Odpowiedzialność karna a determinizm antropologiczny

• Authors: Michał Peno

Title variants

EN

The Theory of Punishment and the Problem of Determinism

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Much has been written recently about the problem of justifying punishment in the context of anthropological determinism and incompatibilism. However, the problem of the relationship between determinism, on the one hand, and the theory of punishment, on the other, is multi-dimensional. This article focuses on criminal responsibility in a world of determinism. It is mostly an attempt to review the basic concepts and issues in the philosophy of responsibility and compare them with the concepts and issues of the criminal law as broadly defined. The starting point is the observation that if the thesis of determinism is true and it is not possible to reconcile determinism with human freedom, then it will be particularly difficult to justify punishment. Prima facie, this applies to retributionism, although a more thorough analysis leads to the conclusion that various utilitarian approaches will also have to be significantly modified to allow for determinism. Punishment can obviously implement certain goals and be useful in some way without necessarily being just (it can even be cruel and/or immoral). Punishment may be formally fair (like revenge) and constitute “an eye for an eye.” However, if people do not have free will, then they are not responsible for their misdeeds. This is problematic as they do not deserve revenge and their behaviour does not merit condemnation. However, it is possible to apply different measures which are closer to the sui generis of preventive measures. This paper attempts to demonstrate that there is a link between criminal punishment and moral responsibility. This follows from the fact that punishment is marked by moral condemnation and only a morally responsible person can be condemned. Excluding moral responsibility therefore makes it impossible to condemn a perpetrator. The distinguishing feature of, and (indirectly) the moral justification for, criminal punishment are thereby eliminated. In particular, from a retributionist viewpoint, punishment can only be justified if the wrongdoer is morally responsible for his/her actions (in the sense that he/she can be accused of having upset the moral order). If the perpetrator is not morally responsible, it is difficult to morally justify the legitimacy and practice of punishment. Furthermore, the premise about moral responsibility is a prerequisite for justifying punishment in any case involving the notion of guilt. A lack of moral responsibility in a world ruled by determinism does not necessarily mean that people should not be punished for wrongdoing. Nor does it mean that there are no arguments in favour of maintaining the practice of punishment. The basic question is what views – empirical or emotional – should be given priority in the science of criminal law. The answer lies in the demand for minimalism in the criminal law and for a reflective analysis of the foundations of criminal responsibility.

Keywords

PL

polityka kryminalna; teoria kary; criminology; theory of punishment; determinism; criminal responsibility; polityka kryminalna; teoria kary; criminology; theory of punishment; determinism; criminal responsibility

EN

criminology; theory of punishment; determinism; criminal responsibility

• Publisher: Instytut Nauk Prawnych PAN / Institute of Legal Studies PAN
• Journal: Archiwum Kryminologii
• Year: 2014
• Issue: XXXVI
• Pages: 109-132

Dates

published

2014-01-01

Contributors

author

Michał Peno

References

• W. Mącior, Czyn ludzki i jego znaczenie w prawie karnym: zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1990
• D. Lyons, Etyka i rządy prawa, tłum. P. Maciejko, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000
• J.R. Lucas, Responsibility, Oxford University Press, Oxford 2004
• A. Marek, Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2000
• N. Christie, Granice cierpienia, tłum. L. Falandysz, Wiedza Powszechna, Warszawa 1991
• D. Pereboom, Living Without Free Will, Cambridge University Press, Cambridge 2003, rozdz. 6
• A.S. Kaufman, Wychowawcza teoria kary, w: J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie, Warszawa 2000
• J. Feinberg, Funkcja ekspresyjna kary kryminalnej, „Ius et Lex” 2006, nr 1
• M. Porowski, A. Rzepliński, Uwięzienie a wartości, „Studia Prawnicze” 1987
• M Bratman, Shared intention, „Ethics” 1993, nr 104
• H. L.A. Hart, Immorality and treason, w: R.M. Baird, S.E. Rosenbaum (red.), Morality and Law, New York 1988
• B. Ogrodnik, Determinizm, w: J. Hartman (red.), Słownik filozofii, Krakowskie Wy - dawnictwo Naukowe, Krakow 2009
• R. Ferber, Podstawowe pojęcia filozoficzne 2: Człowiek, świadomość, ciało i dusza, wolność, tłum. L. Kusak, A. Węgrzecki, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008
• W. Załuski, w: J. Stelmach, B. Brożek, M. Soniewiecka, W. Załuski, Paradoksy bioetyki prawniczej, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2010
• J.M. Fischer, Free will and moral responsibility, w: D. Copp (red.), The Oxford Handbook of Ethical Theory, Oxford University Press, New York–Oxford 2006
• R. Kane, A Contemporary Introduction to Free Will, Oxford University Press, New York–Oxford 2005
• R. Double, The Non Reality of Free Will, Oxford University Press, New York–Oxford 1991
• T. Pink, Free will land determinism, w: J.T. O’Connor, C. Sandis (red.), A Companion to the Philosophy of Action, Wiley-Blackwell, Malden, MA 2010
• R. Kane, A Contemporary Introduction to Free Will…, s. 80 i n.; D. Pereboom, Free will skepticism and criminal punishment, w: T. Nadelhoffer (red.), The Future of Punishment, Oxford University Press, New York 2013
• J.W. Schooler, What science tells us about free will, w: R.F. Baumeister, A.R. Mele, K.D. Vohs (red.), Free Will and Consciousness. How Might They Work?, Oxford University Press, New York–Oxford 2011
• R.F. Baumeister, A.R. Mele, K.D. Vohs, Free will and consciousness: An introduction and overview of perspectives, R.F. Baumeister, A.R. Mele, K.D. Vohs (red.), Free Will and Consciousness. How Might They Work?, Oxford University Press, New York–Oxford 2011
• L. Morawski, Co może dać nauce prawa postmodernizm?, TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń 2002
• J. Hołówka, Etyka w działaniu, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001
• Por. J. Stelmach, B. Brożek, W. Załuski, Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2007
• R. Kane, w: J.M. Fischer, R. Kane, D. Pereboom, M. Vargas, Four Views on Free Will, Blackwell Pub., Oxford 2007
• H. Frankfurt, Alternatywne możliwości i odpowiedzialność moralna, w: J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Postanowienie i odpowiedzialność moralna, Wydawnictwo Spacja, Fundacja Aletheia, Warszawa 1997
• J. Woleński, Wolność, determinizm, indeterminizm, odpowiedzialność, „Śląskie Studia Teologiczno-Historyczne” 1996, nr 29
• T. Kaczmarek, Spory wokół pojęcia winy w prawie karnym, w: L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Z. Hołda (red.), W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2005
• W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, Wydawnictwo Znak, Kraków 2011
• L. Gardocki, Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005
• J. Śliwowski, Prawo karne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975
• W. Świda, Prawo karne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982
• H.L.A. Hart, Prolegomenon to the principles of punishment, w: H.L.A. Hart, Punishment and Responsibility. Essays in the Philosophy of Law, Oxford University Press, New York–Oxford 2008
• J. Andenaes, Przyszłość prawa karnego (skandynawskie perspektywy), „Państwo i Prawo” 1974
• R.A. Duff, Karanie obywateli, „Ius et Lex” 2006, nr 1
• S. Śliwiński, Prawo karne materialne, cz. 2, Sekcja Wydawnicza Towarzystwa Bratnia Pomoc Studentów Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1946
• A. Ross, On Guilt, Responsibility and Punishment, University of California Press, Berkeley– Los Angeles 1975
• H.J. Hirsch, Problem odpowiedzialności karnej osób prawnych, „Przegląd Prawa Karnego” 1993
• B. Vilhauer, Persons, punishment, and free will skepticism, „Philosophical Studies” 2013, nr 162
• H. Morris, Osoba a kara, „Ius et Lex” 2006, nr 1
• E. Ferri, Reform of penal law in Italy, „Journal of Criminal Law and Criminology” 1921, nr 12
• J. Sawicki, O „nowej obronie społecznej”, „Państwo i Prawo” 1955, nr 1
• M. Wenzel, T.G. Okimoto, N.T. Feather, M.J. Platov, Retributive and restorative justice, „Law and Human Behavior” 2008, t. 32
• R. Young, Implikacje determinizmu, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, tłum. W.J. Bober et al., Książka i Wiedza, Warszawa 2009
• P. Łuków, Metafizyka wolności i odpowiedzialności, w: S.T. Kołodziejczyk (red.), Przewodnik po metafizyce, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011
• Frank furt, Wolność i pojęcie osoby, w: J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Postanowienie i odpowiedzialność moralna, Wydawnictwo Spacja, Fundacja Aletheia, Warszawa 1997
• P.F. Strawson, Analiza i metafizyka. Wstęp do filozofii, tłum. A. Globler, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994
• P.F. Strawson, Freedom and resentment, w: J.M. Fischer, M. Ravizza (red.), Perspectives on Moral Responsibility, Cornell University Press, Ithaca, NY 1993
• M. Szerer, Karanie a humanizm, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964, s. 4–25, 208 i n.; A.C. Baier, Moralizm i okrucieństwo, w: J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie, Wydawnictwo Spacja, Fundacja Aletheia, Warszawa 1997
• M. Królikowski, Komunikacyjne teorie kary jako współczesne retrybutywne uzasadnienie kary kryminalnej, „Studia Iuridica” 2004, t. XLIII
• B. N. Waller, Against Moral Responsibility, MIT Press, Cambridge–Massachusetts –London 2011
• N. Christie, Dogodna ilość przestępstw, tłum. M. Płatek, Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej, Warszawa 2004
• L. Zaibert, Punishment and revenge, „Law and Philosophy” 2006, nr 25
• N. Walker, Nozick’s revenge, „Philosophy” 1995, nr 274
• R. Nozick, Anarchia, państwo, utopia, tłum. P. Maciejko, M. Szczubiałka, Fundacja Aletheia, Warszawa 2010
• Biblia Tysiąclecia Online, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2003 [online], http://biblia.deon.pl
• T. Talbott, Kara, przebaczenie i boża sprawiedliwość, w: J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie, Wydawnictwo Spacja, Fundacja Aletheia
• S. Jedynak, Etyka Starożytnego Wschodu, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972
• P. Cane, Responsibility in Law and Morality, Hart, Oxford–Portland 2002
• J. Habermas, Faktyczność i obowiązywanie: teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, tłum. A. Romaniuk, R. Marszałek, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005
• K. Bartnicka, I. Szybiak, Zarys historii wychowania, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001
• A.S. Kauffman, The reform theory of punishment, „Ethics” 1960
• T. Cathcart, Dylemat wagonika, tłum. K. Bażyńska-Chojnacka, Dom Wydawniczy PWN, Warszawa 2014
• W. Załuski, Ewolucyjna filozofia prawa, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009
• F.B.M. de Waal, P. Smith-Churchland, T.Pievani, S. Parmigiani (red.), Evolved Morality: The Biology and Philosophy of Human Conscience, Brill, Leiden–Boston 2014
• J.Q. Wilson, Teoria i praktyka stosowania sankcji karnych, tłum. T.Z. Wolański, Ius et Lex, Warszawa 2006
• R. Dworkin, Biorąc prawa poważnie, tłum. J. Woleński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
• T. Szkudlarek, Pedagogika krytyczna, w: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika, t. 1, Warszawa 2005
• W.B. Stanley, Curriculum for Utopia. Social Re - constructionism and Criritical Pedagogy in the Postmodern Era, State University of New York Press, Albany 1992
• Z. Melosik, w: Z. Kwieciński (red.), Nieobecne dyskursy, cz. 3: Studia kulturowe i edukacyjne, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1993
• A.R. Felthous, Psychopathic disorders and criminal responsibility in the USA, „European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience” 2010, t. 260
• K. Levy, Dangerous psychopaths: Criminally responsible but not morally responsible, subject to criminal punishment and to preventive detention, „San Diego Law Review” 2011, t. 48
• M. Bavidge, Gross depravity and moral seriousness, „Journal of Applied Philosophy” 1984
• S. Sykuna, J. Zajadło, Kontrowersje wokół tzw. obrony przez kulturę – okoliczność wyłączająca winę, okoliczność łagodząca czy nadużycie prawa do obrony, „Przegląd Sądowy” 2007, nr 6
• E. Mason, Value Pluralism, Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], http://plato.stanford.edu
• R. Kumar, Consensualism in Principle: On the Foundations of Non-Consequentialist Moral, Routledge, New York 2001
• J. Utrat-Milecki, Podstawy penologii. Teoria kary, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006
• M. Rutkowski, Dlaczego potrafimy działać moralnie?, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010
• S. Smilansky, 10 moralnych paradoksów, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009
• Dworkin, Lord Devlin and the Enforcement of Morals, Yale Law School [online], http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/3611
• W. Lang, [w:] W. Lang, J. Wróblewski, Współczesna filozofia i teoria prawa w USA, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986
• C. Roxin, Nowie kierunki polityki kryminalnej, „Przegląd Prawa Karnego” 1990
• W. Zalewski, Sprawiedliwość naprawcza. Początek ewolucji polskiego prawa karnego, Wydawnictwo Arche, Gdańsk 2006.
• S. Snacken, A. Bauwens, D. van Zyl Smit, H. Tournel, R. Machiels, Prisons and punishment in Europe, w: S. Body-Gendrot, M. Hough et al. (red.), The Routledge Handbook of European Criminology, Routledge, London–New York 2014
• R. Dworkin, Biorąc prawa poważnie, tłum. T. Kowalski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
• J. Hampton, Liberalism, retribution and criminality, w:. J.L. Coleman, A. Buchanan (red.), In Harm’s Way: Essays in Honor of Joel Feinberg, Cambridge University Press, Cambridge–New York 2007
• R. Nozick, Philosophical Explanations, Harvard University Press, Cambridge, Mass. 1982, rozdz. IV; A. Marmor, Right-Bbased justification of punishment, „Israel Law Review” 1987–1988, nr 22
• A. Marek, Obrona konieczna w prawie karnym. Teoria i orzecznictwo, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2008
• J Griffin, Sąd wartościujący: jak doskonalić przekonania etyczne, tłum. M. Szczubiałka, Fundacja Aletheia, Warszawa 2000
• H.L.A. Hart, Pojęcie prawa, tłum., wstęp i przypisy J. Woleński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
• W. Lang, Spór o pojęcie odpowiedzialności prawnej, „Zeszyty Naukowe UMK” 1969

Identifiers

DOI

10.7420/AK2014D