Zachowawczy sztandar na uchodźstwie? Przyczynek do portretu zbiorowego wybranych emigracyjnych środowisk społeczno-politycznych zrzeszających polskich konserwatystów po II wojnie światowej

• Authors: Michał Dworski

Title variants

EN

Conservative banner in exile? A contribution to the collective portrait of selected émigré socio-political circles associating Polish conservatives after World War II

Abstracts

EN

The aim of this article is to outline the initial characteristics of selected figures and circles of the political life of the post-independence emigration after World War II who identify themselves with conservative thought in its broadest sense. Due to the lack of proper institutionalisation and political practice before 1939, Polish conservatives did not create in exile a common entity gathering pre-war activists of this ideological trend. The many times individualised form of activity, the reliance mainly on social relations and the lack of definition of own position through the prism of conservative thought make it difficult to grasp the framework of the collective portrait of Polish conservatives after World War II. This paper aims to delineate the main fields of interpretation of the phenomenon in question, signalling only a selection of issues.

PL

Celem artykułu jest zarysowanie wstępnej charakterystyki wybranych postaci i środowisk życia politycznego emigracji niepodległościowej po II wojnie światowej utożsamiających się z szeroko rozumianą myślą konserwatywną. Przez brak odpowiedniej instytucjonalizacji oraz transmisji praktyki politycznej sprzed 1939 roku polscy konserwatyści na uchodźstwie nie stworzyli wspólnego podmiotu, który odwoływałby się do tradycji przedwojennego ruchu zachowawczego. Wielokrotnie zindywidualizowana forma aktywności, bazowanie w głównej mierze na relacjach społeczno-towarzyskich i brak definiowania własnej postawy przez pryzmat myśli konserwatywnej wpływają na trudność uchwycenia ram portretu zbiorowego polskich konserwatystów po II wojnie światowej. Artykuł stawia sobie za zadanie wyznaczenie głównych obszarów tej problematyki, sygnalizując jedynie wybrane zagadnienia. 

Keywords

EN

conservatives; emigration; Polish London; political thought; political life

PL

konserwatyści; emigracja; polski Londyn; myśl polityczna; życie polityczne

• Publisher: Instytut im. gen. Władysława Andersa
• Journal: Polonia Inter Gentes
• Year: 2021
• Issue: 2
• Pages: 17-40

Dates

published

2021

Contributors

author

Michał Dworski

• Instytut im. gen. Władysława Andersa

• https://orcid.org/0000000275059221

References

• ARCHIWALIA
• Archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce
• sygn. 701/9/12, Obywatele Rzeczypospolitej!, s. 163–165.
• Archiwum Instytutu Hoovera
• Konsulat Generalny RP w Dublinie, sygn. 800/37/0/16, Korpus Dyplomatyczny w Dublinie (4.08.1953), sk. 595.
• Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego
• Kolekcja Anglo-Polish Conservative Society
• kol. 294/1, Chairman’s report 1968, b.p.
• kol. 294/3, Sprawozdanie z zebrania z dnia 14 marca 1967, b.p.; Press release 28th june 1967, b.p.
• kol. 294/8, Activities of the Anglo-Polish Conservative Society October 1973–February 1974, b.p.
• Kolekcja Związek Polskich Kawalerów Maltańskich
• kol. 240, Statut Związku Polskich Kawalerów Maltańskich, b.p.
• kol. 240, Lista Kawalerów Maltańskich, b.p.
• kol. 240, Spis danych Polskich Kawalerów Maltańskich w Wielkiej Brytanii, b.p.
• Ministerstwo Spraw Zagranicznych
• A.11.E/1373, List Min. A. Zawiszy do S. Badeniego z dn. 26.08.1957; Nominacja P. Czerwińskiego, l. dz. 505/57, z dn. 5.07.1957; Notatka do MSZ z pobytu Pawła Czerwińskiego w Dublinie z dn. 15.07.1957.
• PRASA
• Anglo-polscy konserwatyści, „Tydzień Polski” z 10.10.1970.
• „Biuletyn Związku Ziem Wschodnich RP”, nr 73/74/75, Londyn 1963, s. 8–9.
• Jeśman C., Anglo-Polish Conservative Association, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” z 20.07.1967.
• Poles as Tories, „The Times” z 27.07.1967.
• Stanowisko Rządu Rzeczypospolitej Polskiej co do kryzysu politycznego polskiej emigracji, „Rzeczpospolita Polska” z 8.03.1959.
• Uczczenie pamięci ś.p. prof. dr. T. Sulimirskiego „Biuletyn Koła Lwowian w Londynie” 1984, nr 48, s. 41–42.
• Wierzyński K., Ambasador, który jest instytucją, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” z 2.02.1960.
• Wojna – za krótko, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” z 18.10.1968.
• WYWIADY
• Wywiad przeprowadzony ze Zbigniewem Mieczkowskim w dniu 14.12.2016 r., zb. własne.
• Wywiad przeprowadzony z Tadeuszem Robertem Sasem w dniu 3.12.2016 r., zb. własne.
• OPRACOWANIA
• Adolf Bniński, [w:] Posłowie i Senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik Biograficzny, red. A. Kunert, t. 1, Warszawa 1998.
• Cenckiewicz S., „Ten Studnicki to kompletny wariat”, czyli kilka uwag na marginesie Polski za linią Curzona, [w:] W. Studnicki, Polska za linią Curzona, wyd. II, Warszawa 2021, s. 11 i n.
• Chodubski A., Bohdan Podoski (1894–1986) i jego aktywność społeczno-polityczna, „Przegląd Polonijny” 1994, nr 4.
• Chwastyk-Kowalczyk J., Garbacz T., „Edynburski Biuletyn Informacyjny” (1949–), „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2011, nr 1–2.
• Ciołkoszowa L., Edward Raczyński, „Kultura” 1993, nr 9.
• Dowgiałło J., Ziemianie w dyplomacji polskiego okresu międzywojennego, „Niepodległość i Pamięć” 2002, nr 18.
• Durka J., Stanisław Albrecht Radziwiłł (1914–1976) – arystokrata, polityk, finansista i działacz społeczny, [w:] Wojna i emigracja. Studia i szkice: Emigracja i losy Polaków na obczyźnie, t. II, red. T. Sikorski, P. Słowiński, H. Walczak, Gorzów Wielkopolski 2013.
• Dworski M., „Legalizm Polski w świetle prawa publicznego” jako traktat prawno-polityczny uzasadniający egzystencję polskiej państwowości na uchodźstwie, [w:] J.A. Gawenda, Legalizm Polski w świetle prawa publicznego, wyd. II, Łomianki – Lublin 2021.
• Dworski M., En la tierra española. La importancia y el papel de la misión diplomática del conde Józef Potocki en Madrid después de la Segunda Guerra Mundial. Temas seleccionados, [w:] Studia z historii i kultury krajów języka hiszpańskiego. Refleksje młodych hispanistów, red. M. Karkut, Lublin 2020.
• Dworski M., Myśl polityczna Stronnictwa Zachowawczego, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne” 2018, nr 3.
• Dworski M., Angielsko-Polskie Towarzystwo Konserwatywne i jego koncepcje uczestnictwa w emigracyjnym oraz brytyjskim życiu społeczno-politycznym w latach 1967–1976, „Społeczeństwo. Edukacja. Język” 2018, nr 7.
• Dworski M., „Poles as Tories”. Zarys działalności społecznej i politycznej Anglo-Polish Conservative Society w latach 1967–1976, „Społeczeństwo i Polityka. Pismo edukacyjne” 2020, nr 1.
• Friszke A., Życie polityczne emigracji, Warszawa 1999.
• Gałka B., Konserwatyści w Polsce lat 1935–1939, Toruń 2013.
• Gawenda J., Legalizm Polski w świetle prawa publicznego, Londyn 1959.
• Gotowiecki P., O Polskę z Wilnem i Lwowem. Związek Ziem Północno Wschodnich RP 1942–1955, Warszawa 2012.
• Gotowiecki P., Między realizmem a nostalgią. Myśl polityczna emigracyjnych środowisk kresowych (1939–1991), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 2.
• Gzella J., Myśl polityczna Władysława Studnickiego na tle koncepcji konserwatystów polskich (1918–1939), Toruń 1993.
• Habielski R., Kryzysy prezydenckie 1947 i 1954 r. Ich antecedencje i następstwa, [w:] Warszawa nad Tamizą. Z dziejów polskiej emigracji politycznej po drugiej wojnie światowej, red. A. Friszke, Warszawa 1994.
• Jaruzelski J., Stanisław Cat-Mackiewicz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XIX, Warszawa 1974.
• Kania K., Edward Bernard Raczyński (1891–1993). Dyplomata i polityk, Warszawa 2014.
• Katelbach T., O zjednoczenie i legalizm. Ostatni akt życia publicznego Kazimierza Sosnkowskiego, Warszawa 2017.
• Kawalec K., Konserwatyści w II Rzeczypospolitej. Nurt polityczny czy grupa nacisku?, [w:] Geopolityka i zasady. Studia z dziejów polskiej myśli politycznej, red. J. Kloczkowski, Kraków 2010.
• Konopczyński W., Kazimierz Marian Morawski (1884–1944), „Kwartalnik Historyczny” 1946, nr 3–4.
• Kornat M., Konstytucja za wszelką cenę. Prezydent RP na uchodźstwie August Zaleski (1947–1972), [w:] Prezydenci i rządy RP na Uchodźstwie 1939–1990. Wybrane problemy z historii polskiej emigracji, red. H. Taborska, M. Fleming, A. Rzegocki, Londyn – Kraków 2013.
• Kornat M., August Zaleski 1883–1972, [w:] Poczet Prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie w latach 1939–1990, Białystok 2015.
• Kryzys polityczny emigracji w świetle korespondencji ambasadora Kajetana Morawskiego, opr. R. Habielski, M. Jabłonowski, Warszawa 2012.
• Kunert A., Tadeusz Bór-Komorowski, [w:] Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945, t. II, Warszawa 1987.
• Laszczkowski M., Władysław Anders – filister Korporacji Akademickiej „Arkonia”, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2007, nr 4.
• Leitgeber S., Morawski Dzierżykraj-Tadeusz, [w:] Ziemianie Polscy XX wieku. Słownik biograficzny, t. VI, Warszawa 2002.
• Mich W., Ruch konserwatywny w systemie politycznym II Rzeczypospolitej, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K – Politologia” 1994, nr 1.
• Michalik-Sztumska M., Stanisław Cat-Mackiewicz: redaktor i publicysta czasopisma „Lwów i Wilno” (1946–1950), [w:] Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2010, Warszawa 2011, s. 177–186.
• Mieczkowski Z., Horyzonty wspomnień, Warszawa – Londyn 2013.
• Mierzwiński Z., Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990.
• Morawski M., Współpraca międzynarodowa, [w:] Świadectwa. Testimonianze. Polityczna, społeczna i kulturalna działalność Polaków w Rzymie w XX wieku, red. E. Prządki, t. IV, Rzym 2006.
• Morawski S.A., Centro Esperienze Internazionali i inne inicjatywy stypendialne w Rzymie, [w:] Świadectwa. Testimonianze. Polityczna, społeczna i kulturalna działalność Polaków w Rzymie w XX wieku, red. E. Prządki, t. IV, Rzym 2006.
• Morawski S.A., Wspomnienie o Józefie Michałowskim, [w:] Świadectwa. Testimonianze. Polityczna, społeczna i kulturalna działalność Polaków w Rzymie w XX wieku, red. E. Prządki, t. IV, Rzym 2006.
• Mysiakowska-Muszyńska J., Sowietyzacja Polski i Europy Środkowo-Wschodniej w myśli politycznej Władysława Studnickiego (1945–1953), „Dzieje Najnowsze” 2014, nr 2.
• Olstowski P., Wojewodowie Pomorscy w latach drugiej Rzeczypospolitej (1920–1939). Szkic do portretu zbiorowego, „Zapiski Historyczne” 2015, nr 4.
• Osica J., „Słowo”: organ konserwatystów wileńskich w latach 1922–1928, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1979, nr 2.
• Pajewski J., Sapieha Eustachy Kajetan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXIV, Wrocław – Warszawa – Kraków 1992–1993.
• Paruch W., Myśl polityczna formacji piłsudczykowskiej w Polsce (1926–1939) – cechy podstawowe, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K – Politologia” 2014, nr 2.
• Paszkiewicz M., Radziwiłł Stanisław Albrecht, [w:] Polski Słownik Biograficzny, red. E. Rostworowski, t. XXX, Wrocław – Warszawa – Kraków 1987.
• Patelski M., Kornel Krzeczunowicz – żołnierz, ziemianin i pisarz, „Zeszyty Historyczne” 2001, nr 138.
• Pietrzak J., Rola czasopisma „Junak” (1943–1947) w kształtowaniu postaw młodzieży szkół junackich na Bliskim Wschodzie, „Łódzkie Studia Teologiczne” 2018, nr 4.
• Piber A., Adam Feliks Romer, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXI, Wrocław 1998.
• Piekut S., Życie i działalność Emeryka Hutten-Czapskiego, [w:] Świadectwa. Testimonianze. Polityczna, społeczna i kulturalna działalność Polaków w Rzymie w XX wieku, red. E. Prządki, t. IV, Rzym 2006.
• Polak-Pałkiewicz E., Rycerze wielkiej sprawy. Szkice ziemiańskie, Łomianki 2015.
• Ronikier A., Pamiętniki 1939–1945, Kraków 2001.
• Rudnicki S., Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918–1926, Wrocław 1981.
• Rudziński M. „Uprawa” vel „Tarcza”, „Niepodległość i Pamięć” 2002, nr 18.
• Ryńca M., Suleja W., Władysław Studnicki-Gizbert, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLV, Warszawa – Kraków 2007–2008.
• Siomkajło A., Lwów i Wilno, [w:] Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, red. K. Dopierała, t. 3, Toruń 2004.
• Siwik A., Sprawa Bergu. Współpraca emigracyjnej Rady Politycznej z zachodnimi wywiadami, „Studia Historyczne” 2001, nr 2.
• Strządała G., Niemcy w myśli politycznej Władysława Studnickiego, Opole 2011.
• Tomczyk R., O idei mocarstwowej w Polsce międzywojennej, „Res Humana” 2007, nr 6.
• Supruniuk M.A., Ks. prof. Walerian Meysztowicz i Polski Instytut Historyczny w Rzymie, „Archiwum Emigracji” 2013, nr 1.
• Tarka K., „Tu nie ma nadziei”. Stanisław Mackiewicz na łamach emigracyjnego „Tygodnika”, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2014, nr 4.
• Tarka K., Emigracyjna dyplomacja. Polityka zagraniczna rządu RP na uchodźstwie 1945–1990, Warszawa 2003.
• Tarka K., Mackiewicz i inni. Wywiad PRL wobec emigrantów, Łomianki 2007.
• Tarka K., Tazab, Haskoba, Fregata: emigracyjny biznes w Wielkiej Brytanii i wywiad PRL (lata 50. i 60. XX wieku), „Archiwum Emigracji” 2013, nr 2.
• Trzaskowska M.M., Ziemianie w tyglu historii, Łomianki 2021.
• Władyka W., Konserwatyści w Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem, „Przegląd Historyczny” 1977, t. 68, nr 1.
• Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Warszawa – Wrocław 1977.
• Wolsza T., Mąż stanu polskiej emigracji. Władysław Anders w latach 1945–1970, „Dzieje Najnowsze” 2020, nr 2.
• Wyrozumski J., Ostatnia z rodu Karolina z Brzezia Lanckorońska, [w:] Świadectwa. Testimonianze. Polityczna, społeczna i kulturalna działalność Polaków w Rzymie w XX wieku, red. E. Prządki, t. IV, Rzym 2006.
• Zakrzewski M., Konserwatyzm czy rewolucja? Próba klasyfikacji ideowej środowiska „Buntu Młodych” i „Polityki” (1931–1939), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 2.
• Ziętara P., Misja ostatniej szansy. Próba zjednoczenia polskiej emigracji politycznej przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego w latach 1952–1956, Warszawa 1995.
• Żebrowski M., Jerzy Giedroyc – życie przed „Kulturą”, Kraków 2012.

Identifiers

DOI

10.56583/pig.540

Biblioteka Nauki

2177351