Utylitarne i modne. Późnośredniowieczne zapinki ze zbiorów Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Stargardzie

• Authors: Iwona Wojciechowska

Title variants

EN

Utilitarian and fashionable. Late-medieval brooches from the Archaeological and Historical Museum in Stargard

Abstracts

EN

The article focuses on the collection of 17 brooches stored in the Archaeological and Historical Museum in Stargard. They are dated to the 13th and 14th centuries. Their form and ornament match ring brooches which are being discovered in the Baltic region and in the area where Hanseatic trade was conducted. The majority of the Stargard objects were recovered during archaeological excavations.

Keywords

EN

Stargard; late Middle Ages; brooch; metal

PL

Stargard; późne średniowiecze; zapinka; metal

• Publisher: Muzeum Narodowe w Szczecinie
• Journal: Materiały Zachodniopomorskie
• Year: 2022
• Volume: 18
• Pages: 73-98

Dates

published

2022

Contributors

author

Iwona Wojciechowska

• Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Stargardzie

• https://orcid.org/000000021685273X

References

• Ansorge J. 2009. Mittelalterliche Pilgerzeichen aus der Hansestadt Wismar. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 56, 213–257.
• Ansorge J. 2011. Stralsund, Hansestadt, Fpl. 320. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 58, 444–454.
• Ansorge J. 2012. Ausgrabungen und Funde auf dem Rostocker Mühlendamm. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 59, 251–293.
• Ansorge J. 2016. Stralsund, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Rügen, Fpl. 404. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 62, 451–459.
• Berga-Muižniece I. 2018. Viduslaiku riņķsaktas ar uzrkstiem – krisīgās identitātes atspoguļotājas Livonijā. W: V. Muižnieks (red.), Ceļā uz latviešu tautu: rakstu krājums. Rīga, 136–145. Latvijas Nacionālā vēstures muzeja raksti 24.
• Berger D. 2013. Mittelalterliche Weissmetallfunde aus Halle (Saale) und einige Anmerkungen zu ihrer Identifizierung. Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters 40, 137–150.
• Beuningen H.J.E. van, Koldeweij A.M. 1993. Catalogus. W: H.J.E. van Beuningen, A.M. Koldeweij (red.), Heilig en Profaan. 100 Laatmiddeleeuwse Insignes. Cothen, 115–323. Rotterdam Papers 8.
• Beuningen H.J.E. van, Koldeweij A.M., Kicken D. 2001. Catalogus religieuze en profane insignes. W: H.J.E. van Beuningen, A.M. Koldeweij, D. Kicken, Heilig en Profaan 2. 1200 Laatmiddeleeuwse Insignes en pariculiere collecties. Cothen, 242–472. Rotterdam Papers 12.
• Biermann F., Hergheligiu C., Voigt H., Bentz M., Blum O. 2011. Das Gräberfeld des 13. bis 15. Jahrhunderts von Stangenwalde bei Rossitten auf der Kurischen Nehrung – Auswertung der Materialien im Berliner Bestand der Prussia-Sammlung (ehemals Königsberg/Ostpreußen. Acta Praehistorica et Archaeologica 43, 215–346.
• Bliujiené A. 1999. Vikingų epochos kuršių papuošalų ornamentika. Vilnius.
• Blomqvist R. 1948. Spännen och söljor. Kulturen en årsbok 1947, 120–155.
• Bober M. 2019. Stanowisko nr 20 w Przemyślu w świetle badań wykopaliskowych 1: Analiza typologiczno-chronologiczna źródeł ruchomych pozyskanych w trakcie badań w latach 2005–2007. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 40, 87–203.
• Booth A. 2014. Reassessing the long chronology of the penannular brooch in Britain: exploring changing styles, use and meaning across a millennium. Rozprawa doktorska School of Archaeology and Ancient History University of Leicester. https://s3-eu-west-1.amazonaws.com/pstorage-leicester%20213265548798/18248453/AnnaBooththesis2015.pdf ”https://s3-eu-west-1.amazonaws.com/pstorage-leicester 213265548798/18248453/AnnaBooththesis2015.pdf [dostęp: 7 X 2021].
• Bruna D. 1996. Enseignes de pèlerinage et enseignes profanes. Paris.
• Brüggemann S. 2012. Stralsund, Hansestadt, Fpl. 359. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 59, 505.
• Brüggemann S. 2013. Stralsund, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Rügen, Fpl. 216. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 60, 540–544.
• Caune A. 1983. Arheoloģiskie pētījumi Riga laikā no 1969. līdz 1980. gadam. Arheoloģija un etnogrāfija 14, 86–124.
• Darjes E. 2021. Malchin, Lkr. Mecklenburgische Seenplatte, Fpl. 131. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 67, 443–449.
• Dobele S. 2004. Ar monētām datēto 14. gs. – 15. gs. sākuma sieviešu apbedījumu senlietas Dobeles kapsētā. W: R. Ritums (red.), Pētījumi zemgaļu senatnē. Rīga, 47–58. Latvijas Vēstures Muzeja Raksti 10. Arheoloģija un antropoloģija.
• Doniņa I., Stivrins N., Bērziņš V. 2020. Burial Practices at Lapiņi Curonian Cremation Cemetery, West Latvia, at the Close of the Iron Age and in the Middle Ages (12th – 14th/15th centuries). Archaeologia Baltica 27, 84–103.
• Egan G., Pritchard F. 2008. Dress accessories c. 1150–c. 1450. Medieval finds from excavation in London 3. Woodbridge.
• Frankowska-Makała M. 2004. Srebrne ozdoby ze skarbu z Podzamcza w Szczecinie. W: S. Groblica, A. Jaszewska, S. Górka (red.), Odra – przeszkoda czy pomost w ekspansji kulturowej? Zielona Góra, 317–331. Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza 2.
• Gaerte W. 1929. Urgeschichte Ostpreußens. Königsberg.
• Gan P. 2017. Charakterystyka materiałoznawcza wybranych zabytków metalowych. W: M. Majewski, K. Stań (red.), Archeologia Stargardu 3. Badania na Rynku Staromiejskim. Stargard, 159–164.
• Gierlach B. 1965. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Warszawie-Wilanowie w świetle badań z 1961 r. Wiadomości Archeologiczne 31 (1), 68–74.
• Goßler N., Jahn C. 2013. Die archäologischen Untersuchungen am spätmittelalterlichen Gräberfeld und am Burgwall von Unterplehnen, Kr. Rastenburg (Równina Dolna, pow. Kętrzyński) zwischen 1827 und 1940 – Ein Rekonstruktionsversuch anhand der Materialien im Berliner Bestand der Prussia-Sammlung (ehem. Königsberg/ Ostpreußen). Acta Praehistorica et Archaeologica 45, 217–278.
• de Groote K., de Maeyer W., Moens J., Termote D., Thevissen P. 2015. Twee aardewerkensembles en de materiële resten van het laatmiddeleeuwse schoenlappers-/oudeschoenmakersambacht uit de site Barbarahof in Leuven. Relicta 12, 57–148.
• Heindel I. 1986. Ave-Maria-Schnallen und Hanttruwebratzen mit Inschriften. Zeitschrift für Archäologie 20, 65–79.
• Heindel I. 1990. Riemen- und Gürtelteile im westslawischen Siedlungsgebiet. Berlin.
• Heindel I. 1994. Mittelalterliche Gewandschnallen und anthropomorphe Haken aus Polen. Slavia Antiqua 34, 215–240.
• Isberg A. 2016. Ringspännen i Lund. Förändringar i materiell kultur i Norden under sen vikingatid och medeltid. Praca licencjacka, Lunds universitet Institutionen för arkeologi och antikens historia. <https://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=8900274&fileOId=8900281> [dostęp: 30 IX 2021].
• Janowski A. 2017a. Sowa, żaba czy litera – kilka uwag o nowej zapince ze Stargardu. Stargardia 11, 231–242.
• Janowski A. 2017b. Zabytki metalowe. W: M. Majewski, K. Stań (red.), Archeologia Stargardu 3: Badania na Rynku Staromiejskim. Stargard, 127–157.
• Janowski A. 2019. Przedmioty z żelaza i metali kolorowych. W: A.B. Kowalska (red.), Civitas et urbs, Szczecin od średniowiecza do współczesności. Kwartał I. Szczecin, 179–185.
• Janssen H.L. 2007. Insignes, persoonlijke sieraden en kledingaccessoires. W: H.L. Janssen, A.A.J. Thelen, Tekens van leven. Utrecht, 111–146.
• Jensen M.H. 2005. Middelalderlige ringspænder i det nuværende Danmark. Typologi og datering, fundforhold og kontekster, funktion og symbolik. Højbjerg.
• Jończyk L. 2013. Zapinki podkowiaste w kontekście europejskich analogii. W: J. Kalaga (red.), Sutiejsk. Gród pogranicza polsko-ruskiego z X–XIII wieku. Studium interdyscyplinarne. Warszawa–Pękowice, 41–51.
• Kaute P. 2015. Greifswald, Hanestadt, Lkr. Vorpommern-Greifswald, Fpl. 198. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 61, 346.
• Kaute P. 2018. Wismar, Hanestadt, Lkr. Nordwestmecklenbrg. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 65, 399–418.
• Kaute P., Zorn J. 2019. Rostock, Hansestadt, Flurbezirk I, Innenstadt, Fpl. 523. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 66, 495–503.
• Konze M. 2013. Wismar, Hansestadt, Lkr. Nordwestmecklenburg, Fpl. 23. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 60, 584–588.
• Kowalska A.B. 2011. Życie codzienne mieszkańców wczesnośredniowiecznego Szczecina w świetle źródeł archeologicznych. W: A.B. Kowalska, M. Dworaczyk, Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum. Warszawa, 217–342.
• Kóčka-Krenz H. 1993. Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu. Poznań.
• Krabath S. 2001. Die hoch- und spätmittelalterlichen Buntmetallfunde nördlich der Alpen. Eine archäologisch-kunsthistorische Untersuchung zu ihrer Herstellungstechnik, funktionalen und zeitlichen Bestimmung. Rahden. Internationale Archäologie 63.
• Krabath S. 2006. Katalog, Teil I: Der Fund von Pritzwalk. W: S. Krabath, L. Lambacher (red.), Der Pritzwalker Silberfund: Schmuck des späten Mittelalters. Pritzwalk, 52–138.
• Krabath S., Bühler B. 2004. Katalog der nichtmonetären Objekte. W: B. Prokisch, T. Kühtreiber (red.), Der Schatzfund von Fuchsenhof. The Fuchsenhof Hoard/Poklad Fuchsenhof. Studien zur Kulturgeschichte von Oberösterreich 15. Linz, 425–734.
• Krąpiec M. 2009. Wyniki analizy dendrochronologicznej drewna z badań archeologicznych prowadzonych w Stargardzie Szczecińskim na stan. 11a. Kraków. Maszynopis w archiwum Działu Archeologii MAH w Stargardzie.
• Krąpiec M. 2018. Wyniki analizy dendrochronologicznej prób drewna z badań prowadzonych przez Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Stargardzie, woj. zachodniopomorskie. Kraków. Maszynopis w archiwum Działu Archeologii MAH w Stargardzie.
• Krąpiec M. 2019. Wyniki analizy dendrochronologicznej prób drewna ze Stargardu (województwo zachodniopomorskie) przekazane przez Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Stargardzie. Kraków. Maszynopis w archiwum Działu Archeologii MAH w Stargardzie.
• Lesiński H. 1969. Zarys dziejów Stargardu od XIII do końca XVIII w. W: B. Dopierała (red.), Z dziejów ziemi stargardzkiej. Poznań, 99–124.
• Łukasiak J. 1999. Wczesnośredniowieczna zapinka podkowiasta z Napola, stanowisko 6, woj. kujawsko-pomorskie. Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej 3, 257–287.
• Majewski M., Kwiatkowski K. 2009. Archeologiczne badania ratunkowe przeprowadzone na terenie przeznaczonym pod inwestycję „Budowa obiektu mieszkalno-usługowego w Stargardzie”, w kwartale ograniczonym ulicami: Bolesława Chrobrego, Kazimierza Wielkiego, Grodzkiej i (Władysława Łokietka) w Stargardzie, obr. 11, działki nr 61/1, 120/1, 121/1, 122/1, 122/2 i 211/1. Stargard. Maszynopis w zbiorach Działu Archeologii MAH w Stargardzie.
• Malinowska-Łazarczyk H. 1982. Cmentarzysko średniowieczne w Cedyni I. Szczecin.
• Muižnieks V. 2016. Ticējumi un tradīcijas/Beliefs and traditions. W: V. Muižnieks (red), Ceļā uz latviešu tautu/On the road to becoming Latvian. Rīga, 121–155.
• Musianowicz K. 1962. Ze studiów nad rozplanowaniem Sochaczewa przedlokacyjnego. Wiadomości Archeologiczne 27 (4), 345–359.
• Musianowicz K. 1976. Przyczynek do kontaktów polsko-pruskich w początku średniowiecza. Wiadomości Archeologiczne 41 (4), 393–398.
• Odoj R. 1956. Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w miejscowości Równina Dolna, pow. Kętrzyn. Wiadomości Archeologiczne 23 (2), 177–196.
• Oertzen O. 1900. Die Mecklenburgischen Münzen des Grossherzoglichen Münzkabinetts, cz. I, Die Bracteaten und Denare. Schwerin.
• Olejarz A. 2011. Wczesnośredniowieczne zapinki podkowiaste z ziem polskich. Uwagi na temat chronologii, rozprzestrzeniania i genezy. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 53, 231–258.
• Piotrowski M. 2004. Wybrane zabytki archeologiczne pochodzące z wielokulturowego st. 22 w Łukawicy, w powiecie lubaczowskim. Rocznik Przemyski 40 (2), Archeologia, 127–139.
• Polak Z. 1996. Zabytki metalowe. W: M. Rębkowski (red.), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu 1: Badania przy ul. Ratuszowej 9–13. Kołobrzeg, 231–241.
• Polak Z. 1998. Zabytki metalowe. W: M. Rębkowski (red.), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu 3. Kołobrzeg, 209–221.
• Polak Z. 1999. Średniowieczne zabytki metalowe. W: M. Rębkowski (red.), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu 4. Kołobrzeg, 221–229.
• Portable Antiquities Scheme. <https://finds.org.uk/database> [dostęp: 1 X 2021].
• Rech M. 2004. Gefundene Vergangenheit – Archäologie des Mittelalters in Bremen. Mit besonderer Berücksichtigung von Riga. Bremen. Bremer Archäologische Blätter 3.
• Renswoude J. van. 2017. Metaal. W: V. van den Brink, J. van Renswoude (red.), Een opgraving in het plangebied Tiel-Fabriekslaantje. Sporen van bewoningen bedijking uit de Volle Middeleeuwenen de Nieuwe Tijd. Amsterdam, 69–92. Zuidnederlandse Archeologische Notities 466.
• Rębkowski M. 1988. Kołobrzeska zapinka zdobiona motywem złączonych dłoni na tle podobnych znalezisk z północno-zachodniej Europy. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 36 (3), 515–526.
• Rębkowski M. 1999. Pracownie rogownicze i ich produkty oraz zabytki wykonane z innych surowców. W: M. Rębkowski (red.), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu 4. Kołobrzeg, 271–281.
• Rębkowski M., Polak Z., Wywrot-Wyszkowska B. 1998. Źródła archeologiczne. W: M. Rębkowski (red.), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu 3. Kołobrzeg, 13–168.
• Rogosz R. 1966. Dotychczasowe badania archeologiczne nad wczesnośredniowiecznym Stargardem. Materiały Zachodniopomorskie 12, 261–370.
• Ruttkay A. 1989. Prvky gotickiej módy v odeve a ozdobách dedinského obywatel’stva na územi Slovenska. Archaeologia Historica 14, 355–378.
• Rybarczyk A. 2021. Odzież i akcesoria stroju w średniowiecznym Elblągu. Łódź.
• Samariter R. 2010. Pilgerzeichen und Diadem – bemerkenswerte mittelalterliche Metallfunde aus der Hansestadt Stralsund, Apollonienmarkt 15. Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern 17, 101–114.
• Samariter R., Rütz T. 2018. Greifswald, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Greifswald, Fpl. 214. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 65, 322–328.
• Samariter R., Rütz T., Albrecht M. 2016. Greifswald, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Greifswald, Fpl. 214. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 62, 372–397.
• Sawicki J. 2014. Średniowieczne świeckie odznaki w Polsce na tle europejskim. Wrocław. Wratislavia Antiqua 20.
• Sawicki J. 2018. Akcesoria stroju. W: J. Piekalski, K. Wachowski (red.), Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy placu Nowy Targ we Wrocławiu. Wrocław, 905–974. Wratislavia Antiqua 23.
• Schanz E. 2008. Krümmel, Lkr. Műritz. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 55, 343.
• Schanz E. 2009. Friedland, Lkr. Mecklenburg-Strelitz, Fpl. 148. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 56, 418–419.
• Schanz E. 2018. Wendischhagen, Lkr. Mecklenburgische Seenplatte. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 65, 394.
• Schanz E. 2021. Schloen, Lkr. Mecklenburgische Seenplatte. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 67, 479–480.
• Schäfer C., Schäfer H., Zorn J. 2015. Greifswald, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Greifswald, Fpl. 197. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 61, 338–344.
• Schäfer C., Schäfer H., Zorn J. 2016. Greifswald, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Greifswald, Fpl. 114. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 62, 357–366.
• Schindler G. 2013. Rostock, Hansestadt, Fpl. 496. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 60, 527–528.
• Schindler G. 2021. Löcknitz, Lkr. Vorpommern-Greifswald, Fpl. 136. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 67, 439–442.
• Schirren C.M. 2013. Stralsund, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Rügen, Fpl. 387. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 60, 574.
• Schmidt B. 2015. Malchin, Lkr. Mecklenburgische Seenplatte, Fpl. 63. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 61, 364–371.
• Sedova M.V. 1959. Juvelirnye izdelija drevnego Novogroda (X-XV vv.). W: A.V. Arcihovskij, B.A. Kolčin (red.), Trudy novgorodskoj arheologičeskoj ekspedicii 2. Moskva, 223–261. Materialy i issledovaniâ po arheologii SSSR 65.
• Simmel G. 1980. Filozofia mody. Tłum. S. Magala. Warszawa.
• Søvsø M.H. 2005. Middelalderlige ringspænder fra Ribe. By, marsk og geest 17, 43–57.
• Søvsø M.H. 2009. Middelalderlige ringspænder. Typologi, datering og brug. KUML 2009, 183–211.
• Søvsø M.H. 2011. Tro, håb og kærlighed. De middelalderlige ringspænders symbolik. KUML 2011, 263–285.
• Svarāne D. 2014. Rīgas 13.–15. gs. alvas saktas un to izgatavošanas materiāls. Arheoloģija un etnogrāfija 28, 176–194.
• Svetikas E. 2003. Šešiakampės žvaigždinės segės LDK ir jų analogijos Šv. Romos imperijoje. Lituanistica 55 (3), 23-41.
• Szeremeta M. 2017. Stratygrafia. W: M. Majewski, K. Stań (red.), Archeologia Stargardu 3: Badania na Rynku Staromiejskim. Stargard, 21–37.
• Tegethoff R. 2002. Der Schatzfund aus dem Stadtweinhaus in Münster. Vergleichende Untersuchung der Schmuckstücke aus dem Schatzfund in der Judengasse hinsichtlich Herstellungstechnik und Gestaltung. Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters 30, 3–32.
• Trawicka E. 2018. Zabytki metalowe. W: A. Pudło, W. Ossowski, E. Trawicka (red.), Jatki mięsne w Gdańsku od XIV do XX w. Gdańsk, 335–388.
• Untule-Judvaite U. 2018. Cēsu viduslaiku pilī atrastās pakavsaktas. W: G. Kalniņš (red.), Cēsu pils raksti II: Arheoloģija, arhitektūra, vēsture. Cēsis, 95–109.
• Valk H. 1999. A subgroup of the ”Hanseatic brooches” in Estonia. W: R. Vissak, A. Mäesalu (red.), The Medieval Town in the Baltic: Hanseatic History and Archaeology. Tartu, 85–100.
• Valk H., Laul S. 2014. Siksälä kalme I: Muistis ja ajalugu. Tartu.
• Valk H., Ratas J., Laul S. 2014. Siksälä kalme II: Matuste ja leidude katalog. Tartu.
• Vaska B. 2016. Rotas un ornaments / Jewellery and ornament. W: V. Muižnieks (red), Ceļā uz latviešu tautu / On the road to becoming Latvian. Rīga, 95–120.
• Vaska B. 2017. Rotas un ornaments Latvijā no 13. gs. līdz 18. gs. vidum. Rīga. Latvijas Nacionālā vēstures muzeja raksti 22.
• Vijups A. 1998. Latvijas XIII–XVII gs. pakavsaktas kā arheoloģiskais avots (tipoloģiskā analīze). Rīga. Rozprawa doktorska. <https://dspace.lu.lv/dspace/handle/7/196?show=full> [dostęp: 7 X 2021].
• Volkaitė-Kulikauskienė R. 1970. Lietuviai IX–XII amžiais. Vilnius.
• Wachowski K. 2012. Symbolika zapinek średniowiecznych. W: J. Doležel, M. Wihoda (red.), Mezi raným a vrcholným středověkem. Pavlu Kouřilovi k šedesátým narozeninám přátelé, kolegové a žáci. Brno, 313–332.
• Wachowski K. 2013. Emblemata mediaevalia profana. Przykład Polski. Wrocław. Acta Universitatis Wratislaviensis 3509. Studia Archeologiczne 46.
• Wachowski K., Witkowski J. 2003. Wrocław wobec Hanzy. Archeologia Polski 48 (1–2), 201–221.
• Wojciechowska I. 2019. Średniowieczne plakietki pielgrzymie i świeckie z badań w Stargardzie. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 67 (2), 139–149.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2206915