O „chronicznej nieokreśloności tłumaczenia”. Uwagi o przekładach Paradise Lost Johna Miltona na języki francuski i polski

• Authors: Urszula Dąmbska-Prokop

Title variants

EN

On “chronic indeterminacy of translation”. Remarks on the translations of John Milton’s Paradise Lost into French and Polish

Abstracts

EN

In the remarks on the "chronic indeterminacy of translation" a question was asked about the degree of translatability of the text, from hypothetical maximum translatability to the "approximate" one, difficult to accept. The analysis covered John Milton's Paradise Lost poem, his two French translations (of Chateaubriand and Armand Himy) and three Polish (along with a number of generally translated short fragments). The factors conditioning the author's intention of the translated text were recalled on the one hand, and the translator's reading and forwarding of the text on the other. The relationship between the transformation of discourse by individual translators and the goal they set for themselves, the situation in which they acted and their individual preferences were emphasized. The comparison of the texts, however, did not lead to a "schematic and accurate description" of the levels of translatability, which seems to confirm the thesis about the chronic indeterminacy of the translation.

PL

W uwagach o „chronicznej nieokreśloności tłumaczenia” postawiono pytanie o stopnie przekładalności tekstu, od hipotetycznej przekładalności maksymalnej do przekładalności „przybliżonej”, trudnej do zaakceptowania. Analizą objęto poemat Paradise Lost Johna Miltona, jego dwa przekłady francuskie (Chateaubrianda i Armanda Himy’ego) oraz trzy polskie (wraz z szeregiem tłumaczonych krótkich na ogół fragmentów). Przypomniano czynniki warunkujące z jednej strony zamysł autora tłumaczonego tekstu, z drugiej strony odczytanie i przekazanie tekstu przez tłumacza. Podkreślona została zależność między przekształcaniem dyskursu przez poszczególnych tłumaczy a celem jaki sobie stawiali, sytuacją w jakiej działali i ich indywidualnymi upodobaniami. Porównanie tekstów nie doprowadziło jednak do „schematycznego i ścisłego opisu” stopni przekładalności, co potwierdzałoby tezę o chronicznej nieokreśloności tłumaczenia.

Keywords

EN

translatability; discourse; „mirror” in translation; translator’conditions

PL

przekładalność; dyskurs; „lustro” w tłumaczeniu; uwarunkowania tłumacza

• Publisher: Krakowskie Towarzystwo TERTIUM
• Journal: Półrocznik Językoznawczy Tertium
• Year: 2019
• Volume: 4
• Issue: 2
• Pages: 88-121

Dates

published

2019

Contributors

author

Urszula Dąmbska-Prokop

References

• Berman, Antoine (1985) „La traduction et la lettre ou l’auberge du lointain”. [W:] Gerard Granel, Jaulin Annick (red.) Les Tours de Babel: essais sur la traduction. Mauvezin: Trans-Europ-Repress; 35–150.
• Berman, Antoine (1988) “De la translation à la traduction”. [W:] Traduction, Terminologie, Rédaction, Etudes sur le texte et ses transformations, I, 1; 23–40.
• Berman, Antoine (1988) “Tradition – Translation – Traduction”. [W:] Poésie (Paris) 47; 85-98.
• Berman, Antoine (2012) Jacques Amyot, traducteur francais. Paris: Belin.
• Bougeard-Vetö, Marie-Élisabeth (2005) Chateaubriand traducteur. De l’exil au “Paradis perdu”. Paris: Champion.
• Brennan, William ([1981] 1982) ”Milton’s Of Education and the Translatio Studii”. [W:] Milton Quarterly 15; 55–59 [pobrane z
• https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1094-348X.1981.tb00241.x. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].
• Chłopek-Labo, Marianna (2013) „(Nie)przekładalność a kryteria przyswajalności kulturowej”. [W:] Studia Litteraria Uniwersitatis Jagiellonicae Cracoviensis, 8; 71–83.
• Chesterman, Andrew (1997) Memes of Translation. Amsterdam-Filadelfia: John Benjamins.
• Cordonnier, Jean-Louis (1995) Traduction et culture. Paris: Hatier-Didier.
• Cyceron, Marek T. (2006) “O najlepszym rodzaju mówców”. [W:] O poprawnym przekładaniu. Teksty łacińskie i przekłady polskie (tłum.) Juliusz Domański, Włodzimierz Olszaniec, Władysław Seńko. Kęty: Wyd. Marek Derewecki.
• Dąmbska, Izydora (1993) Zarys historii filozofii greckiej. Lublin: Daimonion.
• Dąmbska-Prokop, Urszula (red.) (2010) Mała encyklopedia przekładoznawstwa. Częstochowa: Edukator.
• Dąmbska-Prokop, Urszula (2014) „Translatio studii w średniowiecznej Francji”. [W:] Linguistique romane et linguistique indo-européenne. Mélanges offerts à Witold Mańczak à l’occasion de son 90e
• anniversaire. Kraków: PAU–UJ; 161–169.
• Dobenesque, Etienne (2007) “Pour une histoire du sujet de la traduction (et pourquoi la Renaissance)”. [W:] Doletiana 1, Subjecte i traducció [pobrane z http://webs2002.uab.es/doletiana/1Documents/1Dobenesque.pdf. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].
• Eco, Umberto (1995) Interpretazione e sovrainterpretazione. Bologna: Bompiani.
• Etudes sur le texte dédiées à Halina Grzmil-Tylutki. Księga pamiątkowa (2016) Joanna Górnikiewicz, Barbara Marczuk, Iwona Piechnik (red.) Kraków: Biblioteka Jagiellońska.
• Górka, Bogusław (2012) Reinterpretacja źródeł chrześcijaństwa. Kraków: WAM.
• Grzegorczyk, Piotr (1955) „Problematyka tłumaczeń”. [W:] Michał Rusinek (red.) O sztuce tłumaczenia. Wrocław: Ossolineum; 445–477.
• Grzmil-Tylutki, Halina (2007) Gatunek w świetle francuskiej teorii dyskursu. Kraków: Universitas.
• Hart, David Bentley (2012) “Through a Gloss, Darkly”. [w:] First Things, 2012/7 [pobrane z https://www.firstthings.com/article/2012/08/through-a-gloss-darkly. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].
• Himy, Armand (1977) Pensée, mythe et structure dans le Paradis perdu de John Milton. Lille : Presses universitaires du Septentrion.
• Himy, Armand (1987) Le puritanisme. Que sais-je? Paris: PUF.
• Himy, Armand (2003) John Milton. (1608-1674). Paris: Fayard.
• Himy, Armand (2004) „Traduire Paradise Lost après Chateaubriand”. [W:] Palimpsestes 15, Pourquoi donc retraduire?; 25–38 [pobrane z
• https://journals.openedition.org/palimpsestes/1568. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].
• Kielar, Barbara Z. (1988) Tłumaczenie i koncepcje translatoryczne. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Lewicki, Roman (2000) Obcość w odbiorze przekładu. Lublin: Wyd. Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej.
• Lewis, Clive Staple (1942) A Preface to Paradise Lost. London: Oxford University Press.
• Lyotard, Jean-Francois (1983) Le différend. Paris: Minuit.
• Maingueneau, Dominique (1996) Les termes clés de l’analyse du discours. Paris: Seuil.
• Meschonnic, Henri (1999) Poétique du traduire. Paris: Verdier.
• Milton, John ([1667] 2001) Le paradis perdu [Paradise Lost. London] (tłum. i red.) Armand Himy. Paris: Imprimerie Nationale.
• Philips, Ursula (2012) „Epic Poem or Adaptation to Catholic Doctrine? Two Polish Versions of Paradise Lost”. [W:] The European Legacy 17, 3; 349–365.
• Rajewska, Ewa (2010) „O przekładzie literackim półpoważnie”. [W:] Proudy. Středoevropský časopis pro vědu a literaturu, 2. [pobrane z
• http://www.phil.muni.cz/journal/proudy/filologie/studie/2010/2/O-przekladzie-literpolpowaznie.php#articleBegin. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].
• Scholz, Jacek (2005) „Horyzont poznawczy i interpretacyjny tłumacza w procesie tłumaczenia”. [W:] Język a komunikacja 8.2: Język trzeciego tysiąclecia III Tom 2. Konteksty przekładowe. Kraków: Tertium.
• Sinko, Zofia (1992) Twórczość Johna Miltona w Oświeceniu Polskim. Warszawa: IBL PAN.
• Strzetelski, Jerzy (1974) Posłowie. [W:] John Milton, Raj utracony. Kraków: Wydawnictwo Literackie; 322–340.
• Szczerbowski, Tadeusz (1999) „Finnegans Wake Joyce’a a granice krytyki przekładu”. [W:] Piotr Fast (red.) Krytyka przekładu w systemie wiedzy o literaturze. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk; 139–146.
• Turk, Horst (1991) „The Question of Translatability: Benjamin, Quinn, Derrida”. [W:] Harald Kittel, Armin P. Frank (red.) Interculturality. The Historical Study of Literary Translation. Berlin: E. Schmidt; 120–130.
• Urbanek, Dorota (2004) Pęknięte lustro. Tendencje w teorii i praktyce przekładu na tle myśli humanistycznej. Warszawa: Wyd. UW.
• Walczak, Justyna (2013) Teoria i praktyka polskiej translatoryki, na przykładzie nowopolskich tłumaczeń wybranych utworów Williama Shakespeare’a i Johna Miltona. Praca doktorska. Repozytorium Uniwersytetu Warszawskiego [pobrane z https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/615/rozprawa_doktorska.pdf?sequence=1. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].
• Walczuk, Anna (2018) „Miłosierdzie Boże w przekazie literackim adresowanym do młodego czytelnika: C.S. Lewis i opowieść z Narnii”. [W:] Zdzisław J. Kijas, Agnieszka HennelBrzozowska (red.) Miłosierdzie a odpowiedzialność. Kraków: Wyd. Scriptum; 133–154.
• Walkiewicz, Barbara (2012) «La traduction en tant que discours». [W:] Studia Romanica Posnaniensia 39/2; 71–86.
• Wieniewski, Ignacy (1984) Homer, Iliada. «Wstęp, rozdz. II. «Iliada, przekłady dotychczasowe i założenia przekładu niniejszego», XXXI-XXXV. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Wojtasiewicz, Olgierd (1957) Wstęp do teorii tłumaczenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wojtak, Maria (2016) „Litanie do Matki Bożej w analizie genologicznej”. [W:] Joanna Górnikiewicz, Barbara Marczuk, Iwona Piechnik (red.) Etudes sur le texte dédiées à à Halina Grzmil-Tylutki. Księga pamiątkowa (2016). Kraków: Biblioteka Jagiellońska.

Identifiers

DOI

10.7592/Tertium2019.4.2.Dambska-Prokop

Biblioteka Nauki

1192808