Zapomniany język. Symbolizm archaiczny i współczesny w świetle filozofii symbolu i psychoanalizy

• Authors: Jan Kalinowski

Title variants

EN

Forgotten Language. Archaic and Contemporary Symbolism in the Perspective of Philosophy of Symbol and Psychoanalysis

Abstracts

EN

This article has primarily synthetic and philosophical character. It aims to focus the standpoint concerned with the revalorisation of symbol and myth, which is dispersed  among numerous humane disciplines, that echoed in the first and second half of 20th century, on the crisis of Western culture and the issue of self-understanding. This synthesis includes philosophy of symbol of Paul Ricoeur, philosophy of symbolic forms of Ernst Cassirer, religious studies of Mircea Eliade and psychoanalysis and philosophy of culture of Erich Fromm (and to some extent Carl G. Jung). Due to the philosophical subject-matter, which requires continuous effort of re-reading and successive reinterpretations (evidence of which are publishing dates of latest editions and translations reaching year 2020), and due to long-lasting and – in its tendency – unchanged character of the crisis of Western culture, I limit this research mainly to source literature and in some exceptions to literature of 21st century. In this work I describe the symbolic language, which is presented as the so called “forgotten language” (Fromm), that expresses significant and – in author's mind – not well understood Today aspects of human existence related to self-understanding and self-consciousness. I explain the notion of a “universal symbol” of Fromm and Ricoeur and place the question on the capability of such sign to express and explain experiences of modern man. The positive answer is proposed, due to the emotional and existential values underlying modern behaviours and thinking, which requires specific signs of metaphorical and synthetic character, that are able to express emotional ambivalence as well as critical yet dynamic moments of life of the individual. Also the criticism is put forward to the naive interpretation of „myth” that is derived from its original symbolic and religious context and its instrumental use, which becomes dangerous social phenomenon, that is threatening the existence of modern culture today.

PL

Praca niniejsza ma przede wszystkim charakter syntetyczny i filozoficzny. Jej zadaniem jest zogniskowanie rozproszonego w wielu dyscyplinach humanistycznych stanowiska, wybrzmiałego szczególnie w pierwszej i drugiej połowie XX wieku, dotyczącego rewaloryzacji mitu i symbolu, na jego znaczeniu dla trwającego kryzysu kultury Zachodniej w kwestii samorozumienia człowieka. Syntezą zostają objęte badania poczynione przez filozofię symbolu Paula Ricoeura, filozofię form symbolicznych Ernsta Cassirera, religioznawstwo Mircei Eliadego oraz psychoanalizę i filozofię kultury Ericha Fromma (a częściowo też Carla G. Junga). Z uwagi na poruszane kwestie filozoficzne, wymagające wysiłku ponawianych kolejnych odczytań i reinterpretacji (o czym świadczą najnowsze wydania i przekłady wspomnianych tu dzieł, pochodzących nawet z 2020 r.), a także na długotrwały i – co do tendencji – niezmienny kryzys kultury Zachodniej, ograniczam się zasadniczo do tekstów źródłowych, gdzieniegdzie sięgając tylko do literatury XXI w. i opracowań. W pracy tej podejmuję „zapomniany język”, będący językiem symbolicznym, który wyraża istotne i – wg autora – współcześnie mało rozumiane aspekty egzystencji ludzkiej, związane z samopoznaniem i samoświadomością. Zostaje tu objaśnione pojęcie „symbolu uniwersalnego” Fromma i Ricoeura, obecnego i poświadczonego przez religioznawstwo już na pierwotnych etapach kultury. W związku z tym zostaje podjęte pytanie: czy taki znak jest strukturą semantyczną zdolną do wyrażania doświadczeń współczesnego człowieka? Zostaje udzielona pozytywna odpowiedź, bowiem u podłoża zachowań i myślenia współczesnego człowieka leżą podstawowe treści emocjonalne i złożone znaczenia egzystencjalne, które – przez wzgląd na ich inherentną ambiwalencję, a także szczególne momenty rozwoju osobowego jednostki – wymagają szczególnych form ekspresji o charakterze metaforycznym i symbolotwórczym. Dokonuję także krytyki interpretacji „mitu”, odłączonego od oryginalnego kontekstu symboliczno-religijnego i jego instrumentalnego wykorzystywania, będącego groźnym zjawiskiem społecznym, zagrażającym współczesnej kulturze.

Keywords

PL

mit; język symboliczny; nieświadomość; świadomość; sacrum i profanum; psychonanaliza; fenomenologia; hermeneutyka

EN

myth; symbolic language; unconsciousness; consciousness; sacred and profane; psychoanalysis; phenomenology; hermeneutics

• Publisher: Krakowskie Towarzystwo TERTIUM
• Journal: Półrocznik Językoznawczy Tertium
• Year: 2022
• Volume: 7
• Issue: 2
• Pages: 140-156

Dates

published

2022

Contributors

author

Jan Kalinowski

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000173629289

References

• Bachelard, Gaston ([1957] 1975) Poetyka przestrzeni [Poetique de l'espace] [w:] Wyobraźnia poetycka. Wybór pism. (wyb.) H. Chudak, tłum. A. Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Bal-Nowak, Maria (1996) Mit jako forma symboliczna w ujęciu Ernsta A. Cassirera, Kraków.
• Barthes, Roland ([1957] 1970) Mit i znak. Eseje. [Mythologies] (tłum.) Jan Błoński, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Béguin, Albert ([1936] 2011) Dusza romantyczna i marzenie senne. Esej o romantyzmie niemieckim i poezji francuskiej. [L'ame romantique et le rêve] (tłum.) Tomasz Stróżyński, Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
• Cassirer, Ernst ([1925] 2020) Filozofia form symbolicznych II. [Philosophie der Symbolishen Formen. Zweiter Teil: Das mythische Denken] (tłum.) Andrzej Karalus, Przemysław Parszutowicz. Kęty: Derewiecki.
• Cassirer, Ernst ([1944] 2017) Esej o człowieku. Wprowadzenie do filozofii ludzkiej kultury [An Essay on Man: An Introduction to a Philosophy of Human Culture] (tłum.) Anna Staniewska. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Cassirer, Ernst ([1946] 2006) Mit państwa. [The Myth of the State] (tłum.) Anna Staniewska. Warszawa: PWN.
• Campbell, Joseph ([1949] 2013) Bohater o tysiącu twarzy. [The Hero with a Thousand Faces] (tłum.) Andrzej Jankowski, Kraków: Nomos.
• Chandler, Daniel (2007) Semiotics. The Basics. London, New York: Routledge.
• Douglas, Mary ([1966] 2007) Czystość i zmaza. Analiza pojęć nieczystości i tabu. [Purity and Danger: an Analysis of Concepts of Pollution and Taboo] (tłum. Marta Bucholc). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Eliade, Mircea ([1949] 1998) Mit wiecznego powrotu. [Le Mythe de l'éternel retour: archétypes et répétition] (tłum.) Krzysztof Kocjan. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Eliade, Mircea ([1957] 2008) Sacrum a Profanum. O istocie sfery religijnej. [Das Heilige und das Profane. Vom Wesen des Religiösen] (tłum.) Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Eliade, Mircea ([1957] 1994) Mity, sny i misteria [Mythes, rêves et mystères] (tłum.) Krzysztof Kocjan. Wydawnictwo KR.
• Fromm, Erich ([1951] 2016) Zapomniany język. [The Forgotten Language. An Introduction to the Understanding of Dreams, Fairy Tales And Myths] (tłum.) Katarzyna Płaza. Kraków: vis-à-vis etiuda.
• Fromm, Erich ([1960] 2000) Buddyzm zen i psychoanaliza. [Zen Buddhism and Psychoanalysis] (tłum.) Marek Macko, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
• Heidegger, Martin ([1927] 2014) Bycie i Czas. [Sein und Zeit] (tłum.) Bogdan Baran, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Jung, Carl G. ([1976] 2016) Archetypy i nieświadomość zbiorowa. [Die Archetypen und das kollektive Unbewusste] [W:] [Gesammelte werke. T.9] (tłum.) Robert Reszke, Wydawnictwo KR.
• Malinowski, Bronisław ([1926] 1990) Mit w psychice człowieka pierwotnego [Myth in Primitive Psychology] [w:] Mit, magia, religia, t. VII (tłum.) Barbara Leś, Dorota Praszałowicz, (red.) Andrzej K. Paluch, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Otto, Rudolf ([1917] 1993) Świętość. Elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa [Das Heilige. Über das Irrationale in der Idee das Göttlichen und sein Verhältnis zum Rationalen] (tłum.) Bogdan Kupis. Wrocław: Thesaurus Press.
• Peterson, Jordan ([1999] 2021) Mapy Sensu. Architektura przekonań [Maps of Meaning: The Architecture of Belief] (tłum.) Renata Sigrist. Wrocław: Freedom Publishing.
• Ricoeur, Paul ([1959] 1975) „Symbol daje do myślenia” [Symbole donne à penser] [W:] Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie. (tłum.) Ewa Bieńkowska, Halina Bortnowska, Stanisław Cichowicz, Hanna Igalson, Joanna Skoczylas, Karol Tarnowski (red.) Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. 62-80.
• Ricoeur, Paul ([1960] 2015) Symbolika zła. [Finitude et culpabilité. II. La symbolique du mal] (tłum.) Stanisław Cichowicz, Maryna Ochab, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Rosińska, Zofia (1993) Freud. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
• Segal, Robert, ([2004] 2015) Myth. A Very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press.
• Steiner, George ([1990] 2004) Gramatyki tworzenia. [Grammars of Creation. Originating in the Gifford Lectures 1990] (tłum.) Jerzy Łoziński. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• Wasilewski, Jerzy S. (2010) Tabu. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Identifiers

DOI

10.7592/Tertium.2022.7.2.220

Biblioteka Nauki

27802646