Żydzi w czasie Wielkiej Wojny w pracach polskich badaczy. Przyczynek do historiografii

• Authors: Konrad Zieliński

Title variants

EN

The Jews during the First World War in the Polish historiography. Remarks

Abstracts

EN

In the last decade we have witnessed the appearance of articles on the situation of the Jewish population during the Great War and its aftermath; some authors had also ta- ken this period into consideration in their books. The older historiography dealt primarily with political, diplomatic and economic relations or ‘clash’ between the German Jews and Ostjuden. Both in Polish as in a foreign historiography appeared publications related to the cultural life, charity or education as well as the Polish-Jewish relations. In the last years more and more attention is drawn to the anti-Semitic incidents and pogroms in autumn of 1918, during the first months of independence, and throughout the Polish-Bolshevik war.

PL

W ostatniej dekadzie pojawiły się opracowania poświęcone sytuacji ludności żydowskiej w czasie Wielkiej Wojny i pierwszych latach po jej zakończeniu, względnie prace, których autorzy w mniejszym lub większym stopniu uwzględniają ten okres. W przeciwieństwie do dawniejszej historiografii, gdzie zajmowano się przede wszystkim relacjami politycznymi, dyplomatycznymi, stosunkami gospodarczymi czy „zderzeniem” Żydów niemieckich z Ostjuden, tak w polskiej, jak w obcej historiografii pojawiły się publikacje związane z życiem kulturalno-oświatowym, opieką społeczną, działalnością charytatywną czy stosunkami polsko-żydowskimi. Coraz większe zainteresowanie wzbudzają też zajścia antysemickie i pogromy, których widownią stały się ziemie polskie jesienią 1918 roku, w pierwszych miesiącach Polski niepodległej i w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Keywords

EN

Jews; First Word War; Polish lands; Polish historiography

PL

Żydzi; pierwsza wojna światowa; ziemie polskie; polska historiografia

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Facta Simonidis
• Year: 2014
• Volume: 7
• Issue: 1
• Pages: 215-228

Dates

published

2014

Contributors

author

Konrad Zieliński

• UMCS w Lublinie
• PWSZ w Zamościu

References

• Achmatowicz A., Polityka Rosji w kwestii polskiej w pierwszym roku Wielkiej Wojny 1914-1915, Warszawa 2003.
• Barucha Milcha galicyjskie wspomnienia wojenne 1914-1920, oprac. P. Wróbel, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1991, nr 2.
• Bronsztejn S., Ludność żydowska w Polsce w okresie międzywojennym. Studium statystyczne, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963.
• Cała A., Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim (1864-1897), Warszawa 1989.
• Cała A., Żyd – wróg odwieczny? Antysemityzm w Polsce i jego źródła, Warszawa 2012.
• Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979.
• Chwalba A., Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914-1918, Kraków 2014.
• Cimek H., Mniejszości narodowe w ruchu rewolucyjnym w II Rzeczypospolitej, Rzeszów 2011.
• Cześniak-Zielińska M., Raport na temat zajść antysemickich w Zamościu 28-30 grudnia 1918 roku (ze spuścizny Israela Cohena w YIVO Institute for Jewish Research), „Studia Żydowskie. Almanach”, 1 (2011).
• Domagalska M., Antysemityzm dla inteligencji? Kwestia żydowska w publicystyce Adolfa Nowaczyńskiego na łamach „Myśli Narodowej” 1921-1934 i „Prosto z mostu” 1935-1939, Warszawa 2004.
• Fuks M., Żydzi w Warszawie. Życie codzienne, wydarzenia, ludzie, Poznań-Daszewice 1992.
• Gałęzowski M., Na wzór Berka Joselewicza. Żołnierze i oficerowie pochodzenia żydowskiego w Legionach Polskich, Warszawa 2010.
• Garncarska-Kadary B., Żydowska ludność pracująca w Polsce 1918-1939, Warszawa 2001.
• Hemmerling Z., Stronnictwa ludowe wobec Żydów i kwestii żydowskiej, „Kwartalnik Historyczny”, 1989, nr 1-2.
• Hertz A., Żydzi w kulturze polskiej, Warszawa 2003.
• Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1963.
• Holzer J., Polish Political Parties and Antisemitism, „Polin. Studies in Polish Jewry”, 8 (1999).
• Jedlicki J., Intelektualiści oporni wobec fali antysemityzmu (Królestwo Polskie w latach 1912-1914), „Czasy Nowożytne”, 15 (2003).
• Jedlicki J., The end of the dialogue. Warsaw 1907-1912, w: The Jews in Poland, vol. 2, ed. S. Kapralski, Cracow 1999.
• Juryś R., Jeden dzień wolności: Zamość 1918, Warszawa 1964.
• Kahan A., Dziennik Anny Kahan. Siedlce 1914-1916, Siedlce 2013.
• Kijek K., Świadomość i socjalizacja polityczna ostatniego pokolenia Żydów Polskich w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2013 [rozprawa doktorska napisana w IH PAN pod kierunkiem A. Landau-Czajki].
• Kopówka E., Żydzi w Siedlcach 1850-1945, Siedlce 2009.
• Korzeniowski M., Na wygnańczym szlaku... Działalność Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego na Białorusi w latach 1915-1918, Lublin 2001.
• Korzeniowski M., Tułaczy los: uchodźcy polscy w imperium rosyjskim w latach pierwszej wojny światowej, Lublin 2007.
• Lata Wielkiej Wojny – dojrzewanie do niepodległości 1914-1918, red. D. Grinberg, J. Snopko, G. Zackiewicz, Białystok 2007.
• Lewalski K., „Zwiastun Ewangeliczny” – pismo Polaków-ewangelików w Królestwie Polskim wobec kwestii żydowskiej na przełomie XIX i XX wieku, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1999, nr 4.
• Lewalski K., Kościoły chrześcijańskie w Królestwie Polskim wobec Żydów w latach 1855-1915, Wrocław 2002.
• Lewandowski J., Królestwo Polskie pod okupacją austriacką 1914-1918, Warszawa 1980.
• Lewandowski J., Królestwo Polskie wobec Austro-Węgier 1914-1918, Warszawa-Łódź 1986.
• Lichten J., O asymilacji Żydów w Polsce od wybuchu pierwszej wojny światowej do końca drugiej wojny (1914-1945), „Zeszyty Historyczne”, 1977, nr 42.
• Łowczowski G., Organizacja etapów wojska austrjacko-węgierskiego i administracja terenami okupowanemi na froncie wschodnim podczas wojny 1914-1918, Warszawa 1933.
• Maj E., Komunikowanie polityczne Narodowej Demokracji 1918-1939, Lublin 2011.
• Maj E., Związek Ludowo-Narodowy 1919-1928. Studium z dziejów myśli politycznej, Lublin 2000.
• Makowski K., Siła mitu. Żydzi w Poznańskiem w dobie zaborów w piśmiennictwie historycznym, Poznań 2004.
• Mich W., Obcy w polskim domu. Nacjonalistyczne koncepcje rozwiązania problemu mniejszości narodowych 1918-1939, Lublin 1994.
• Między rzeczywistością polityczną a światem iluzji: rozwiązania problemu mniejszości narodowych w polskiej myśli politycznej XX wieku, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2001.
• Mniejszości narodowe w polskiej myśli politycznej XX wieku, red. J. Jachymek, Lublin 1992.
• Molenda J., Chłopi. Naród. Niepodległość. Kształtowanie się postaw narodowych i obywatelskich chłopów w Galicji i Królestwie Polskim w przededniu odrodzenia Polski, Warszawa 1999.
• Najnowsze dzieje Żydów w Polsce, red. J. Tomaszewski, Warszawa 1993.
• Narody: jak powstawały i jak wybijały się na niepodległość? : profesorowi Tadeuszowi Łepkowskiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy przyjaciele, koledzy, uczniowie, Warszawa 1989.
• Nie tylko na temat Bundu: Bund. 100 lat historii 1897-1997, red. F. Tych, J. Hensel, Warszawa 2000.
• Ostatnie pokolenie. Autobiografie polskiej młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego ze zbiorów YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku, oprac. A. Cała, Warszawa 2003.
• Pajewski J., Odbudowa Państwa Polskiego 1914-1918, Warszawa 1980.
• Paléologue M., Rosja carów w czasie Wielkiej Wojny, w: Polska w pamiętnikach Wielkiej Wojny 1914-1918, wybór i oprac. M. Sokolnicki, Warszawa 1925.
• Pawlina-Meducka M., Kultura Żydów województwa kieleckiego (1918-1939), Kielce 1993.
• Piasecki H., Sekcja Żydowska PPSD i Żydowska Partia Socjalno-Demokratyczna 1892-1919/1920, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1982.
• Piasecki H., Żydowska Organizacja PPS 1893-1907, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978.
• Potocki A., Żydzi w Podkarpackiem, Rzeszów 2004.
• Problematyka żydowska w prasie ludowej w latach I wojny światowej, w: Ortodoksja – Emancypacja – Asymilacja. Studia z dziejów ludności żydowskiej na ziemiach polskich w okresie rozbiorów, red. K. Zieliński, M. Adamczyk-Garbowska, Lublin 2003.
• Przeniosło M., Chłopi Królestwa Polskiego w latach 1914-1918, Kielce 2003.
• Puś W., Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793-1914, Łódź 2001.
• Radzik T., Stosunki polsko-żydowskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki w latach 1918-1921, Lublin 1988.
• Renz R., Społeczności małomiasteczkowe w województwie kieleckim 1918-1939, Kielce 1990.
• Rokoszny J., Diariusz Wielkiej Wojny 1914-1915, t. 1-2, red. W. Caban, M. Przeniosło, Kielce 1998.
• Różański P., Amerykańscy Żydzi i amerykańska dyplomacja wobec kwestii żydowskiej w Polsce 1922-1930, Gdańsk 2013.
• Różański P., Stany Zjednoczone wobec kwestii żydowskiej w Polsce 1918-1921, Gdańsk 2007.
• Różański P., Wilno, 19-21 kwietnia 1919 roku, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2006, nr 1.
• Rudnicki Sz., From ‘Numerus Clausus’ to ‘Numerus Nullus’, „Polin. A Journal of Polish-Jewish Studies”, 2 (1987).
• Rudnicki Sz., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2004.
• Schiper I., Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937.
• Schramm T., Wygrać Polskę: 1914-1918, Warszawa 1989.
• Soboń M., Polacy wobec Żydów w Galicji w dobie autonomicznej w latach 1868-1914, Kraków 2011.
• Społeczeństwo polskie w dobie I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, red. R. Kołodziejczyk, Kielce 2001.
• Społeczność żydowska Radomia w I połowie XX wieku. Kultura-Zagłada-Rozproszenie, red. Z. Wieczorek, Radom 2008.
• Spyra J., Żydowskie gminy wyznaniowe na Śląsku Austriackim (1742-1918), Katowice 2009.
• Spyra J., Żydzi na Śląsku Austriackim (1742-1918): Od tolerowanych Żydów do żydowskiej gminy wyznaniowej, Katowice 2005.
• Stempin A., Próba „moralnego podboju” Polski przez Cesarstwo Niemieckie w latach I wojny światowej, Warszawa 2013.
• Szczepański J., Społeczeństwo Polski w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku, Warszawa-Pułtusk 2000.
• Szop-Rutkowska K., Próba dialogu. Polacy i Żydzi w międzywojennym Białymstoku, Kraków 2008.
• Szwarc W., Działania Tymczasowej Rady Stanu i Rady Regencyjnej na rzecz przejęcia cywilnego zarządu w Królestwie Polskim (1917-1918), w: Studia z historii państwa, prawa i idei, red. A. Korobowicz, H. Olszewski, Lublin 1997.
• Szwarc W., Podstawy prawne działalności policyjnej okupacyjnego zarządu cywilnego w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim i organizacja jego aparatu wykonawczego (1915-1918), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, 20 (1973), nr 5.
• Szwarc W., Uprawnienia i działalność policyjna niemieckiego zarządu wojskowego w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim (1915-1918), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, 19 (1972), nr 8.
• Śliwa M., Obcy czy swoi. Z dziejów poglądów na kwestię żydowską w Polsce w XIX i XX wieku, Kraków 1997.
• Śliż M., Galicyjscy Żydzi na drodze do równouprawnienia 1848-1914, Kraków 2006.
• Świat NIEpożegnany: Żydzi na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w XVIII-XX wieku, red. K. Jasiewicz, Warszawa 2004.
• Tanikowski A., Wizerunki człowieczeństwa, rytuały powszedniości. Leopold Gottlieb i jego dzieło, Kraków 2011.
• Tomaszewski J., Rzeczpospolita wielu narodów, Warszawa 1985.
• Tomaszewski J., Zarys dziejów Żydów w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1990.
• Trembicka K., Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918-1939), Lublin 2007.
• Urbański K., Społeczność żydowska w Kielcach, Kielce 1989.
• W kręgu polityki, Warszawa 2012.
• Wapiński R., The Endecja and the Jewish question, „Polin. Studies in Polish Jewry”, 12 (1999).
• Wielka roszada. Syjoniści warszawscy pomiędzy Niemcami a Rosją w czasie I wojny światowej, „Midrasz”, 2001, nr 11.
• Wierzchowski M., Sprawy Polski w III i IV Dumie Państwowej, Warszawa 1966.
• Wizje i realia. Studia nad realizacją polskiej myśli politycznej XX wieku, red. W. Paruch, K. Trembicka, Lublin 2002.
• Włodawa i wieś nadbużańska w epoce nowożytnej, red. M. Bem, A. Duszyk, Włodawa-Radom 2007.
• Wróbel P., Przed odzyskaniem niepodległości, w: Najnowsze dzieje Żydów w Polsce, red. J. Tomaszewski, Warszawa 1993.
• Wróbel P., Zarys dziejów Żydów na ziemiach polskich w latach 1880-1918, Warszawa 1991.
• Z dziejów społeczności żydowskiej na Lubelszczyźnie w latach 1918-1939, red. J. Doroszewski, T. Radzik, Lublin 1992.
• Zieliński K., O Polską Republikę Rad. Działalność polskich komunistów w Rosji Radzieckiej 1918-1922, Lublin 2013.
• Zieliński K., O tułactwie inaczej. Przymusowe migracje Żydów w latach I wojny światowej jako czynnik sprzyjający emancypacji, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2009, nr 3.
• Zieliński K., Polscy komuniści w Rosji wobec ewakuacji i repatriacji ludności cywilnej i polskich jeńców wojennych w latach 1920-1925, „Dzieje Najnowsze”, 2012, nr 1.
• Zieliński K., Problematyka żydowska i deputowani – Żydzi w rosyjskiej Dumie Państwowej (1906- 1914), w: Z dziejów pewnego eksperymentu. Parlamentaryzm rosyjski na progu XX stulecia w kontekście kształtowania się świadomości politycznej narodów imperialnej Rosji, red. A. Duszyk, K. Latawiec, M. Mądzik, Radom 2008.
• Zieliński K., Stosunki polsko-żydowskie na ziemiach Królestwa Polskiego w czasie pierwszej wojny światowej, Lublin 2005.
• Zieliński K., Uwagi na temat pogromów i zajść antysemickich w Galicji jesienią 1918 roku, „Rocznik Mielecki” 10-11 (2007-2008).
• Zieliński K., W cieniu synagogi. Obraz życia kulturalnego społeczności żydowskiej Lublina w latach okupacji austro-węgierskiej, Lublin 1998.
• Zieliński K., Władze Królestwa Polskiego wobec reemigracji z Rosji w roku 1918, „Studia Archiwalne”, 2 (2006).
• Zieliński K., Żydzi galicyjscy w latach Wielkiej Wojny 1914-1918, „Studia Żydowskie. Almanach”, 1 (2011).
• Zieliński K., Żydzi Lubelszczyzny 1914-1918, Lublin 1999.
• Zieliński K., Żydzi na ziemiach polskich w pierwszym roku Wielkiej Wojny, „Midrasz”, 2014, nr 3.
• Żbikowski A., Żydzi krakowscy i ich gmina w latach 1869-1919, Warszawa 1994.
• Żebrowski R., Żydowska Gmina Wyznaniowa w Warszawie 1918–1939.
• Życie codzienne w międzywojennym Radomiu, red. G. Łuszkiewicz-Dzierżawska, Radom 2009.
• Żyd, Polak, Legionista 1914-1920, red. A. Tanikowski, Warszawa 2014.
• Żydowska mozaika polityczna w Polsce 1917-1927 (Wybór dokumentów), oprac. C. Brzoza, Kraków 2003.
• Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, red. T. Radzik, Lublin 1995.
• Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, red. T. Radzik, t. 2, Lublin 1998.
• Żydzi w Polsce Odrodzonej. Działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna, t. 1-2, red. I. Schiper, A. Tartakower, A. Hafftka, Warszawa 1936.
• Żydzi w Zamościu i na Zamojszczyźnie. Historia – kultura – literatura, red. W. Litwin, M. Szabłowska- Zaremba, S.J. Żurek, Lublin 2012.
• Żyndul J., Bejlis, czyli polska reakcja na proces kijowski, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2009, nr 4.
• Żyndul J., Państwo w państwie? Autonomia narodowo-kulturalna w Europie Środkowowschodniej w XX wieku, Warszawa 2000.

Identifiers

DOI

10.56583/fs.220

Biblioteka Nauki

26850788