Zgoda czy brak sprzeciwu. Wiedza na temat oświadczenia woli i obowiązujących przepisów prawnych w zakresie przeszczepiania narządów w Polsce

• Authors: Weronika Michalska , Weronika Jandy , Kamila Sadaj-Owczarek

Title variants

EN

Consent or no objection. The current knowledge on the declaration of will and applicable legal provisions in the field of organ transplantation in Poland

Abstracts

EN

Organ transplantation is the only recognized treatment for end-stage organ failure. According to Poltransplant's data, an average of 15 patients die every day, waiting for a transplant. The concept of transplantation (from Latin transplantare – which means “to vaccinate”, “to transplant”) is understood as the procedure of transferring tissue cells or organs within one organism or between several living organisms. An organ donor can be a living person, then it is called ex vivo, or a deceased person, then it is called ex mortuo. Depending on the type of organ donor, the following types of transplants can be distinguished: transplant from a deceased donor and transplantation of the so-called family, i.e. from a living donor. In the case of a living donor, only one kidney or a fragment of the liver can be transplanted exclusively to a paediatric recipient. Pursuant to the Act of 1 July 2005 on the collection, storage and transplantation of cells, tissues and organs (chapter 3 entitled “Collecting cells, tissues or organs from living donors”), the collection of an organ from a living donor must be preceded by the necessary medical examinations to establish, whether the risk of the procedure does not exceed the expected limits acceptable for this type of procedure and will not significantly affect the health of the donor. In the case of retrieving organs from a deceased donor – upon the recognition of the patient as dead and upon the commission's confirmation of brain death – the main purpose of further care for the potential donor of organs is to ensure the proper functioning of the organs that may be the subject of transplantation, provided that the organs have been verified (authorized), that is, the deceased did not object to organ donation while alive. It is worth emphasizing that the process of adjudicating brain death is carried out in accordance with clear and transparent legal provisions, and the deceased person can be considered as a potential organ donor only after their death. Therefore, the procedure of ascertaining brain death cannot be associated with the removal of organs. Whether or not organs will be harvested after death depends on many factors, the first being the so-called authorization of the removal of organs, i.e. determining whether the deceased did not object to the removal of organs during their lifetime. Another factor that makes it impossible to harvest organs from the deceased are medical factors. Two kidneys, a heart, a pancreas, a liver, two lungs, an intestine, face and neck organs, tissues: corneas, fascia, valves, bones and vessels can be taken from one deceased organ donor.

PL

Transplantacja narządów jest jedyną uznaną metodą leczenia schyłkowej niewydolności narządów. Z danych Poltransplantu wynika, że codziennie średnio 15 chorych umiera, nie doczekawszy przeszczepu. Przez pojęcia transplantacja (od łac. transplantare – co oznacza „szczepić”, „przesadzać”) rozumie się zabieg przeniesienia komórek tkanek lub narządów w obrębie jednego organizmu lub między kilkoma organizmami żywymi. Dawcą narządu może zostać żywy człowiek, wówczas pobranie takie nazywamy – ex vivo, bądź osoba zmarła, wtedy nazywane jest pobraniem – ex mortuo. Ze względu na typ dawcy narządów wyróżnia się następujące rodzaje przeszczepów: przeszczep od dawcy zmarłego oraz przeszczep tzw. rodzinny, czyli od dawcy żywego. W przypadku dawcy żywego przeszczepić można wyłącznie jedną nerkę lub fragment wątroby, wtedy biorcą może być wyłącznie biorca pediatryczny. Zgodnie z Ustawą z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (rozdział 3 zatytułowany „Pobieranie komórek, tkanek lub narządów od żywych dawców”) pobranie narządu od żywego dawcy musi zostać poprzedzone niezbędnymi badaniami lekarskimi ustalającymi, czy ryzyko zabiegu nie wykracza poza przewidywane granice dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów i nie wpłynie w istotny sposób stanu zdrowia dawcy. W przypadku pobrania narządów od dawcy zmarłego – z chwilą uznania chorego za zmarłego i z chwilą komisyjnego stwierdzenia śmierci mózgu – zasadniczym celem dalszej opieki nad potencjalnym dawcą narządów jest zapewnienie właściwej funkcji narządów mogących być przedmiotem transplantacji, pod warunkiem że zweryfikowano (dokonano autoryzacji pobrania narządów), czyli zmarły nie zgłosił sprzeciwu na pobranie narządów za życia. Warto podkreślić, że proces orzekania śmierci mózgu następuje wedle jasnych i transparentnych przepisów prawa, zaś zmarłego – jako potencjalnego dawcę narządów można rozpatrywać wyłącznie po jego śmierci. Procedura stwierdzenia śmierci mózgu nie może być kojarzona zatem z pobraniem narządów. To, czy do pobrania narządów dojdzie po śmierci, decyduje wiele czynników, a pierwszym jest doprowadzenie do tzw. autoryzacji pobrania narządów, czyli określenia, czy zmarły nie zastrzegł sobie za życia sprzeciwu na pobranie narządów. Kolejnym czynnikiem, który uniemożliwia pobranie narządów od zmarłego, są czynniki medyczne. Od jednego zmarłego dawcy narządów pobrać można dwie nerki, serce, trzustkę, wątrobę, dwa płuca, jelito, narządy twarzy i szyi, tkanki: rogówki, powięzie, zastawki, kości oraz naczynia.

Keywords

PL

transplantacja narządów; oświadczenie woli; zgoda domniemana; śmierć mózgu; akty prawne dotyczące transplantacji narządów

EN

organ transplantation; declaration of will; implied consent; brain death; legal acts concerning organ transplantation

• Publisher: Collegium Witelona Uczelnia Państwowa
• Journal: Zeszyty Naukowe Collegium Witelona
• Year: 2023
• Volume: 1
• Issue: 46
• Pages: 11-25

Dates

published

2023

Contributors

author

Weronika Michalska

• Akademia Nauk Stosowanych im. Stanisława Staszica w Pile, Katedra Ratownictwa Medycznego

author

Weronika Jandy

• Akademia Nauk Stosowanych im. Stanisława Staszica w Pile, Katedra Ratownictwa Medycznego

author

Kamila Sadaj-Owczarek

• Akademia Nauk Stosowanych im. Stanisława Staszica w Pile, Katedra Ratownictwa Medycznego

References

• Biesaga T., Wobec zgody domniemanej i zawłaszczania zwłok do transplantacji, „Medycyna Praktyczna” 2006, nr 1.
• Biuletyn Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji „Poltransplant” 2022.
• Cierpka L., Durlik M, Transplantologia kliniczna. Zasady ogólne, Poznań 2015.
• Duda J., Transplantacja w prawie polskim. Aspekty cywilnoprawne, Kraków 1998.
• Giezek J., Kokot R., Granice ludzkiego życia a jego prawna ochrona [w:] Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, red. B. Banaszak, A. Preisner, Warszawa 2002.
• Giezek J., Kokot R., Banaszak B., Preisner A., Granice ludzkiego życia a jego prawna ochrona. Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, Warszawa 2002.
• Guzik-Makaruk E. M., Transplantacje organów, tkanek i komórek w ujęciu prawnym i kryminologicznym, Temida 2, Białystok 2008.
• Iwańczuk W., Spontaniczna czynność ruchowa po rozpoznaniu śmierci pnia mózgu – opis przypadku, „Anestezjologia Intensywna Terapia” 2005, nr 3, s. 193 –196.
• Iwańczuk W., Śmierć mózgu, Wyd. 1, Wrocław 2010.
• Kubicki L., Aktualny stan prawny w odniesieniu do pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów. Raport o stanie przeszczepiania komórek, tkanek i narządów w Polsce, Warszawa 2000.
• Lyons A. S., Petrucelli II R. J., Ilustrowana historia medycyny, Wydawnictwo Penta, Warszawa 1996.
• Nogal H., Wiśniewska E., Antos E., Zarys historyczny dynamiki rozwoju transplantologii klinicznej, „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu” 2016, nr 1(46), s. 113 –118.
• Nowacka M., Etyka a transplantacje, Warszawa 2003; K. Szewczyk, Bioetyka. Pacjent w systemie opieki zdrowotnej, Warszawa 2009, s. 129 –196.
• Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 4 grudnia 2019 r. w sprawie sposobu i kryteriów stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu.
• Ropper A. H., Unusual spontaneous movements in brain-dead patients, „Neurology” 1984, nr 34, s. 1089 –1092.
• Rowiński W., Wprowadzenie. Historia medycyny transplantacyjnej [w:] Transplantologia kliniczna, red. W. Rowiński, J. Wałaszewski, L. Pączek, PZWL, Warszawa 2004, s. 21– 22.
• Sadaj-Owczarek K., Puziak N., Kominiak R., Miszczyszyn M., Bujnowska M., Czy ciało po śmierci mózgu może się ruszać?, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy” 2018, nr 26, s. 41– 53.
• Skalski J., Historia przeszczepiania narządów, „CX News” 2009, nr 2(28).
• Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Dz. U. z 2019 r. Nr 1405. rozdział 2.
• www.Poltransplant.com, dostęp: 11.09.2022 r.
• www.przeszczep.pl/news_1896_krotka_historia_transplantologii.htm, dostęp: 11.09.2022 r.

Identifiers

DOI

10.5604/01.3001.0053.8724

Biblioteka Nauki

28407564