Polska poezja modlitewna średniowiecza

• Authors: Piotr Nowaczyński

Title variants

EN

Polish prayer poetry in the Middle Ages

Abstracts

EN

Although researchers differ about the matter, it can generally be stated that the Medieval prayer poetry date back to the fi rst decade of the 16th century. The author of the paper is exclusively interested in the general features of the genre and its poetics, manifesting itself in the way it utilizes the lyrical subject, the addressee and it organizes the content of the poem. Hence, the paper qualifi es within the realm of history of literature, in its aspect of genre studies. The analysis undertaken in the paper help defi ne certain defi ning features of the prayer poem: 1. All the poems focus around the Ecclesiastical feasts, which leads the author to adopt a division of the poems into those that refer to Mother Mary, Christmas, Passion and Easter, the Holy Spirit and Corpus Christi. This division ignores the main evolutionary trends in Medieval Polish poetry. 2. Medieval prayers are mostly addressed to Mother Mary, as the Mediatrix of Grace; to Jesus – the newly born and the crucifi ed; and partly also to the Holy Spirit. Poems directly addressing God the Father are extremely rare. 3. Medieval prayers stretch between the mind and the heart. Nonetheless, irrespective of which extreme they actually take, they constantly refer to the Articles of Faith, such as the Immaculate Conception, the Virgin Birth, the human-divine nature of Christ, His redemptive death, resurrection, gifts of the Holy Spirit, etc. 4. Medieval prayers are visibly devoid of individuality and this lack of a personal aspect diminishes the artistic value of these poems. 5. The generality and the indeterminacy of the lyrical subject is also refl ected in the feebleness of the intercessions expressed in the poems. They all seem to end with a request of a good death. All in all, one can notice that Medieval prayer is closely related to the course of the Ecclesial calendar, mostly directed towards Mother Mary and Jesus Christ, subservient to the purpose of promoting the Articles of Faith, monothematic as regards the requests made by the authors, mostly addressee-oriented and representing a onesided conception of a human being.

PL

Jako granicę dla średniowiecznej poezji religijnej przyjęto umownie – istnieją tu rozbieżności wśród badaczy – pierwsze dziesięciolecia XVI w. Autora interesuje wyłącznie obraz gatunku, jego poetyka wyznaczona koncepcją podmiotu, adresata i tematyką wiersza. Praca ta sytuuje się więc na terenie genologicznie zorientowanej historii literatury, chodzi w niej wyłącznie o wydobycie podstawowych cech polskiej modlitwy poetyckiej średniowiecza. Analiza pozwala wskazać kilka istotnych cech tej poezji. 1. Wszystkie utwory grupują się wokół świąt kościelnych, stąd przyjęty w pracy, abstrahujący od ewolucji poezji średniowiecza, podział na utwory maryjne, bożonarodzeniowe, pasyjne, o Zmartwychwstaniu, Duchu Świętym i Bożym Ciele. 2. Modlitwy średniowieczne kierowane są najczęściej do Maryi jako pośredniczki w wyjednywaniu łask, Jezusa – nowonarodzonego lub umęczonego – i po części Ducha Świętego. Niezwykle rzadkie są natomiast utwory adresowane bezpośrednio do Boga Ojca. 3. Modlitwy średniowieczne, jak wiedzieliśmy, rozpięte są między rozumem a uczuciem. Niezależnie jednak od dominacji określonej władzy ich myśl krąży stale wokół określonych prawd wiary, np. niepokalanego poczęcia, dziewiczego narodzenia, bosko-ludzkiej natury Chrystusa, zbawczej Męki, Zmartwychwstania, darów Ducha Świętego itp. 4. Wydaje się, że właśnie brak w modlitwach średniowiecznych indywidualizacji, nasycenia ich pierwiastkiem osobistym jest jednym ze źródłem słabości tej poezji jako sztuki. 5. Ta ogólność, niedookreślenie podmiotu odbija się też w wyjątkowej anemii próśb. Wszystkie one, niezależnie czy maryjne, czy bożonarodzeniowe, czy pasyjne kończą się z reguły tym samym pragnieniem dobrej śmierci. Jak więc widzimy modlitwa średniowieczna zorientowana jest wyraźnie na potrzeby roku kościelnego, kierowana głównie do Maryi i Jezusa, podporządkowana propagowaniu prawd wiary, monotematyczna w zakresie próśb, nastawiona przede wszystkim na adresata i jednostronna w koncepcji człowieka.

Keywords

EN

Polish literature; Medieval prayer poetry; genre studies

PL

literatura polska; średniowieczna poezja religijna; genologia

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Facta Simonidis
• Year: 2009
• Volume: 2
• Issue: 1
• Pages: 255-281

Dates

published

2009

Contributors

author

Piotr Nowaczyński

References

• Antologia polskiej poezji o Eucharystii, wstęp M. Jasińska-Wojtkowska, wybór i oprac. B. Walczak. Poznań 1988.
• Borkowska U., Chrześcijańskie modlitewniki w średniowieczu. „Kwartalnik Historyczny”, 92 (1985), nr 3.
• Bernacki L., Pierwsza książka polska. Studium bibliograficzne z 86 podobiznami, Lwów 1918.
• Chrystus w literaturze polskiej, red. Piotr Nowaczyński, Lublin 2001.
• Człowiek wobec świata znaków i symboli, red. P. Buchwald-Pelcowa, J. Pelc, Warszawa 1955.
• Czyż A., „Zdrow bądź, krolu anielski” – najdawniejsza kolęda polska, „Pamiętnik Literacki”, 87 (1996), nr 1, s. 5-17.
• Dary Ducha Świętego, oprac. R. Jasiak CSsR, w: Leksykon duchowości katolickiej. Praca zbiorowa, red. M. Chmielewski, Kraków 2002.
• Kłoczowski J.A., Drogi człowieka mistycznego, Kraków 2001.
• Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI, red. J. Nowaka Dłużewskiego, t. 1: Teksty; t. 2: Opracowania, Warszawa 1966.
• Korolko M., „Pozdrawianie wszytkich członkow Pana Jezusowych”. Z dziejów późnośredniowiecznej literatury pasyjnej w Polsce, w: Z przeszłości, Warszawa 1977 (Silva Medii et Recentioris Aevi, t. 5).
• Korolko M., Wstęp, w: Średniowieczna pieśń religijna polska, oprac. M. Korolko, wyd. 2 zm., Wrocław 1980.
• Lauriola G., Schneider H., Solinas S., Duns Scoto nell’arte, Alberobello 2001.
• Leksykon podstawowych pojęć: judaizm, chrześcijaństwo, islam, red. A.T. Khoury, tłum. Józef Marzęcki, Warszawa 1988.
• Listy apostolskie Ojca Świętego Jana Pawła II, red. M. Romanek, Kraków 2007.
• Mâle E., L’art religieux..., t. 4, Paris 1951.
• Matka Boska w poezji polskiej, t. 1: Szkice o dziejach motywu, oprac. M. Jasińska i in., Lublin 1959.
• Mazurkiewicz R., Maryja. XI. W literaturze polskiej. 1. Staropolska literatura, w: Encyklopedia katolicka, t. 12, red. E. Ziemann, Lublin 2008, kol. 66-71.
• Mazurkiewicz R., Polskie średniowieczne pieśni maryjne. Studia filologiczne. Kraków 2002.
• Michałowska T., Między słowem mówionym a pisanym. (O poezji polskiej późnego średniowiecza), w: Literatura i kultura polskiego średniowiecza w Polsce, red. T. Michałowska, Warszawa 1993.
• Michałowska T., Średniowiecze, Warszawa 1977.
• Nowaczyński P., Antologia polskiej modlitwy poetyckiej, „Tygodnik Powszechny”, 1967, nr 25.
• Nowaczyński P., Dwie antologie liryki religijnej, „Zeszyty Naukowe KUL”, 11 (1968), nr 3-4.
• Nowicka-Jeżowa A., „Nabożna rozmowa świętego Biernata z Panem Jezusem, nowo narodzonym Dzieciątkiem” – tekst z kręgu mistyki cysterskiej, w: Literatura i kultura polskiego średniowiecza, red. T. Michałowska, Warszawa 1993.
• Polskie pieśni pasyjne .Średniowiecze i wiek XVI. t. 1: Teksty i komentarze, red. J. Nowak-Dłużewski, Warszawa 1977.
• Polskie pieśni wielkanocne. Średniowiecze i wiek XVI, t. 1: Teksty i komentarze, t. 2: Opracowanie muzyczne. Podobizny fototypiczne tekstów średniowiecznych i warianty językowe, red. J. Nowak-Dłużewski, Warszawa 2001.
• Przed tak Wielkim Sakramentem, w: Maria Jasińska-Wojtkowska, Horyzonty literackiego sacrum, Lublin 2003.
• Sinka T. CM, Polska pieśń w liturgii, „Nasza Przeszłość”, 60 (1983).
• Starnawski J., Średniowiecze, wyd. 2 zm., Warszawa 1989.
• Stępień P., Lament świętokrzyski, w: tegoż: Z literatury religijnej polskiego średniowiecza. Studia o czterech tekstach: „Kazanie na dzień św. Katarzyny”, „Legenda o św. Aleksym”, „Lament świętokrzyski”, „Żołtarz Jezusow”, Warszawa 2003.
• Średniowieczna pieśń religijna polska, oprac. M. Korolko, wyd. 2 zm., Wrocław 1980.
• Teksty o Matce Bożej: polskie średniowiecze, wstęp, wybór i oprac. R. Mazurkiewicz, Niepokalanów 2000.
• Wielgus Bp S., Zachodnia i polska nauka średniowieczna – encyklopedycznie, Płock 2005.
• Woruschka U., Mistyka 2. Chrześcijaństwo, w: Leksykon podstawowych pojęć: judaizm, chrześcijaństwo, islam, red. A.T. Khoury, tłum. Józef Marzęcki, Warszawa 1988.

Identifiers

DOI

10.56583/fs.311

Biblioteka Nauki

26850730