Polityka oświatowa władz polskich wobec mniejszości żydowskiej w II Rzeczpospolitej

• Authors: Roman Romantsov

Title variants

EN

The Polish Government Education Policy towards Jewish minority in 1918-1939

Abstracts

EN

The Polish Government Policy in 1918-1939 towards Jewish schools was diverse. Describing policy regarding Jewish schools, we can divide it into three periods. In the first period – from 1918 to 1926, Polish authorities implemented a loyal policy towards the three types of Jewish schools – Polish-Jewish schools, religious schools and schools with instruc-tion in Hebrew. A disloyal policy was towards schools with Yiddish as a teaching language. In the period from 1926 to 1932 the Polish government actively supported the Zionist move-ment and party „Agudat Israel”. One could deserve developing a network of „Tarbut” schools in Hebrew, which was subordinated to Zionist movement. Religious schools were rather developed, too. At the same time increased the number of schools in Yiddish, which were strongly pursued by local authorities and were illegal. In the second period increases the number of bilingual schools with Polish and Hebrew, Polish and Yiddish, Hebrew and Yiddish as teaching languages. The years 1932-1939 are characterized by further policy of loyalty to the Hebrew schools, religious schools, and bilingual schools. Policy of Polish Government towards Jewish schools was determined by general policy towards different Jewish parties and political movement.

PL

Polityka rządu polskiego w latach 1918-1939 wobec szkół żydowskich była zróżnicowana. Opisując politykę wobec szkół żydowskich, można ją podzielić na trzy okresy. W pierwszym okresie – od 1918 do 1926 roku – władze polskie prowadziły lojalną politykę wobec trzech typów szkół żydowskich – polsko-żydowskich, religijnych i z nauczaniem w języku hebrajskim. Nielojalna polityka dotyczyła szkół z językiem jidysz jako językiem nauczania. W latach 1926-1932 rząd polski aktywnie wspierał ruch syjonistyczny i partię "Agudat Israel". Na uwagę zasługuje rozwój sieci szkół "Tarbut" w języku hebrajskim, która była podporządkowana ruchowi syjonistycznemu. Rozwijały się też szkoły religijne. W tym samym czasie wzrosła liczba szkół w języku jidysz, które były ostro ścigane przez władze lokalne i były nielegalne. W drugim okresie wzrasta liczba szkół dwujęzycznych z językiem polskim i hebrajskim, polskim i jidysz, hebrajskim i jidysz jako językami nauczania. Lata 1932-1939 charakteryzują się dalszą polityką lojalności wobec szkół hebrajskich, wyznaniowych i dwujęzycznych. Polityka rządu polskiego wobec szkół żydowskich była zdeterminowana ogólną polityką wobec różnych partii i ruchów politycznych żydowskich.

Keywords

EN

interwar period; education; Jewish schools; teaching in Yiddish; Zionist movement; Agudat Isarel; Tarbut; denominational schools; bilingual schools

PL

okres międzywojenny; szkolnictwo; szkoły żydowskie; nauczanie w jidysz; ruch syjonistyczny; Agudat Isarel; Tarbut; szkoły wyznaniowe; szkoły dwujęzyczne

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Studia Żydowskie. Almanach
• Year: 2013
• Volume: 3
• Issue: 3
• Pages: 95-137

Dates

published

2013

Contributors

author

Roman Romantsov

References

• Bacon G.C., Agudath Israel in Interwar Poland ,w: The Jews of Poland Between Two World Wars, ed. Y. Gutman et al., Hanower-London 1989.
• Bałaban M., Herz Homerg i szkoły józefińskie dla Żydów w Galicji (1787-1806). Studium historyczne, Lwów 1906.
• Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1997.
• Bergman O., Narodowa Demokracja wobec problematyki żydowskiej w Polsce w latach 1918-1929, Poznań 1998.
• Bronstein S., Ludność żydowska w Polsce w okresie międzywojennym. Studium statystyczne, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963.
• Brzoza C., Sowa A., Historia Polski 1918-1945, Kraków 2006.
• Brzoza C., Żydowska mozaika polityczna w Polsce 1917-1927: (wybór dokumentów), Kraków 2003.
• Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce, Lublin 2000.
• Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Wrocław 1979.
• Dachowna D., Szkolnictwo hebrajskie w Polsce, „Sprawy Narodowościowe”, 1935, nr 3-4.
• Dmowski R., Kwestia żydowska. Separatyzm Żydów i jego źródła, Warszawa 1909.
• Eisenstein M., Jewish Schools in Poland 1919-1939. Their Philosophy and Development, New York 1950.
• Fałowski J., Mniejszość żydowska w parlamencie II Rzeczypospolitej: (1922-1939), Kraków 2006.
• Frost S., Schooling as a socio-political expression, Jerusalem 1998.
• Frost S., The Jewish School System in Interwar Poland. Ideological Underpinnings, w: The Jews in Poland, ed. A.K. Paluch, Kraków 1992.
• Garncarska-Kadary B., Żydowska ludność pracująca w Polsce, Warszawa 2001.
• Holzer J., Żydowskie dążenia polityczne w II Rzeczypospolitej, „Znak” 1983, nr 2/3.
• Igel S., Sprawozdanie dyrekcji zakładu za czas od 20-go sierpnia 1934 r. do 22 grudnia 1934 r. „Sprawozdawca. Pismo dla młodzieży gimnazjum męskiego ŻTSL i Śr we Lwowie”, 6 (1933-1934), z. 14.
• Janusz G., Ochrona praw mniejszości narodowych w Europie, Lublin 2011.
• Jaworski W., Syjoniści wobec rządu polskiego w okresie międzywojennym, Sosnowiec 2002.
• Jidisz Weltleche Szul in Pojln: arojsgegebn cum Pen-Kongres in Warsze, Warsze 1930 / Żydowska szkoła świecka w Polsce. Do kongresu P. E. N. – Klubów w Warszawie, Warszawa 1930.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921, Warszawa 2001.
• List Dyrektora Departamentu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych p. Strzeleckego z 25 czerwca 1929 r. do wszystkich wojewodów (za wyjątkiem wojewody Śląskiego) w sprawie zasiłków prywatnych szkół religijnych, nr SS. 2986.
• Madajczyk C., Dokumenty w sprawie polityki narodowościowej władz polskich po przewrocie majowym, „Dzieje Najnowsze” 1972, z. 3.
• Maj E., Od „biernej masy plemiennej” do „komiwojażera”. Narodowa Demokracja (do 1939 r.), w: Między rzeczywistością politycz-ną a światem iluzji, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2002.
• Majchrowski J. Problem żydowski w programach obozów politycznych (1918-1939), „Znak” 1983, nr 2-3.
• Mauersberg S., Szkolnictwo dla mniejszości narodowych w Polsce w latach 1918-1939, Wrocław 1969.
• Mich W., Obcy w polskim domu. Nacjonalistyczne koncepcje rozwiązania problemu mniejszości narodowych 1918-1939, Lublin 1994.
• Nałęcz T., Rządy Sejmu, w: Polska na przestrzeni wieków, red. H. Samsonowicz, A. Wyczański, Warszawa 2007.
• Paruch W., Od konsolidacji państwowej do konsolidacji narodowej: mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926-1939), Lublin 1997.
• Pęcherski M., Świątek M., Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917-1969. Podstawowe akty prawne, Warszawa 1972.
• Polska Niepodległa. Encyklopedia PWN, Warszawa 2008.
• Pruszyński K., Ormuz żydowskiej przyszłości, „Bunt Młodych”, 1932, nr 33.
• Radomski G., Narodowa demokracja wobec problematyki mniejszości narodowych w Drugiej Rzeczpospolitej w latach 1918-1939, Toruń 2001.
• Roszkowski W., Historia Polski 1914-2005, Warszawa 2006.
• Rudnicki S., Żydzi w parlamencie II Rzeczpospolitej, Warszawa 2004.
• Rudnicki S., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2004.
• Seidman H., Renesans religijny kobiety żydowskiej: Sara Szenirer – człowiek i dzieło, Łódź 1936.
• Seidman H., Żydowskie szkolnictwo religijne w ramach ustawodawstwa polskiego, Warszawa 1937.
• „Sprawy Narodowościowe”, 1933, nr 1.
• Szablicka-Żak J., Szkolnictwo i oświata w pracach Sejmu Ustawodawczego II Rzeczpospolitej, Warszawa 1997.
• Szkoły powszechne Rzeczpospolitej Polskiej w roku szkolnym 1925/1926, Warszawa 1927.
• Tartakower A., Problem szkolnictwa żydowskiego w Polsce, „Almanach Szkolnictwa Żydowskiego w Polsce”, 1937, z. III.
• Tomaszewski J., Niepodległa Rzeczypospolita, w: Najnowsze dzieje Żydów w Polsce, red. J. Tomaszewski, Warszawa 1993.
• Tomaszewski J., Polskie dokumenty o „ugodzie” polsko-żydowskiej w 1925 r., „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 2000, nr 1 (193).
• Tomaszewski J., Rozmowy w sprawie „ugody” w 1925 r. (notatki uczestnika), „Kwartalnik Historii Żydów”, 2001, nr 2 (198).
• Tomaszewski J., Z dziejów Polesia 1921-1939, Warszawa 1968.
• Wypowiedzi Premiera R. P. i Rządu w sprawach narodowościowych „Sprawy Narodowościowe” 1939, nr 1-2.
• Wypowiedzi Premiera R. P. i Rządu w sprawach narodowościowych „Sprawy Narodowościowe”, 1939, nr 1-2.
• Zieliński K., Kwestia obywatelstwa polskiego dla repatriantów, reemigrantów i uchodźców z Rosji w latach 1918-1922. Regulacje prawne a praktyka urzędnicza, „Dzieje Najnowsze” 2001, nr 4.
• Zieliński K., Szkolnictwo żydowskie w Polsce w latach 1918-1939, „Almanach Historyczny”, 5 (2003).
• Zieliński K., Zielińska N., Jeszywas Chachmej Lublin: Uczelnia Mędrców Lublina, Lublin 2003.
• Żebrowski R., Borzymińska Z., Po-Lin: kultura Żydów polskich w XX wieku, Warszawa 1993.
• Żebrowski R., Dzieje Żydów w Polsce. Kalendarium, Warszawa 1993.
• Żyndul J., Państwo w państwie? Autonomia narodowo-kulturalna w Europie Środkowej w XX wieku, Warszawa 2000.

Identifiers

DOI

10.56583/sz.560

Biblioteka Nauki

2117293