Język inskrypcji nagrobnych kilkunastu cerkiewnych cmentarzy powiatu tomaszowskiego

• Authors: Jolanta Klimek , Mariusz Koper

Title variants

EN

Lingustic analysis of sepulchral inscriptions in selected Ortho- dox cemeteries in the disctrict of Tomaszów Lubelski

Abstracts

EN

This paper presents a linguistic analysis of sepulchral inscriptions in a number of Orthodox cemeteries in the district of Tomaszów Lubelski. The inscriptions under analysis date back to mid-19th and early 20th century – in the region there are no Orthodox graves from an earlier period. The linguistic analysis of the inscriptions is preceded by a brief survey of the history of the region. A detailed analysis of the inscriptions helped establish their main components: name, surname and the date of death. Additionally, the inscriptions include initial and concluding forms that make the obligatory element precise. Two tendencies occur in the inscriptions’ orthography. On the one hand, Church Slavonic influences are evident; on the other, Ruthenian elements are inserted. A similar variation is observable on the lexical level: Ukrainian (the territory of the former Austrian Partition) or Russian (the territory of the former Russian Partition – Congress Kingdom of Poland) forms are employed.

PL

W artykule przedstawiono analizę językową inskrypcji nagrobnych z kilkunastu cerkiewnych cmentarzy, które współcześnie pod względem administracyjnym należą do powiatu Tomaszów Lubelski. W zdecydowanej większości badane napisy pochodzą z drugiej połowy XIX i początku XX wieku. Analizę stricte lingwistyczną greckokatolickich i prawosławnych inskrypcji nagrobnych poprzedza rys historyczny tego obszaru. Szczegółowa charakterystyka materiału inskrypcyjnego pozwoliła na wyodrębnienie podstawowych elementów tablic nagrobnych – imienia, nazwiska i roku śmierci osoby zmarłej. Dodatkowo pojawiają się formuły inicjalne i finalne, które doprecyzowują wymienione elementy obligatoryjne. W zakresie ortografii zauważono dwie tendencje. Z jednej strony jest to uleganie wpływom cerkiewnym, z drugiej zaś wprowadzanie cech ruskich. Podobną wariantywność zaobserwowano również na poziomie leksykalnym. Przejawia się ona stosowaniem form ukraińskich (obszar dawnego zaboru austriackiego – Galicja Wschodnia) bądź rosyjskich (tereny należące do byłego zaboru rosyjskiego – Królestwo Polskie).

Keywords

EN

cemetery; necropolis; Church Slavonic language; Ukrainian language; Russian language; sepulchral inscription; district of Tomaszów Lubelski

PL

cmentarz; nekropolia; cerkiewszczyzna; język ukraiński; rosyjski; inskrypcja nagrobna; powiat tomaszowski

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Facta Simonidis
• Year: 2010
• Volume: 3
• Issue: 1
• Pages: 243-263

Dates

published

2010

Contributors

author

Jolanta Klimek

• KUL Lublin

author

Mariusz Koper

• KUL Lublin

References

• Borkowski I., Śmierci tajemnicze wrota. Językowy świat inskrypcji nagrobnych, w: Język a Kultura, t. 13, Wrocław 2000.
• Bortkiewicz E., Studium historyczno-urbanistyczne dawnego miasta Lubyczy Królewskiej, województwo zamojskie, Lublin 1990 [mps w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Lublinie, Delegatura w Zamościu].
• Czarnecki W., Sieć osadnicza ziemi chełmskiej od połowy XIV do połowy XV wieku, „Rocznik Chełmski”, 3 (1997).
• Czopek B., Nazwy miejscowe dawnej ziemi chełmskiej i bełskiej (w granicach dzisiejszego państwa polskiego), Wrocław 1988.
• Czyżewski F., Warchoł S., Polskie i ukraińskie teksty gwarowe ze wschodniej Lubelszczyzny, Lublin 1998 (Rozprawy Slawistyczne 9).
• Gardawski A., Sułowski Z., Najdawniejsze dzieje, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 1, red. T. Mencel, Warszawa 1974.
• Gil A., Prawosławna eparchia chełmska do 1596 roku, Lublin-Chełm 1999.
• Hrycak J., Historia Ukrainy 1772-1991, Lublin 2000.
• Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Warszawa 1993.
• Kaniewska M., Losy cerkwi pogranicza polsko-ukraińskiego, w: Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie, red. S. Batruch, R. Zilinko, Lublin 2005.
• Kawałko D., Cmentarze województwa zamojskiego, Zamość 1994.
• Kawałko D., Józefowski ośrodek kamieniarski. Przyczynki do etnografii Zamojszczyzny, Zamość 1995.
• Kawałko D., Kamieniarstwo na Roztoczu – próba porównania ośrodków bruśnieńskiego i józefowskiego, w: Problemy ochrony środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego na pograniczu polsko-ukraińskim. Region Roztocza, t. 2, red. A. Jarosz, A. Michałowski, Lubaczów 2001.
• Kresowe dziedzictwo. Kamieniarstwo bruśnieńskie, red. S.P. Makara, B. Woch, Lubaczów 2008.
• Kołbuk W., Niszczenie dzieła Unii Brzeskiej – założenia i realizacja, w: Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze, t. 4-5, Warszawa 1997.
• Lew S., Sztuka ludowa w Lubaczowskiem, „Rocznik Lubaczowski” 1, Lubaczów 1967.
• Kunińska J., Ze studiów nad Ewangeliarzem Dobryły z 1164 roku (cz. 1: Pisownia), „Slavia Orientalis”, 39 (1990), z. 1-2, s. 15-25.
• Łesiowa M., Terenowe nazwy własne Lubelszczyzny, Lublin 1972.
• Łesiów M., O wzajemnym przenikaniu się form kultury słownej na pograniczu polsko-ukraińskim, w: Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie, red. S. Batruch, R. Zilinko, Lublin 2005.
• Łesiów M., Rola kulturotwórcza ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej, Lublin 2001.
• Pluskoty T., Nazwy miejscowe ziem ruskich Rzeczpospolitej XVI-XVIII w., Toponimia Ukrainy i pogranicza polsko-ukraińskiego, Bydgoszcz 1998.
• Rott-Żebrowski T., Historia pisma ruskiego, Lublin 1987.
• Rzemieniuk F., Unickie szkoły początkowe w Królestwie Polskim i Galicji 1772-1914, Lublin 1991.
• Saładiak A., Pamiątki i zabytki kultury ukraińskiej w Polsce, Warszawa 1993.
• Seniuk B., Cerkwie w regionie lubelskim, w: Losy cerkwi w Polsce po 1944 roku, Rzeszów 1997.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Województwo lwowskie, t. 13, Warszawa 1924.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Województwo lubelskie, t. 4, Warszawa 1924.
• Wład P., Wiśniewski M., Roztocze Wschodnie, Przewodnik nie tylko dla turystów, Mielec 2004.
• Wolski K., Z badań nad kamieniarstwem ludowym na Roztoczu, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie”, t. 1, Kraków 1966.
• Wyrozumski J., Historia Polski do roku 1505, Warszawa 1987.

Identifiers

DOI

10.56583/fs.290

Biblioteka Nauki

26850619