Konflikt polsko-ukraiński na południowo-wschodniej Lubelszczyźnie podczas okupacji niemieckiej w świetle badań polskich i ukraińskich po 1989 roku

• Authors: Andrzej Bożyk

Title variants

EN

The Polish-Ukrainian conflict in the south-eastern Province of Lublin under German occupation in Polish and Ukrainian historiography after 1989

Abstracts

EN

The article depicts Polish-Ukrainian confrontation in the south-eastern region of Lublin in the light of Polish and Ukrainian historiography. The majority of Ukrainian historians consider that the genesis of the anti-Polish action in Volhynia is caused by similar actions of the Polish underground in Chelm and Southern Podlasie region in 1941 – (spring) 1943. Polish historiography rejects this argument, considering Ukrainian victims to be the retaliation for collaboration activities of Ukrainian circles. German ethnic policy determined the here existing Polish-Ukrainian antagonism. The confl ict was exacerbated by “Ukraineraktion” and “Wehrwolf” operations, which took place as a part of the German displacement and pacifi cation action in Zamosc region (November 1942-August 1943). The apogee of Volhynia events – the summer of 1943 – definitely eliminated the chance of minimizing an armed confrontation between the groups of AK and BCh and the units of UNS and the Ukrainian police. The most intensive clashes took place in the spring of 1944 in the eastern part of Tomaszow county and south-western part of Hrubieszow county.

PL

Artykuł przedstawia polsko-ukraińską konfrontację na południowo-wschodniej Lubelszczyźnie w świetle historiografii i polskiej i ukraińskiej. Większość historyków ukraińskich uważa, że geneza antypolskiej akcji na Wołyniu tkwi w analogicznych działaniach polskiego podziemia na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu w latach 1941 – (wiosna) 1943. Polska historiografii a odrzuca tą tezę, traktując ofiary ukraińskie jako odwet za działalność kolaboracyjną środowisk ukraińskich. Niemiecka polityka narodowościowa zdeterminowała istniejący tu antagonizm polsko-ukraiński. Konflikt zaogniły operacje „Ukraineraktion” i „Wehrwolf” przeprowadzone w ramach niemieckiej akcji wysiedleńczo-pacyfikacyjnej na Zamojszczyźnie (listopad 1942-sierpień 1943). Apogeum wydarzeń wołyńskich – lato 1943 roku – definitywnie zniwelowało szanse na zminimalizowanie zbrojnej konfrontacji między oddziałami AK i BCh, a formacjami UNS-u i policji ukraińskiej. Do najintensywniejszych starć doszło wiosną 1944 roku we wschodniej części powiatu tomaszowskiego i południowo-zachodniej hrubieszowskiego.

Keywords

EN

collaboration; Ukrainian Central Committee; district of Lublin

PL

kolaboracja; Ukraiński Centralny Komitet; dystrykt lubelski

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Facta Simonidis
• Year: 2008
• Volume: 1
• Issue: 1
• Pages: 191-206

Dates

published

2008

Contributors

author

Andrzej Bożyk

References

• Bielecki S., Zwalczanie OUN i UPA przez AK w powiecie hrubieszowskim w latach 1939-1944, Lublin 1992, [praca magisterska, KUL].
• Caban I., Na dwa fronty. Obwód AK Tomaszów Lubelski w walce Niemcami i ukraińskimi nacjonalistami, Lublin 1999.
• Caban I., Oddziały Armii Krajowej 7 Pułku Piechoty Legionów, Lublin 1994.
• Grelka F.M., Ukrainizacja w dobie podporządkowania ras. Ukraiński Komitet Centralny w Generalnej Guberni w latach 1939-1941, „Biuletyn Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu” 2002, nr 8.
• Hempel A., Pogrobowcy Klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945, Warszawa 1990.
• Hrywna I., Cerkiew prawosławna na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w dwudziestoleciu międzywojennym, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze”, 1/2 (1992-1993).
• Iljuszyn I., Polskie podziemie w południowo-wschodnich powiatach dzisiejszej Polski w latach 1939-1947, w: Polska-Ukraina: trudne pytania, t. 7, Warszawa 2000.
• Jaroszyński W., Kłembowski B., Tokarczuk E., Łuny nad Bugiem i Huczwą. Walki oddziałów AK i BCh w Obwodzie Hrubieszowskim w latach 1939-1944, Zamość 1992.
• Jasiak M., Działalność OUN-UPA w południowo-wschodnich powiatach dzisiejszej Polski w latach 1944-1946, w: Polska-Ukraina: trudne pytania, t. 7, Warszawa 2000.
• Jasiak M., Działalność OUN-UPA w południowo-wschodnich powiatach dzisiejszej Polski, w: Polska-Ukraina: trudne pytania, t. 7, Warszawa 2000.
• Jasiewicz J., Lista strat ziemiaństwa polskiego 1939-1956, Warszawa 1995.
• Jóźwiakowski J., Armia Krajowa na Zamojszczyźnie, t. 1, Lublin 2007.
• Konieczny Z., Straty ludności w południowo-wschodnich powiatach dzisiejszej Polski w latach 1939-1947, w: Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 7, Warszawa 2001.
• Kuprianowicz G., Projekty „rozwiązania” kwestii ukraińskiej na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku, в: Волинь і Холмщина 1938-1947 рр.: польсько-українське протистояння та його відлуння. Дослідження, документи, спогади, ed. Я. Iсаєвич, Львів 2003.
• Kwiecień Z., Z dziejów stosunków polsko-ukraińskich na Podlasiu w latach 1939-1947, w: Z nieznanej przeszłości Białej i Podlasia, Biała Podlaska 1990.
• Lewandowska S., Nadbużańskiego Podlasia okupacyjny dzień powszedni 1939-1944, Warszawa 2003.
• Łada K., Partacz C., Kto zaczął? Polacy i Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1941-1943, w: Antypolska akcja OUN-UPA 1943-1944. Fakty i interpretacje, red. G. Motyka, D. Libionka, Warszawa 2002.
• Madajczyk C., Między neutralną współpracą ludności terytoriów okupowanych a kolaboracją z Niemcami, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu” 34 (1992).
• Mańkowski Z., Między Wisłą a Bugiem. Studium o polityce okupanta i postawach społeczeństwa, Lublin 1978.
• Markiewicz J., Partyzancki kraj. Zamojszczyzna 1: I 1944 – 15 VI 1944, Lublin 1985.
• Motyka G., Dywizja SS Galizien (Hałyczyna), „Pamięć Sprawiedliwość”, 2002, nr 1.
• Motyka G., Tak było w Bieszczadach, Warszawa 1999.
• Motyka G., Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006.
• Partacz C., Działalność nacjonalistów ukraińskich w Ziemi Chełmskiej i na Podlasiu 1939-1944, w: Stosunki polsko-ukraińskie w latach 1939-2004, red. B. Grott, Warszawa 2004.
• Partacz Cz., Kwestia ukraińska w polityce rządu na uchodźstwie i jego ekspozytur w kraju (1939-1945), Koszalin 2001.
• Pelica G.J., Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918-1939), Lublin 2007.
• Peter J., Tomaszowskie za okupacji, Tomaszów Lubelski 1991.
• Roszczenko M., Unia a świadomość narodowa mieszkańców Podlasia i Chełmszczyzny, w: Unia brzeska i jej następstwa (materiały sesji naukowej), Gdańsk 1991.
• Rzemieniuk F., Unici Polscy 1596-1946, Siedlce 1998.
• Siwicki M., Dzieje konfliktów polsko-ukraińskich, t. 3, Warszawa 1994.
• Soszyński R., Piszczac – miasto ongiś królewskie, Biała Podlaska 1992.
• Sowa A.L., Stosunki polsko-ukraińskie 1939-1947. Zarys problematyki, Kraków 1998.
• Torzecki R., Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczpospolitej, Warszawa 1993.
• Torzecki R., Przyczyny i skutki konfliktu polsko-ukraińskiego w czasie drugiej wojny światowej, „Dzieje Najnowsze”, 1993, nr 4.
• Torzecki R., Z dziejów stosunków polsko-ukraińskich na Lubelszczyźnie, w: Stan i perspektywy badań historycznych lat wojny i okupacji 1939-1945 r., Warszawa 1988.
• Walczak M., Szkolnictwo ukraińskie w Generalnym Gubernatorstwie, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, 1992, nr 3-4.
• Walki oddziałów ZWZ-AK i BCh Inspektoratu Zamość w latach 1939-1944, t. 1, Zamość 1991.
• Wardzyńska M., Formacja Wachmannschaften des SS – und Polzeifűhrers im Disrict Lublin, Warszawa 1992.
• Wołoczew W., Przyczynek do stanowiska ugrupowań obozu londyńskiego na Lubelszczyźnie wobec kwestii ukraińskiej (1940-1944), w: Z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Studia i materiały, Warszawa 1969, t. 5.
• Ziętek R., Konflikt polsko-ukraiński na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu w okresie okupacji niemieckiej, „Rocznik Chełmski”, 7 (2001).
• Iлюшин I., Волинська трагедія 1943-1944 рр., Київ 2003.
• Iлюшин I., Ким і як приймалося рішення про проведення антипольської акції на Волині у 1943 році. Документи свідчать, „Український альманах”, 2003.
• Iсаєвич Я., Холмсько – волинська трагедія:її передумови, перебіг і наслідки, в: Волинь і Холмщина 1938-1947 рр.: польсько-українське протистояння та його відлуння. Дослідження, документи, спогади, ed. Я. Iсаєвич, Львів 2003.
• Iсторія Укpаїни, ed. Я. Зайцев, Львів 1996.
• Боляновський A., Дивізя Галичина. Iсторія, Львів 2000.
• Боляновський A., Українські військові формування в збройних силах Німеччини (1939 – 1945), Львів 2003.
• Верига В., Дорогами другої світової війни, Toronto 1981.
• Винниченко I., Українці Берейстейщини, Підляшшя i Холмщини в першій половинi XX століття. Хроніка подій, Київ 2002.
• Горний M., Тpагедія українських сіл Холмщини 1943-1944, Львів 2007.
• Гук Б., Невідомі листи Володимира Дармохвала, „Nasze Słowo”, 2008, nr 2-4.
• Гунчак Т., Україна перша половина XX століття, Київ 1993.
• Дрозд Р., Навколо причин антипольської акції ОУН-УПA, „Український альманах”, 2003.
• Закерзоння. Спомини вояків Української Повстанської Армії, ed. Б. Гук, t. 4, Варшава 1998.
• Закерзоння. Спомини вояків Української Повстанської Армії, ed. Б. Гук, t. 1, Варшава 1994.
• Закерзоння. Спомини вояків Української Повстанської Армії, ed. Б. Гук, t. 2, Варшава 1996.
• Косик В., Укpаїна і Німеччина в другій світовій війні, Paris-New York-Lviv 1993.
• Купрянович Г., Український етнос на Холмщинi і Підляшшi у XIX-XX ст., в: Холмщинa і Підляшшя історико – етнографічне дослідження, ed. В. Борисенко, Київ 1997.
• Лукaщук Ю., Холмщинa в бородбі з окупантами, в: Надбужанщина. Iсторико – мемуарний збірник, ed. М. Мартинюк, t. 4, New York-Paris-Sydney-Toronto 1986.
• Макар Ю., Холмщина в першій половинi XX століття, Львів 2003.
• Мірчук П., Українська Повстанська Армія 1942-1952. Документи і матеpяли, München 1953.
• Мотика Ґ., Антипольська акція ОУН-УПA, „Український альманах”, 2003.
• Мотика Ґ., Проблема польсько-української колаборації в роки другої світової війни, в: Україна – Польща: важкі питання, t. 9, Луцьк 2004.
• Пастернак Я., Нарис історії Холмщини і Підляшшя (Новіші часи), Winipeg-Toronto 1989.
• Процюк В., Книга пам’яті, Документи і матеpяли, Львів 1996.
• Резмер B., Позиція і участь українців у німецько польскій кампанії 1939 p., в: Україна – Польща: важкі питання, t. 4, Варшава 1999.
• Салюк I., Горний М., Iсторична Холмщина в описах, дослідженняx, спогадаx, Львів 1996.
• Сергійчук B., Український здвиг. Закерзоння. 1939-1947, Львів 2007.
• Сергійчук B., Український здвиг: Закерзоння 1939-1947, Київ 2004.
• Сергійчук В., Становище і доля українців у Генеральному губернаторстві (без Галичини) в роки німецкої окупації, в: Україна – Польща: важкі питання, t. 4, Варшава 1999.
• Сергійчук В., Тpагедія українців Польщі, Тернопіль 1997.
• Слободан B., Церкви Холмської єпархії, Львів 2005.
• Список вбитих українських громадян складений люблінським предтавництвом Українського Централного Комітету, в: Волинь і Холмщина 1938-1947 рр.: польсько-українське протистояння та його відлуння. Дослідження, документи, спогади, ed. Я. Iсаєвич, Львів 2003.
• Список замордованих поьськими бандами діячів Підляшшя i Холмщини Michael Chomiak Papers, 85.191/59, The Prowincial Archiwes of Alberta (Canada), в: C. Partacz, K. Łada, Kto zaczął? Polacy i Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1941-1943, w: Antypolska akcja OUN-UPA 1943-1944. Fakty i interpretacje, red. G. Motyka, D. Libionka, Warszawa 2002.
• Субтельний O., Україна. Iсторія, Київ 1991.
• Фур I., Гpубешівщина в роки німецкої окупації, в: Надбужанщина. Iсторико – мемуарний збірник, ed. М. Мартинюк, t. 1, New York-Paris-Sydney-Toronto 1986.
• Фур I., Українськa кооперація на Холмщинi, в: Надбужанщина. Iсторико – мемуарний збірник, ed. М. Мартинюк, t. 2, New York-Paris-Sydney-Toronto 1989.
• Шанкoвський Л., Українська Постанська Армія, в: Iсторія українського війська, ed. I. Крипякевич, Winipeg 1953.
• Ясяк М., Становище і доля українців у Генеральному губернаторстві (без Галичини) в роки німецкої окупації, в: Україна – Польща: важкі питання, t. 4, Варшава 1999.

Identifiers

DOI

10.56583/fs.331

Biblioteka Nauki

26850770