Budownictwo szkół powszechnych w województwie wileńskim w latach II RP. Wyniki wstępnych badań

• Authors: Ewa Jurczyk-Romanowska , Mirosław Piwowarczyk , Stefania Walasek

Title variants

EN

Construction of public schools in the wileńskie voivodship in the Second Republic of Poland. Results of preliminary research

Abstracts

EN

Introduction. Between 1918 and 1939, the issue of building schools, above all universal schools, became a priority task for the state, local authorities and local communities. The introduction of statutory compulsory education resulted in the need to build schools in numerous localities, overcoming a number of problems primarily of a financial nature. The aim of this article is to present the process of building schools, their increasing size and sources of funding. Aim. This article presents the development of the construction of public schools in the Wilno [Vilnius] province during the years of the Second Republic. The research included an analysis of various documents concerning legislative solutions at the state level, local activities, as well as support of local activities by national organisations and societies. Method. The research was conducted using the method of qualitative document analysis. The diverse source material was collected both during an archival search in Vilnius and a search of commonly applicable legal acts made through the Internet System of Legal Acts. Results. The article indicates the number of schools built in the Vilnius district during the years of the Second Republic and attempts to reconstruct their financing. Conclusion. The effect of the construction (expansion and renovation) of schools in the Second Republic was: 1) the development of the educational network neglected during the Partitions and destroyed during the actions of World War I and in the years 1918-1920; 2) to create conditions for the increasingly full implementation of compulsory schooling; 3) organising a centre for the cultural and educational life of the local community; 4) activating and integrating the inhabitants of the locality.

PL

Wprowadzenie. W latach 1918–1939 zagadnienie budownictwa szkół, przede wszystkim powszechnych, stało się priorytetowym zadaniem dla państwa, samorządów i lokalnych społeczności. Wprowadzenie ustawowego obowiązku nauki skutkowało koniecznością budowy szkół w licznych miejscowościach. Wiązało się to z pokonywaniem szeregu problemów przede wszystkich o charakterze finansowym. Celem artykułu jest zaprezentowanie przebiegu procesu budowy szkół, ich wzrastającej liczebności oraz źródeł finansowania. Cel. W artykule nakreślono rozwój budownictwa szkół powszechnych na terenie województwa wileńskiego w latach II RP. Badania obejmowały analizę zróżnicowanych dokumentów w zakresie rozwiązań legislacyjnych na poziomie państwa, działalności lokalnej, a także wsparcia działań miejscowych przez organizacje i towarzystwa ogólnopolskie. Metoda. W prowadzonych badaniach wykorzystano metodę jakościowej analizy dokumentów. Zróżnicowany materiał źródłowy został zgromadzony zarówno podczas kwerendy archiwalnej w Wilnie, jak i kwerendy powszechnie obowiązujących aktów prawnych dokonanej za pośrednictwem Internetowego Systemu Aktów Prawnych. Wyniki. W artykule wskazano liczbę wybudowanych szkół w okręgu wileńskim w latach II RP oraz podjęto próbę zrekonstruowania ich finansowania. Wnioski. Efektem budowy (rozbudowy i remontów) szkół w II RP było: 1) rozwijanie sieci szkolnictwa zaniedbanego w czasach zaborów oraz zniszczonego w czasie działań prowadzonych podczas I wojny światowej i w latach 1918-1920; 2) tworzenie warunków dla coraz pełniejszej realizacji obowiązku szkolnego; 3) organizowanie centrum życia kulturalno-oświatowego lokalnej społeczności; 4) aktywizowanie i integrowanie mieszkańców danej miejscowości.

Keywords

PL

budownictwo szkolne; II RP; odbudowa państwa polskiego; kresy wschodnie; szkoły powszechne; finansowanie budowy szkół

EN

school construction; Second Republic; reconstruction of the Polish state; eastern borderlands; public schools; school construction funding

• Publisher: Uniwersytet Wrocławski. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych. Instytut Pedagogiki. Zakład Historii Edukacji
• Journal: Wychowanie w Rodzinie
• Year: 2023
• Volume: XXX
• Issue: (2/2023)
• Pages: 25-40

Dates

published

2023

Contributors

author

Ewa Jurczyk-Romanowska

• Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Pedagogiki

author

Mirosław Piwowarczyk

• Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Pedagogiki

author

Stefania Walasek

• Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Pedagogiki

References

• A.b. (1932). O budowę szkół drewnianych. Samorząd, 1, 2–3.
• B. (1935). O izbę szkolną. Oświata i Wychowanie, 7, 501–512.
• Budowa szkół powszechnych. (1930). Oświata i Wychowanie, 7, 597–599
• Falski, M. (1929). Potrzeby szkolnictwa powszechnego w okresie wzmożonego przyrostu dzieci. Warszawa: Zjednoczone Zakłady Kartograficzne i Wydawnicze Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych.
• Falski, M. (1936). Niedobór izb lekcyjnych w publicznym szkolnictwie powszechnym. Oświata i Wychowanie, 2, 106–128.
• Gajzler, C. (1929). Potrzeby szkolnictwa powszechnego w okresie wzmożonego przyrostu dzieci. Samorząd, 44, 793–794.
• Inspektor Szkolny powiatu Oszmiańskiego do Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego w sprawie przydziału gruntu szkolnego, Oszmiana 7 XII 1922 r. (1922). LCVA, f. 172, op. 1, nr 733, cz. I. Lwów.
• Inspektor Szkolny powiatu duniłowickiego do Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego w Wilnie, 30 marca 1924. (1924). LCVA, f. 172, op. 1, nr 906. Lwów.
• Inspektor Szkolny w Nowogródku do Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego w Wilnie, Nowogródek 7 II 1938 r. (1938). LCVA, f. 172, op. 1, nr 6927. Lwów
• Okólnik Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego do Panów Inspektorów Szkolnych i Panów Kierowników szkół w sprawie budowy publicznych szkół powszechnych z 3 maja 1932 r. (1932). (Dz.U. MWRiOP 1932, nr 6, poz. 68).
• Pismo Głównego Urzędu Ziemskiego do Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego z 23 XI 1922 r. (1922). Wykaz majątków państwowych projektowanych przez Główny Urząd Ziemski do parcelacji na rok 1923. LCVA, f. 172, op. 1, nr 733, cz. I. Lwów
• Pismo Ministerstwa Robót Publicznych do województw: Okr. Dyr. Robót Publ. W Warszawie, Lublinie, Białymstoku, Kielcach, Krakowie, Lwowie, Tarnopolu, Stanisławowie, Nowogrodku, Łucku i Brześciu n/B; B. Pana Delegata Rządu w Wilnie; C.General. Dyrekcji Odbudowy Okr. Dyr. Odbudowy w Białymstoku, Lwowie, Brześciu i Wilnie, Warszawa 26 stycznia 1923. (1923). LCVA, f. 172, op. 1, no. 906, Lwów
• Prądy w nauczycielstwie. (1940). Słowo, 7, 6.
• Projekty i wnioski w sprawie budowy szkół powszechnych. (1922). LCVA, f. 172, op.1, nr 696. Lwów.
• Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 5 kwietnia 1922 r. w przedmiocie wymiarów i liczby pomieszczeń w budynkach publicznych szkół powszechnych i domach mieszkalnych dla nauczycieli. (1922). (Dz.U., 1922, nr 45, poz. 383).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 3 grudnia 1930 r. w sprawie zmiany ustawy z dnia 17 lutego 1922 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych. (1930). (Dz.U. 1930, nr 86, poz. 662).
• Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych za rok 1937 i plan pracy na rok następny. (1938). Warszawa: Wydawnictwo Zarząd Główny Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych.
• St. C. (1929). Stan i rozwój szkolnictwa powszechnego. Przyjaciel Szkoły, 20, 775–776. Ustawa z dnia 15 lipca 1920 roku o wykonaniu reformy rolnej. (1920). (Dz.U. 1920, nr 70, poz. 4620).
• Ustawa z dnia 17 lutego 1922 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych. (1922). (Dz.U. 1922, nr 18, poz. 143).
• Ustawa z dnia 17 lutego 1922 r. o budowie publicznych szkół powszechnych. (1922). (Dz.U. 1922, nr 18, poz. 144).
• Ustawa z dnia 28 grudnia 1925 roku o wykonaniu reformy rolnej. (1925). (Dz.U. 1925, nr 1, poz. 1).
• Walasek, S. (2006). Szkolnictwo powszechne na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej (1915–1939) (rozdział IV, punkt 3). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Walasek, S. (2015). Budownictwo szkół elementarnych (ludowych) w Galicji i Królestwie Polskim na łamach czasopism przełomu XIX i XX w. Biuletyn Historii Wychowania, 33, 41–56.
• Walasek, S. (2016). Participation of the society for the support of the construction of state schools in the realisation of construction projects in the north-eastern borderlands of the Second Republic of Poland [Udział Towarzystwa Wspierania Budowy Szkół Państwowych w realizacji projektów budowlanych na kresach północno-wschodnich II RP]. Czech-Polish Historical and Pedagogical Journal, 1, 11–21.
• Wil. Kol. (1929). O należytą budowę szkół. Głos Nauczycielski, 20, 299.

Identifiers

DOI

10.61905/wwr/176935

Biblioteka Nauki

29963036