Podróże krajoznawcze polskich malarzy, grafików i fotografów w XIX wieku. Wybrane przykłady

• Authors: Piotr Kondraciuk

Title variants

EN

Sightseeing Tours of Polish Painters, Graphic Artists, and Photographers in the 19th Century. Selected Examples

Abstracts

EN

Educational travel, both for literary and artistic purposes, has been known since antiquity. It is a valuable source in historical and social research. Apart from its informative value, it is also an important iconographic and documentary source. Along with the development of scientific sightseeing and historical research, extensive programs for documenting monuments were launched at the end of the 18th century. A significant role in this process was played by painters and graphic artists, and later by photographers, who systematically documented monuments and historical landscapes. This article is devoted to the artists who made watercolours and drawings documenting the most interesting – as they were then called – “monuments of antiquity”, with particular emphasis on today’s Lublin region. The author discusses the works of Zygmunt Vogel, Jan Nepomucen Głowacki, Antoni Lange, Marcin Zaleski, Adam Lerue, Napoleon Orda, and photographers Karol Beyer and Jan Bułhak. He also draws attention to the role of amateur draftsmen, such as Maciej Bogusz Stęczyński, in documenting monuments,. The examples presented in the article indicate the great value of the documentation work undertaken, as well as the need for continuous documentation of monuments and the cultural landscape, which is undergoing rapid transformation before our eyes.

PL

Podróże w celach poznawczych, zarówno literackie, jak i artystyczne, znane są od starożytności. Stanowią zawsze cenne źródło w badaniach historycznych oraz społecznych. Oprócz walorów poznawczych są także ważnym źródłem ikonograficznym i dokumentalnym. Wraz z rozwojem naukowego krajoznawstwa oraz badań zabytkoznawczych od końca XVIII wieku podjęto szeroko zakrojone działania w celu dokumentowania zabytków. Ważną rolę w tym procesie odegrali malarze i graficy, a w późniejszym okresie fotografowie, którzy programowo uwieczniali zabytki oraz historyczne krajobrazy. Niniejszy artykuł poświęcony jest artystom, którzy wykonywali akwarele i rysunki utrwalające najciekawsze – jak wówczas określano – „zabytki starożytności”, ze szczególnym uwzględnieniem dzisiejszej Lubelszczyzny. Omówiono prace: Zygmunta Vogla, Jana Nepomucena Głowackiego, Antoniego Langego, Marcina Zaleskiego, Adama Lerue, Napoleona Ordy oraz fotografów – Karola Beyera i Jana Bułhaka. Zwrócono także uwagę na rolę rysowników-amatorów, m.in. Macieja Bogusza Stęczyńskiego. Przedstawione przykłady wskazują na ogromną wartość podejmowanych prac, a także na potrzebę ciągłego dokumentowania zabytków i krajobrazu kulturowego, który na naszych oczach ulega gwałtownym przeobrażeniom.

Keywords

EN

sightseeing travel; documenting monuments; cultural landscape; vedutas; monuments of architecture; painting; graphic art; documentary photography

PL

podróże krajoznawcze; dokumentowanie zabytków; krajobraz kulturowy; weduty; zabytki architektury; malarstwo; grafika; fotografia dokumentalna

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Facta Simonidis
• Year: 2023
• Volume: 16
• Issue: 1
• Pages: 217-236

Dates

published

2023

Contributors

author

Piotr Kondraciuk

• Akademia Zamojska

• https://orcid.org/0000000245114736

References

• Ajewski K., Zbiory artystyczne i galeria muzealna ordynacji zamojskiej w Warszawie, Kozłówka 1997.
• Banach J., Zygmunta Vogla „Zbiór widoków sławniejszych pamiątek narodowych” z roku 1806. Początki historyzmu i preromantyzmu w polskiej ilustracji, w: Romantyzm. Studia nad sztuką drugiej połowy XVIII wieku i wieku XIX. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1963, Warszawa 1967, s. 129-147.
• Bednarek A., Fotografia zabytków i dzieł sztuki na ziemiach polskich w XIX wieku. Zarys problematyki, w: Katalog Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fotografie dzieł sztuki polskiej wykonane przed rokiem 1900, red. W. Walanus, Kraków 2019, s. 41-56.
• Bułhak J., Fotografia ojczysta. Rzecz o uspołecznieniu fotografii z ilustracjami autora, wstęp H. Derczyński, Wrocław 1951.
• Burkot S., Polskie podróżopisarstwo romantyczne, Warszawa 1988.
• Daszewski A., Zbiory militariów Józefa Brandta, „Muzealnictwo Wojskowe”, 4 (1985), s. 45-81.
• Feuchtmüller R., Schönberger Lorenz Adolf, in: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, Bd. 11, Vienna 1999, s. 53.
• Fijałkowski W., Muzeum „Polskiego Winkelmana” i jego rozwój w XIX wieku, w: 200 lat muzealnictwa warszawskiego – dzieje i perspektywy. Materiały sesji naukowej, Zamek Królewski w Warszawie 16-17 listopada 2005 roku, red. A. Rottermund, A. Sołtan, M. Wrede, Warszawa 2006, s. 103-114.
• Geremek B., O grupach marginalnych w mieście średniowiecznym, „Kwartalnik Historyczny”, 77 (1970), nr 3, s. 539-554.
• Giovannoni G., La Reale insigne Accademia di s. Luca nella inaugurazione della sua nuova Sede, Roma 1934.
• Hockney D., Wiedza tajemna. Sekrety technik malarskich dawnych Mistrzów, tłum. J. Holzman, Kraków 2006.
• Jackiewicz D., Karol Beyer 1818-1877, Warszawa 2012.
• Kaczanowska M., Napoleon Orda twórca widoków architektonicznych. Zarys życia i twórczości, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 12 (1968), s. 115-159.
• Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), t. 1-5, red. J. Kowalczyk, Warszawa 2009-2014.
• Kłudkiewicz K., Wybór i konieczność. Kolekcje arystokracji polskiej w Wielkopolsce na przełomie XIX i XX wieku, Poznań 2016.
• Kondraciuk P., Funkcja edukacyjna zbiorów Tadeusza Czackiego z Porycka, w: Proces edukacyjny. Tradycja i współczesność w dobie płynnej rzeczywistości. „Wołyńskie Ateny” w przestrzeni historycznej, edukacyjnej i artystycznej, red. T. Żebrowska, B. Sufa, Kraków 2021, s. 13-21.
• Kondraciuk P., Krajoznawstwo na Kresach. Zarys problematyki, „Zeszyty Naukowe WSSP im. W. Pola w Lublinie: Turystyka i Rekracja”, 18 (2013), s. 139-153.
• Kowalczyk J., Początki państwowej inwentaryzacji zabytków w Europie, w: Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), t. 1, red. J. Kowalczyk, Warszawa 2009, s. 297-299.
• Kraszewski J.I., Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy, t. 1-2, Wilno 1840.
• Kurzątkowski M., „Album Lubelskie” Adama Lerue a „Inwentaryzacja Stronczyńskiego”, „Przegląd Lubelski”, 1 (1965), s. 147-176.
• Kurzątkowski M., „Album Lubelskie” Adama Lerue jako źródło ikonograficzne, w: Ikonografia dawnego Lublina. Materiały z sesji, red. Z. Nestorowicz, Lublin 2000, s. 52-57.
• Lesiak-Przybył B., Wystawa starożytności i zabytków sztuki w Krakowie w 1858 roku. Z „Dziennika” Aleksandry Czechówny, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, 60 (2015), s. 29-40.
• Mossakowska W., Początki fotografii w Warszawie (1839-1863), t. 1-2, Warszawa 1994.
• Negro E., Pirondini M., La scuola dei Carracci. Dall’Accademia alla Bottega di Ludovico, Modena 1994.
• Nowak B., Aleksander Ubeleski (1649-1718) w Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby w Paryżu – edukacja i działalność artystyczna, w: Polskie szkolnictwo artystyczne. Dzieje – teoria – praktyka. Materiały LIII ogólnopolskiej sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, 14-16 października 2004, red. M. Poprzęcka, Warszawa 2005, s. 79-95.
• Nowak Z., Jan Nepomucen Głowacki, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 2, red. J. Maurin-Białostocka i in., Wrocław 1975, s. 369-371.
• Okońska A., Marcin Zaleski, malarz Warszawy, Warszawa 1990.
• Opałek M., Litografia lwowska 1822-1860, Wrocław 1958.
• Ostrowski J.A., Śliwa J., Stanisław Kostka Potocki i jego dzieło, w: S.K. Potocki, O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, cz. 1, oprac. J.A. Ostrowski, J. Śliwa, Warszawa–Kraków 1992, s. XV-XXIX.
• Piątkowski H., Marcin Zaleski (1796-1877), katalog wystawy, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskim, luty 1909 roku.
• Plater-Zyberk M., Wprowadzenie, w: Jan Bułhak (1876-1950). Fotografik, katalog wystawy, oprac. Z. Jurklowaniec, D. Jackiewicz, A. Masłowska, Warszawa 2007.
• Przeździecki A., Podole, Wołyń, Ukraina. Obrazy miejsc i czasów, t. 1-2, Wilno 1841.
• Rudniewska A., Świątynie polskie w drzeworytach tygodników warszawskich XIX wieku, reprodukcje drzeworytów A. Mroczek, Warszawa 1993.
• Skotnicka E., Albumy malownicze z widokami zabytków architektury oraz ich znaczenie dla początków krajoznawstwa na ziemiach polskich w XIX wieku, „Turystyka Kulturowa”, 2020, nr 2, s. 69-92.
• Słownik malarzy polskich, t. 1: Od średniowiecza do modernizmu, red. A. Lewicka-Morawska, M. Machowski, M.A. Rudzka, Warszawa 1998.
• Socha G., Andriolli i rozwój drzeworytu w Polsce, red. J. Trzynadlowski, Wrocław 1988.
• Sroczyńska K., Podróże malownicze Zygmunta Vogla, Warszawa 1980.
• Starzyński J., Stanisław Kostka Potocki jako historyk i teoretyk sztuki, „Rocznik Historii Sztuki”, 1 (1956), s. 424-432.
• Świętosławska A., W orbicie Wiednia. Antoniego Langego i Jana Nepomucena Głowackiego widoki Galicji, w: Sztuka pograniczy. Studia z historii sztuki, red. L. Lameński, E. Błotnicka-Mazur, M. Pastwa, Lublin 2018, s. 331-349.
• Vasari i nowożytna historiografia sztuki. Antologia, cz. 1, wstęp, koment., wybór, tłum. Z. Waźbiński, Wrocław 1975, s. 9-95.
• Żygulski Z. jun., Dzieje zbiorów puławskich (Świątynia Sybilli i Dom Gotycki), Kraków 1962 (Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie, t. 7).

Identifiers

DOI

10.56583/fs.2130

Biblioteka Nauki

26850499