Słownictwo tiuremno-łagrowe dotyczące denuncjacji (w kontekście rozważań o faktograficznej wartości historyzmów okresu sowieckiego)

• Authors: Jarosław Grzegorz Pacuła

Title variants

EN

Denunciation Lexis of Polish Inmates of Soviet Prisons and Camps (in the Context of Considerations of the Factual Value of Historical Terms from the Soviet Period)

Abstracts

EN

The article discusses the issue of Polish as it functioned in Soviet prisons and camps. The author presented the lexis belonging to the thematic category of "denunciation". He excerpted material from the stories and memories of Polish inmates. The author presents the factual character of the gathered historical terms – he claims that the words are robust evidence of the criminal nature of the totalitarian system and its mechanisms. The author discussed sources of individual lexemes in the text (they are mainly Russianisms), and illustrated them with quotations from prisoners. The linguistic argumentation in the text is accompanied with comments on sociopolitical conditions of the denunciation-related linguistic behaviours in the Stalinist period. The author emphasized the fact that attitiudes of prisoners closely reflected the actions and motivations of people living in the world outside of prisons and camps.

PL

W artykule odniesiono się do zagadnienia polszczyzny tiuremno-łagrowej. Autor skupił się na prezentacji słownictwa należącego do kategorii tematycznej „denuncjacja”. Materiał wyekscerpowano z polskojęzycznych relacji i wspomnień Polaków przebywających w więzieniach i obozach sowieckich. Na jego podstawie zaprezentowano faktograficzny charakter leksyki – dosadnego dowodu zbrodniczego systemu totalitarnego, mechanizmów nim rządzących. W tekście omówiono źródła poszczególnych historyzmów (z reguły będących pożyczkami z ruszczyzny), ich sensy zilustrowano cytatami ze wspomnień więźniarskich. Wywodowi językoznawczemu towarzyszą komentarze odnoszące się do społeczno-politycznych uwarunkowań zachowań językowych w okresie stalinowskim i związanych z donosicielstwem. Autor zwrócił uwagę na fakt, że postawy więźniów są wiernym odzwierciedleniem działań i ich motywacji spotykanych w świecie pozawięziennym i pozaobozowym.

Keywords

PL

słownictwo; polszczyzna więzienno-łagrowa; faktografia; donosicielstwo

EN

lexis; Polish language in Soviet camps; factography; denunciation

• Publisher: Krakowskie Towarzystwo TERTIUM
• Journal: Półrocznik Językoznawczy Tertium
• Year: 2020
• Volume: 5
• Issue: 1
• Pages: 1-17

Dates

published

2020

Contributors

author

Jarosław Grzegorz Pacuła

• Instytut Językoznawstwa, Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000299727925

References

• AR., ***. [W:] Zamorski, Kazimierz, Starzewski, Stanisław (1994) Sprawiedliwość sowiecka. Warszawa: Alfa-Wero.
• Bilewicz, Marian M. (1989) Wyszedłem z mroku. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Burzyński, Czesław (1993) Zgodnie z naszym prawem. Autentyczne fakty historyczne i przeżycia autora w latach 1939–1957. Z Armii Krajowej do łagrów Workuty. Goleniów: nakładem autora.
• Brod, Włodzimierz (1997) Fragmenty wspomnień. [W:] Giżejewska, Małgorzata (opr.), Polacy na Kołymie 1940–1943. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
• Dakiniewicz, Stanisław (1992) Więzień P 303. Wspomnienia łagiernika. 1944–1955. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Geniusz, Łarysa (2012) Ptaki bez gniazd. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne.
• Głowala, Jerzy (1990) Purga. Wśród więźniów i zesłańców 1941–1955. Warszawa: RYTM.
• Herling-Grudziński, Gustaw, Bolecki, Włodzimierz (1997) Rozmowy w Dragonei. Warszawa: Szpak.
• Jaroszyński, Witold (1987) Na dziesięć lat za druty. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy.
• Kopisto, Wacław (1990) Droga cichociemnego do łagrów Kołymy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Wolumen.
• Kumorek, Mieczysław (1990) Z Kresów do Peczorskich łagrów. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Malinowski, Leszek J. (opr.) (2002) 1. Wileńska Brygada AK „Juranda”. Wspomnienia. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej – Oddział w Bydgoszczy.
• Mane, Olga (2000) Relacja. [W:] Owsiany, Helena (opr.) Polacy w łagrach rosyjskiej Północy (w świetle, relacji, listów i dokumentów). Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Instytut Slawistyki PAN.
• Olechnowicz, Franciszek (1990) 7 lat w szponach GPU. Warszawa: Centrum Informacyjno-Reklamowe CIR.
• Polak, Edward (1992) Los Polaka w latach 1939–1956. Świdnica: nakładem autora.
• Ryżko, Stanisław (2010) Z Panem Bogiem w łagrach. Lublin: Norbertinum.
• Skarga, Barbara (1986) „Świadectwo »Innego świata«”. Kultura Niezależna, 19; 41–49.
• Skarga, Barbara (2008) Po wyzwoleniu… (1944–1956). Kraków: Znak.
• Sołżenicyn, Aleksander (2010a) Archipelag GUŁag. 1918–1956. Tom I. (tłum.) Jerzy Pomianowski. Poznań: Rebis.
• Sołżenicyn, Aleksander (2010b) Archipelag GUŁag. 1918–1956. Tom II. (tłum.) Jerzy Pomianowski. Poznań: Rebis.
• Солженицын, Александр И. [Sołżenicyn, Aleksandr I.] (2000) Архипелаг ГУЛАГ. 1918–1956. Ч. 3 и 4. Москва: Терра.
• Шаламов, Варлам Т. [Szałamow, Warłam T.] (1998) Тачка. [W:] Шаламов, Варлам Т. (1998), Собрание сочинений в четырех томах. Т. 1. Москва: Художественная литература.
• Urbanowicz, Jerzy (1994) Trzeci dzień purgi. Białystok: Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza – Oddział Białostocki.
• Zbrucz, Jan (1953) Czy byłem szpiegiem?. Curitiba: Redakcja „Ludu”.
• Batko-Tokarz, Barbara (2017) „Antropocentryzm tematycznych klasyfikacji słownictwa”. Polonica, XXXVII; 149–165.
• Bartnicka, Barbara (1990) „Zapożyczenia rosyjskie w wojennych wspomnieniach dzieci polskich”. Poradnik Językowy, 8; 557–563.
• Baudouin de Courtenay, Jan [Бодуэн де Куртенэ, Иван Александрович] (1908) „Предисловие”. [W:] Василий Филиппович Трахтенберг, Блатная музыка. Санкт-Петербург: Тип. А. Г. Розена; V–XIX.
• Джекобсон, Майкл, Джекобсон Лидия [Dżekobson Majkl, Dżekobson, Lidija] (1998) Песенный фольклор ГУЛАГа как исторический источник (1917–1939). Москва: Современный гуманитарный университет.
• Grabias, Stanisław (1994) Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Graczykowska, Tamara (2014) „Podgburek, łazik, sektant… – leksykalne odzwierciedlenie wrogów państwa radzieckiego (na materiale z gazety »Trybuna Radziecka« z lat 1927–1938)”. Acta Neophilologica, XVI; 15–25.
• Graczykowska, Tamara (2012) „Porewolucyjna rzeczywistość radziecka odzwierciedlona w nazwach zawodów (na materiale „Trybuny Radzieckiej” z lat 1927–1938. Litery A-K)”, Slavia Orientalis, 61, (4); 511–531.
• Graczykowska, Tamara (2007) Rusycyzmy i sowietyzmy w tekstach Tomasza Dąbala (przedstawiciela polskich komunistów przebywających w okresie międzywojennym w ZSRR). [W:] Elżbieta Laskowska, Małgorzata
• Jaracz (red.), Język, historia, polityka. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego; 39–49.
• Graczykowska, Tamara (2013) „Rusycyzmy leksykalne w kowieńskim tygodniku „Chata Rodzinna” (1922–1940)”. Poradnik Językowy, 3; 53–63.
• Heller, Michaił [Геллер, Михаил] ([1994] 1998) Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki. [Машина и винтики. История формирования советского человека. Москва: МиК] (tłum.) Julia Juryś. Paryż: Instytut Literacki.
• Imos, Rafał (2007) Wiara człowieka radzieckiego. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
• Kania, Stanisław (1976) Polska gwara konspiracyjno-partyzancka okresu okupacji hitlerowskiej (1939–1945). Warszawa: PWN.
• Karaś, Halina (1996) Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów (na podstawie prasy warszawskiej z lat 1795–1918). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Kleszczowa, Krystyna (1994) Znaczenie lat wojny w rozwoju polskiego języka ogólnego. [W:] Stanisław Gajda, Zbigniew Adamiszyn (red.), Przemiany współczesnej polszczyzny. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich; 25–31.
• Kuraszkiewicz, Władysław (1947) Język polski w obozie koncentracyjnym. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Larwood, Jacob (2013) Humour of the Law Forensic Anecdotes. 1903. Reprint. London: Chatto & Windus.
• Mędelska-Guz, Jolanta, Marszałek, Marek (2000a) „»Kułak« czy »gbur«? Rozterki twórców polszczyzny radzieckiej”. Przegląd Polonijny XXVI, (3); 129–132.
• Mędelska-Guz, Jolanta, Marszałek, Marek (2000b) „Twórzmy słownik polskiego języka radzieckiego!”, Poradnik Językowy, 8; 39–49.
• Mędelska, Jolanta (2008) Nowe, radzieckie realia odzwierciedlone w moskiewskim słowniku rosyjsko-polskim wydanym w latach 30. ubiegłego wieku. [W:] Elżbieta Laskowska, Iwona Benenowska, Małgorzata Jaracz (red.), Język, społeczeństwo, wartości. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe; 275–285.
• Nérard, François-Xavier ([2004] 2008) 5% prawdy. Donos i donosiciele w czasach stalinowskiego terroru. [Cinq pour cent de vérité, la dénonciation dans l’URSS de Staline. Paris: Tallandier] (tłum.) Janina Szymańska-Kumaniecka. Warszawa: Świat Książki.
• Obara, Jerzy (1989) Teoretyczne problemy kalkowania. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Ostaszewska, Danuta (1996) „Polszczyzna w radzieckich więzieniach, łagrach i na zesłaniu”. [W:] Irena Bajerowa (red.), Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939–1945): Warszawa: Energeia; 328–336.
• Pacuła, Jarosław (2007) „Faktograficzna wartość słownictwa obozowego”. Prace Filologiczne, LIII; 427–436.
• Pacuła, Jarosław (2012) „Pamięć – zjawisko (nie)werbalne. Język wobec kwestii Zagłady”. [W:] Andrzej Paweł Bieś, Marzena Chrost, Beata TopijStempińska (red.), Pamięć – historia – polityka. Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM; 407–417.
• Pacuła, Jarosław (2014) „Społeczność łagrowa w »Innym świecie« Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Świadectwa słownikowe”. Świat Słowian, III; 227–252.
• Pacuła, Jarosław (2018) Polszczyzna w GUŁAGu. Leksyka. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej.
• Pihan-Kijasowa, Alicja (2005) „Leksykalne zapożyczenia rosyjskie w najstarszych pamiętnikach polskich zesłańców”. [W:] Jolanta Migdał (red.), Ad perpetuam rei memoriam Prof. Wojciechowi Rzepce. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne; 315–325.
• Pihan-Kijasowa, Alicja (1999) „Warstwa nowej leksyki we wspomnieniach sybiraków z lat 1939–1945”. Poznańskie Spotkania Językoznawcze, V, (2); 117–124.
• Pluta, Feliks (1975) Język polski w okresie drugiej wojny światowej. Opole: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wesołowska, Danuta (1996) Słowa z piekieł rodem. Lagerszpracha. Totalitaryzm i język. Kraków: Impuls.

Identifiers

DOI

10.7592/Tertium2020.5.1.Pacula

Biblioteka Nauki

1192838