostress: definition, symptoms and risk prevention. Senses & Sciences, 4(1), 358-361, doi: 10.14616/sands-2017-1-358361.
• Collie, R. J., Martin, A. (2020). Teacher wellbeing during COVID-19. ACER Teacher Magazine. Pobrane z: https://www.teachermagazine.com/au_en/articles/teacher-wellbeing-during-covid-19 (dostęp z dnia 2.09.2021).
• Cywińska, M. (2017). Stres dzieci w młodszym wieku szkolnym. Objawy, przyczyny, możliwości przeciwdziałania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Doucet, A. (2020). Should we continue student learning during covid19? A question of Maslow before Bloom. https://www.ei-ie.org/en/item/23273:should-we-continue-student-learning-during-covid19-a-question-of-maslow-before-bloom-by-armand-doucet (dostęp z dnia: 1.09.2021).
• Dragan, M., Skrodzka, M., Grajewski, P. (2020). Stresory, radzenie sobie oraz symptomy zaburzenia adaptacyjnego w czasie pandemii COVID-19. Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pobrane z: http://psych.uw.edu.pl/2021/01/14/raport-z-badan-stresory-radzenie-sobie-oraz-symptomy-zaburzenia-adaptacyjnego-w-czasie-pandemii-covid-19-2/ (dostęp z dnia 25.08.2021).
• Eadie, P., Levickis, P., Murray, L., Page, J., Elek, C., Church, A. (2021). Early childhood educators’ wellbeing during the COVID-19 pandemic. Early Childhood Education Journal, 49, 903-913, https://doi.org/10.1007/s10643-021-01203-3.
• Gałecki, P., Święcicki, Ł. (red.) (2015). Kryteria Diagnostyczne z DSM-5. Wrocław: Edra Urban & Partner.
• Heszen, I. (2014). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Heszen, I., Sęk, H. (2018). Zdrowie i stres. W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia akademicka. Podręcznik. Tom 2 (681-734). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Hobfoll, S. (2002). Social and psychological resources and adaptation. Review of General Psychology, vol. 6, no. 4, 307-324.
• ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/264310751 (dostęp z dnia: 21.09.2021).
• Konarzewski, K. (1994). Nauczyciel. W: K. Konarzewski (red.), Sztuka nauczania. Szkoła (148–179). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kuśnierkiewicz, A. (2021). Pandemia dezinformacji. Jak nie stać się ofiarą fake newsów w dobie kryzysu zdrowotnego? https://www.euractiv.pl/section/zdrowie/news/dezinformacja-pandemia-szczepienia-covd19-fake-news-koronawirus-unia-europejska-astrazeneca/ (dostęp z dnia: 20.08.2021).
• Kwiatkowska, H. (2008). Pedeutologia. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Kwiatkowski, S. T. (2018a). Radzenie sobie ze stresem w zawodzie nauczyciela – raport z badań. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia, 3, 133-162, doi: 10.17951/j.2018.31.3.133-162.
• Kwiatkowski, S. T. (2018b). Uwarunkowania skuteczności zawodowej kandydatów na nauczycieli wczesnej edukacji. Studium teoretyczno-empiryczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej.
• Kwiatkowski, S. T. (2021). Nowoczesne technologie i cyberprzestrzeń w zawodzie nauczyciela. W: A. Jegier, S. T. Kwiatkowski, B. Szurowska, Nauczyciel w obliczu szans i zagrożeń współczesnego świata w perspektywie kształcenia i pracy zawodowej (64-88). Warszawa: Difin.
• Lazarus, R.S., Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal, and Coping. New York: Springer Publishing Company.
• Ledzińska, M. (2002). Stres informacyjny jako zagrożenie dla rozwoju. Roczniki Psychologiczne, 5, 77-97.
• Ledzińska, M. (2009). Człowiek współczesny w obliczu stresu informacyjnego. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
• Lewowicki, T. (2007). Problemy kształcenia i pracy nauczycieli. Warszawa-Radom: Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy.
• Łosiak, W. (2008). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Łukasik, J. M., Jagielska, K., Mróz, A., Koperna, P. (2020). Młodzi nauczyciele o zdalnej edukacji w czasie COVID-19. W: N. G. Pikuła, K. Jagielska, J. M. Łukasik (red.), Wyzwania dla edukacji w czasie pandemii COVID-19 (31-56). Kraków: Scriptum.
• Makarewicz, N. (2020). Transport grozy w Bergamo. Krematoria nie nadążają z pracą, trumny z ciałami zmarłych wywożą ciężarówki. RMF24. Pobrane z: https://www.rmf24.pl/raporty/raport-koronawirus-z-chin/europa/news-transport-grozy-w-bergamo-krematoria-nie-nadazaja-z-praca-tr,nId,4390777#crp_state=1 (dostęp w dniu: 18.09.2021).
• Librus (2020). Nauczanie zdalne. Jak zmieniło się na przestrzeni czasu. Raport numer 2 z badania ankietowego. Pobrane z: https://portal.librus.pl/artykuly/raport-2-jak-zmienilo-sie-nauczanie-zdalne (dostęp w dniu: 13.08.2021).
• Maslach, Ch., Schaufeli, W. B., Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397–422.
• Nowosad, I. (2019). Kultura szkoły w rozwoju szkoły. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• NIK (2021). Organizacja pracy nauczycieli w szkołach publicznych. Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli.
• Pines, A. M. (1993). Burnout: An existential perspective. W: W. B. Schaufeli, Ch. Maslach, T. Marek (eds.), Professional burnout: Recent developments in theory and research (33-52). Washington DC: Taylor and Francis.
• Plebańska, M. (2020). Cyfrowa edukacja – potencjał, procesy, modele. W: J. Pyżalski (red.), Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele (37-42). Warszawa: EduAkcja.
• Plopa, M., Makarowski, R. (2010). Kwestionariusz Poczucia Stresu. Warszawa: Vizja Press&IT.
• Poleszak, W., Pyżalski, J. (2020a). Psychologiczna sytuacja dzieci i młodzieży w dobie pandemii. W: J. Pyżalski (red.), Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele (7-15). Warszawa: EduAkcja.
• Poleszak, W., Pyżalski, J. (2020b). Relacje przede wszystkim – nawet jeśli obecnie jedynie zapośredniczone. W: J. Pyżalski (red.), Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele (28-36). Warszawa: EduAkcja.
• Ptaszek, G., Stunża, G. D., Pyżalski, J., Dębski, M., Bigaj, M. (2020). Edukacja zdalna: co się stało z uczniami, ich rodzicami i nauczycielami? Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Pyżalski, J. (2010). Czynniki salutogenne (wspierające dobrostan nauczyciela w pracy). W: J. Pyżalski, D. Merecz (red.), Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem (107-116). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Pyżalski, J. (2020). Co jest obecnie ważne a co mniej w działaniach szkół i nauczycieli. W: J. Pyżalski (red.), Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele (25-27). Warszawa: EduAkcja.
• Pyżalski, J. (2021). Zdrowie psychiczne i dobrostan młodych ludzi w czasie pandemii COVID-19 – przegląd najistotniejszych problemów. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 20(2), 92-115.
• Pyżalski, J., Merecz, D. (red.) (2010). Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Pyżalski, J., Plichta, P. (2007). Kwestionariusz Obciążeń Zawodowych Pedagoga (KOZP). Podręcznik. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Radziewicz-Winnicki, A. (2012). Traumatogenne skutki asynchronizacji rozwoju spo-łecznego w Polsce doby transformacji. W: R. Kwiecińska, J. M. Łukasik (red.), Zmiana społeczna. Edukacja – polityka oświatowa – kultura. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, Dz. U. 2020 poz. 410.
• Schaffer, R. (2018). Psychologia dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Sęk, H. (2009). Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Uwarunkowania i możliwości zapobiegania. W: H. Sęk (red.), Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie (149–167). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Tomaszewska, R. (2014). Relacje praca-życie pozazawodowe drogą do zrównoważonego rozwoju jednostki. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 oraz z 2021 r. poz. 4).
• Walter, N. (2020). Mamy (za) duży wybór – jak nie zgubić się wśród narzędzi cyfrowych. W: J. Pyżalski (red.), Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele (51-58). Warszawa: EduAkcja.
• Zaród, M. (2020). Jak nauczyciele mogą obecnie zadbać o swój dobrostan? W: J. Pyżalski (red.), Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele (81-85). Warszawa: EduAkcja.
• Zimbardo, P. G., Johnson, R. L., McCann, V. (2013). Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom V – Człowiek i jego środowisko. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Identifiers

DOI

10.5604/01.3001.0015.4820

Biblioteka Nauki

2187970