Regulacje prawne zakładów kąpielowych rytualnych (mykw) dla ludności żydowskiej w II Rzeczpospolitej Polskiej. Zarys problematyki

• Authors: Robert Bobkier

Title variants

EN

Legal regulations of ritual bathing establishments (mikvah) for the Jewish population in the Second Polish Republic. Outline of the problem.

Abstracts

EN

The Jewish population, who arrived in Poland in the 11th century, constituted one tenth of the population in the Second Polish Republic. They had the constitutionally guaranteed right to freely profess the Mosaic religion, including ritual baths. Water, understood as a symbol of spiritual purification, is present in all the main religions of the world. However, it occupies a special place in Judaism. The mikvah, a ritual bath, is required in many cases of spiritual and physical uncleanness. In Poland, reborn after the partitions, Jewish mikvahs constituted more than half of all bathing establishments – public baths. Pursuant to the regulations governing the functioning of Jewish communities, introduced in 1919, their duty was to maintain ritual baths. Subsequent regulations defined this activity only in terms of the competence of the religious community. Commercial mikvahs were taxed like ordinary businesses. In the interwar period, sanitary regulations concerning mikvahs were included in two ordinances – in 1921 and in 1936. The latter regulation was in force until 2002, i.e. in three different forms of Polish statehood. Pursuant to the 1997 Act on the State’s Relationship to Jewish Religious Communities in the Republic of Poland, Jewish communities still care for ritual baths.

PL

Ludność żydowska, obecna na ziemiach polskich od XI w., stanowiła w II Rzeczpospolitej Polskiej dziesiątą część populacji. Posiadała ona konstytucyjnie zagwarantowane prawo do swobodnego wyznawania religii mojżeszowej, w tym do prowadzenia kąpieli rytualnych. Woda pojmowana jako symbol duchowego oczyszczenia obecna jest we wszystkich wielkich religiach świata. Szczególne jednak miejsce zajmuje w judaizmie. Mykwa, rytualna kąpiel, wymagana jest w szeregu przypadków nieczystości duchowej i fizycznej. W odrodzonej po zaborach Polsce ponad połowę wszystkich zakładów kąpielowych – łaźni publicznych stanowiły właśnie żydowskie mykwy. Zgodnie z wprowadzonymi w 1919 r. przepisami regulującymi funkcjonowanie gmin żydowskich, ich obowiązkiem było utrzymywanie kąpieli rytualnych. Kolejne przepisy określiły tę aktywność już tylko w kategoriach kompetencji gminy wyznaniowej. Mykwy prowadzące działalność komercyjną podlegały opodatkowaniu jak zwykłe przedsiębiorstwa. Przepisy sanitarne dotyczące mykw zawarte były w okresie międzywojennym w dwóch rozporządzeniach – z 1921 r. oraz z 1936 r. To ostatnie rozporządzenie obowiązywało aż do 2002 r., czyli w trzech różnych formach polskiej państwowości. Zgodnie z ustawą z 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej gminy żydowskie dbają nadal o łaźnie rytualne.

Keywords

PL

judaizm; Żydzi; łaźnie; zakłady kąpielowe; kąpiele rytualne; mykwa; gminy wyznaniowe

EN

Judaism; Jews; bathhouses; bathing establishments; ritual baths; mikvah; religious communities

• Publisher: Collegium Witelona Uczelnia Państwowa
• Journal: Zeszyty Naukowe Collegium Witelona
• Year: 2022
• Volume: 1
• Issue: 42
• Pages: 29-48

Dates

published

2022

Contributors

author

Robert Bobkier

• https://orcid.org/0000000182126309

References

• Alabrudzińska E., Problem tożsamości i poczucia lojalności Żydów pochodzących z zaboru pruskiego na przykładzie Alfreda Cohna (1901–1961), „Zapiski Historyczne” 2019, nr 3.
• Bałaban M., Studia historyczne, Księgarnia M. J. Freid i S-ka, Warszawa 1927.
• Atlas historii Żydów polskich, red. W. Sienkiewicz, Demart, Warszawa 2010.
• Bobkier R., Herman P., Sicarii Józefa Flawiusza. Przednowocześni terroryści czy mit założycielski współczesnego Izraela?, „Res Politicae” 2021, tom 12.
• Borecki P., Uwagi o statusie prawnym wyznawców judaizmu na ziemiach polskich, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2010, nr 2.
• Borecki P., Status prawny wyznawców judaizmu w Polsce, „Państwo i Prawo” 2010, nr 9.
• Brandt S.P., Flavius Josephus – zwischen Historiographie und Autobiographie, „Österreichische Zeitschrift für Geschichtswissenschaften” 2018, nr 3.
• Burmila S., Daniel T. C., Hetherington J. D. , Human values and perceptions of water in arid landscapes, „Landscape and Urban Planning” 1999, nr 2 – 3.
• Cutter Z., Struktura narodowościowa społeczeństwa II Rzeczypospolitej w pierwszych latach niepodległego bytu państwowego, „Res Politicae” 2018, tom X (rocznik).
• Czohara A., Zieliński T. J., Ustawa o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Polsce. Komentarz, Warszawa 2012.
• Dąbrowski E., Józef Flawiusz. Życie i dzieła, [przedmowa do:] J. Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, red. E. Dąbrowski, Poznań 1962.
• Danielski J., Zdrowie i higiena wsi w Lubelszczyźnie, „Lubelski Dziennik Wojewódzki” 1938, nr 3.
• Dawidowicz A., Problematyka mniejszości żydowskiej w myśli politycznej Stronnictwa Narodowego (1928–1939), „Wschód Europy. Studia Humanistyczno-Społeczne” 2017, nr 1.
• Dekret o zmianach w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na terenie b. Królestwa Kongresowego z dnia 7 lutego 1919 r. (Dz. Praw P. Pol. z 1919 r., nr 14, poz. 175).
• Dobrowolski T., A. Szniolis, Łaźnie ludowe. Podręcznik techniczny, Warszawa 1937.
• Eliav Y. Z., The Roman Bath as a Jewish Institution: Another Look at the Encounter Between Judaism and the Greco-Roman Culture, „Journal for The Study of Judaism” 2000, nr 4.
• Entine J., Abraham’s Children: Race, Identity and the DNA of the Chosen People, Grand Central Publishing, New York 2007.
• Fałowski J., Mniejszość żydowska w Parlamencie II Rzeczypospolitej (1922 –1939), Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, Kraków 2006.
• Frishman J., Ryad U., Law. Islamic and Jewish legal traditions [w:] The Routledge Handbook of Muslim–Jewish Relations, red. J. Meri, Routledge, New York-London 2016.
• Gawłowski W., Kąpiele ludowe jako czynnik zdrowotności publicznej, „Biuletyn Ministerstwa Zdrowia Publicznego” 1920, nr 3.
• Glossary, brak autora, „Publications of the American Jewish Historical Society” 1913, nr 21.
• Harrington H. K., What is the Purpose of Ritual Ablutions in Ancient Judaism?, „Journal of Asia Adventist Seminary” 2009, nr 1.
• Hasheem Al-Tai M. E., Water and Its Uses Between Judaism and Islam: A Comparative Study, „Journal of Tikrit University for Humanities” 2020, nr 7.
• Hossain M. Z., Water: The Most Precious Resource of our Life, „Global Journal of Advanced Research” 2015, nr 9.
• Jakimiszyn A., Mykwa. Dzieje żydowskiej łaźni rytualnej przy ul. Szerokiej w Krakowie, Wydawnictwo Austeria, Kraków – Budapeszt 2012.
• Jeziorny D., Akcja amerykańskich organizacji żydowskich na rzecz międzynarodowej ochrony praw mniejszości (1918 –1919), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1997, nr 59.
• Jeziorny D., Sprawa ochrony praw mniejszości żydowskiej w Polsce w dobie konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1995.
• Kaczmarek R., Powstania śląskie 1919 –1920 –1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2019.
• Kiedy łaźnie rytualne są wolne od podatku od nieruchomości?, brak autora, „Nowy Dziennik” 1938, nr 335.
• Kowalski S., Dzieje Kępna. Od początku istnienia do 2015 r., Kępno 2018.
• Krzywiec G., Czy państwo w Polsce pomajowej było czynnikiem antyżydowskim (1926 –1939)? Stan badań i perspektywy badawcze [w:] Metamorfozy społeczne. Państwo i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej. Tom 8, red. J. Żarnowski, Warszawa 2014.
• Kupczak J., Osobotwórcza rola rodziny w religii Starego Testamentu, „Horyzonty Polityki” 2016, nr 19.
• Landau-Czajka A., Rozwiązanie kwestii żydowskiej w Polsce w świetle prasy katolickiej lat międzywojennych, „Dzieje Najnowsze” 1993, nr 1.
• Landau-Czajka A., Wodzu nasz, Piłsudski! Postać Marszałka w polskojęzycznej prasie żydowskiej okresu międzywojennego, „Studia Żydowskie. Almanach” 2013, nr 3.
• Lucore S. K., Greek Baths [w:] A Companion to Greek Architecture, red. M. M. Miles, Oxford 2016.
• Łapa R., Relacje modalne we współczesnych aktach normatywnych, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2014, nr 2.
• Łukasik P., Między Maratonem a Termopilami: wojna polsko-bolszewicka 1919 –1921, „Przegląd Geopolityczny” 2020, nr 32.
• Malley B., Barrett J., Can Ritual Form Be Predicted from Religious Belief? A Test of the Lawson-McCauley Hypotheses, „Journal of Ritual Studies” 2003, nr 2.
• Michalak R., Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945 –1989, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2014.
• Moczulski L., Geopolityka: potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 2010.
• Netzer E., Masada III. The Yigael Yadin excavations 1963 –1965. Final reports. The buildings stratigraphy and architecture, Jerusalem 1991.
• Neusner J., History and Purity in First-Century Judaism, „History of Religions” 1978, nr 1.
• Okólnik Ministerstwa Zdrowia Publicznego z dnia 2 sierpnia 1921 r., nr H. 19991/11742/21 w przedmiocie urządzenia i utrzymania zakładów kąpieli rytualnych dla ludności wyznania mojżeszowego, „Biuletyn Ministerstwa Zdrowia Publicznego” 1921, nr 5.
• Orzeczenie NTA z dnia 2 października 1936, 729/36, „Prasa prawnicza. Przegląd ustawodawstwa, piśmiennictwa prawniczego, orzecznictwa sądowego oraz bibliografii” 1939, nr 8.
• Orzeczenie NTA z dnia 2 października 1936, rej. 728/36, „Prasa prawnicza. Przegląd ustawodawstwa, piśmiennictwa prawniczego, orzecznictwa sądowego oraz bibliografii” 1939, nr 8.
• Orzeczenie NTA z dnia 4 października 1938 r., rej. 5722/37, „Prasa prawnicza. Przegląd ustawodawstwa, piśmiennictwa prawniczego, orzecznictwa sądowego oraz bibliografii” 1939, nr 8.
• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wyd. Pallottinum, Poznań 2003, https://biblia. deon.pl/rozdzial.php?id=69, dostęp: 14 lutego 2022 r.
• Podgajna E., Mniejszość żydowska w myśli politycznej Wincentego Witosa, „Wschód Europy. Studia Humanistyczno-Społeczne” 2017, nr 1.
• Pokoj J., Regulacja prawna obywatelstwa polskiego w pierwszych latach II RP (1918 –1926), „Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ” 2014 nr 4.
• Regev E., Herod’s Jewish Ideology Facing Romanization: On Intermarriage, Ritual Baths, and Speeches, „The Jewish Quarterly Review” 2010, nr 2.
• Rouwhorst G., A Remarkable Case of Religious Interaction: Water Baptisms in Judaism and Christianity [w:] Interaction between Judaism and Christianity in History, Religion, Art and Literature, red. M. Poorthuis, J. Schwartz, J. Turner, Leiden – Boston 2009.
• Rozporządzenie Generalnego Gubernatora z dnia 1 listopada 1916 r. dotyczące organizacji Żydowskiego Towarzystwa religijnego w Jenerał-Gubernatorstwie Warszawskim (Dz. Rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego z 1916 r., nr 53, poz. 184.
• Rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej i Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 sierpnia 1933 r. o wodzie do picia i potrzeb gospodarczych (Dz. U. R. P. Nr. 79, poz. 562).
• Rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej z dnia 9 maja 1936 r. o zakładach kąpielowych (Dz. U. Nr 44, poz. 327 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 maja 1926 r. o urządzeniu i utrzymaniu publicznych zakładów kąpielowych (Dz. U. Nr 44, poz. 276).
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 sierpnia 1924 r. o urządzeniu i utrzymywaniu zakładów kąpielowych publicznych (Dz. U. Nr 73, poz. 733).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia Publicznego z dnia 12 lipca 1922 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych o urządzeniu i utrzymywaniu zakładów kąpielowych publicznych (Dz. U. Nr 77, poz. 698).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia Publicznego z dnia 20 października 1922 r. w przedmiocie wprowadzenia na Ziemię Wileńską niektórych rozporządzeń sanitarnych oraz dotyczących aptek (Dz. U. Nr 105, poz. 977).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia Publicznego z dnia 27 marca 1922 r. w przedmiocie rozciągnięcia mocy obowiązującej niektórych rozporządzeń sanitarnych oraz dotyczących aptek na województwa: nowogródzkie, poleskie i wołyńskie i powiaty: grodzieński, wołkowyski i białowieski województwa białostockiego (Dz. U. Nr 34, poz. 288).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia Publicznego z dnia 5 lipca 1921 r. w przedmiocie urządzenia i utrzymywania zakładów kąpielowych rytualnych (t. zw. mykw) dla ludności wyznania mojżeszowego (Dz. U. Nr 65, poz. 416).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 1958 r. w sprawie warunków zdrowia wymaganych ze względów sanitarno-epidemiologicznych od osób wykonujących niektóre zajęcia zarobkowe (Dz. U. Nr 56, poz. 275 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 r. o uporządkowaniu stanu prawnego w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wyjątkiem województw: poznańskiego, pomorskiego i śląskiego (Dz. U. z 1927 r., nr 91, poz. 818).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1923 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 r. o uporządkowaniu stanu prawnego w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wyjątkiem województw: poznańskiego, pomorskiego i śląskiego (Dz. U. z 1928 r., poz. 28, nr 259).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 9 marca 1927 r. w sprawie utworzenia gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze powiatów: białostockiego, bielskiego i sokólskiego województwa białostockiego (Dz. U. z 1927 r., nr 23, poz. 175).
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 października 1925 r. w sprawie utworzenia gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze województw: wołyńskiego, poleskiego, nowogródzkiego, powiatów: grodzieńskiego, wołkowyskiego i gmin: białowieskiej, masiewskiej i suchopolskiej powiatu bielskiego województwa białostockiego oraz okręgu administracyjnego wileńskiego (Dz.U. z 1925 r., nr 114, poz. 807).
• Rudolf K., The Baptism Sects [w:] The Cambridge History of Judaism. Volume 3: The Early Roman Period, red. W. Horbury, W.D. Davies, J. Sturdy, Cambridge University Press, Cambridge 2001.
• Rzenno N., Podstawy prawne decyzji w przedmiocie obywatelstwa polskiego. Analiza prawnoporównawcza przepisów obowiązujących od II Rzeczpospolitej do współczesności, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2016, tom XIX (rocznik).
• Schiper I., Żydzi pod zaborem pruskim [w:] Żydzi w Polsce Odrodzonej. Działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna. Tom I, red. I. Schiper, A. Tartakower, A. Hafftka, Warszawa 1932.
• Schwartz R. H., Judaism and Vegetarianism, Lantern Books, New York 2001.
• Sigvartsen J. A., The Biblical Law of Niddah and Its Muslim Parallels, „Papers” 2017, nr 8.
• Sprawozdanie z Organizacji i Czynności Ministerstwa Zdrowia Publicznego w roku 1918, „Biuletyn Ministerstwa Zdrowia Publicznego” 1921, nr 1.
• Śliwa M., Obcy czy swoi. Z dziejów poglądów na kwestię żydowską w Polsce w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Naukowe WSP Kraków, Kraków 1997.
• Tan D. A., Haththotuwa R., Fraser I. S., Cultural aspects and mythologies surrounding menstruation and abnormal uterine bleeding, „Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology” 2017, tom 40.
• Tomaszewski J., Żydzi w II Rzeczypospolitej, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016.
• Traktat między Głównemi Mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonemi a Polską z dnia 28 czerwca 1919 r. (Dz. U. z 1920 r. Nr 110, poz. 728).
• Urban K., Wyznanie mojżeszowe w Polsce 1945 –1961 (zarys działalności), „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2006, nr 706.
• Ustawa z dnia 17 marca 1921 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 44, poz. 267).
• Ustawa z dnia 25 kwietnia 1938 r. o opłatach rejestracyjnych od przedsiębiorstw i zajęć (Dz. U. Nr 34, poz. 293 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 14 maja 1923 r. w przedmiocie państwowego podatku przemysłowego (Dz. U. Nr 58, poz. 412 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r., nr 41, poz. 251).
• Ustawa z dnia 21 lutego 1935 r. o zapobieganiu chorobom zakaźnym i ich zwalczaniu (Dz. U. R.P. Nr. 27, poz. 198).
• Ustawa z dnia 4 maja 1938 r. o podatku obrotowym (Dz. U. Nr 34, poz. 292 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. Nr 126, poz. 1384 z późn. zm.).
• Walicki J., Polscy syjoniści wobec pierwszych miesięcy rządów Józefa Piłsudskiego: (maj – sierpień 1926 r.), „Seminare. Poszukiwania Naukowe” 2005, nr 21.
• Wasserfall R., Women and Water: Menstruation in Jewish Life and Law, Brandeis University Press, Hanover 1999.
• Wengierow J., O prawie niezunifikowanym w zakresie resortu opieki społecznej, „Gazeta Administracji: dwutygodnik poświęcony prawu publicznemu oraz zagadnieniom administracji rządowej i samorządowej” 1938, nr 12.
• Włodarczyk T., Przepisy prawne dotyczące mykw w Polsce w okresie dwudziestoletnia międzywojennego i ich egzekwowanie na przykładzie powiatu włocławskiego [w:] Mykwa – rytuał i historia, red. J. Lisek, Wrocław 2014.
• Wyrok SN z 28 września 1936 r., II K 711/36, OSN 1937, nr 3, poz. 67.
• Wzór sprawozdania rocznego o stanie sanitarnym powiatu (Dz. Urzędowy Województwa Stanisławowskiego 1922, nr 12, poz. 316).
• Zarządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 18 stycznia 1919 dotyczące gmin wyznaniowych żydowskich (M.P. z 1919 r., nr 20, poz. 1).
• Ziembiński Z., Kompetencja i norma kompetencyjna, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1969, nr 4.

Identifiers

DOI

10.5604/01.3001.0015.8920

Biblioteka Nauki

30145227