Represje wobec kadry kierowniczej szkół i administracji szkolnej w województwie kieleckim w latach 1946–1956

• Authors: Izabela Bożyk

Title variants

EN

Repression against School Management Staff and School Administration in the Kielce Voivodeship in 1946–1956

Abstracts

EN

The installation of communist authorities in Poland after World War II was associated with the introduction of Soviet education models. The resistance of the teaching community to the educational policy pushed by the Polish Workers’ Party during the educational congresses in 1945 resulted in repression and harassment, the victims of which were teachers and school management staff and school administration. Starting with the rigged elections in 1947, the ideologization of education began and the fight to educate a new generation began without the participation of some teachers. According to available data, between 1946 and 1956 in the Kielce Voivodeship 49 people were dismissed from managerial positions. As a result of political events in 1956, Rehabilitation Commissions for education workers were established, which collected documentation regarding the causes of repression and the circumstances of dismissals of school principals and managers. They acted on behalf of the injured and awarded compensation in the form of acts of rehabilitation. However, oftentimes they did not form the basis for improving the situation of repressed people, whose careers and professional lives were disrupted. Instead, their activities resulted in half-hearted changes and the actual removal of inconvenient educators from teaching children.

Keywords

EN

management staff; education; repression; harassment; Stalinism

PL

kadra kierownicza; oświata; represje; szykany; stalinizm

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów
• Journal: Rozprawy z Dziejów Oświaty
• Year: 2024
• Volume: 61
• Pages: 29-54

Dates

published

2024

Contributors

author

Izabela Bożyk

• Instytut Pamięci Narodowej

• https://orcid.org/000000032690318X

References

• Bożyk I., Sylwetka Marii Opielińskiej: nauczycielki, dyrektorki, działaczki ZNP i TON, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2015, nr 3–4, s. 190–211.
• Bożyk I., Wzór żołnierza i obywatela – Jan Zdanowicz- Opieliński, „Wojsznar” (1892–1918), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2017, r. 18, nr 3, s. 125–141.
• Chabros E., Działania Wydziału V WUBP we Wrocławiu wobec szkolnictwa i oświaty, [w:] Urząd Bezpieczeństwa na Dolnym Śląsku 1945–1956, red. R. Klementowski, K. Szwagrzyk, Wrocław 2012, s. 316–329.
• Chmielewski W.J., Kształcenie nauczycieli po II wojnie światowej, Warszawa 2007.
• Chmielewski W.J., Kształcenie nauczycieli w okresie ideologizacji szkolnictwa (1944–1956), Warszawa 2000.
• Chmielewski W.J., Stanisław Skrzeszewski wobec ludzi nauki w świetle własnych notatek, listów i pism (1944–1950), Warszawa 2014.
• Chymuk M., Profesor Jan Kulpa, wielki humanista – znakomity pedagog, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie” 1995, z. 170, s. 7–14.
• Dudek A., Zblewski Z., Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu, Warszawa–Bielsko Biała 2008.
• Edukacja w PRL, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2016.
• Edukacja w warunkach zniewolenia i autonomii (1945–2009), red. E. Gorloff, R. Grzybowski, A. Kołakowski, Kraków 2010.
• Friszke A., Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL, Warszawa 2007.
• Gawlik S., Budowa podstaw nowego ładu szkolnego (1944–1948), [w:] Oświata, wychowanie i kultura fizyczna w rzeczywistości społeczno-politycznej Polski Ludowej (1945–1989). Rozprawy i szkice, red. R. Grzybowski, Toruń 2004, s. 27–42.
• Gawlik S., Ideologiczna uniformizacja szkolnictwa w dobie stalinizmu, [w:] Edukacja w warunkach zniewolenia i autonomii (1945–2009), red. E. Gorloff, R. Grzybowski, A. Kołakowski, Kraków 2010, s. 43–53.
• Gmitruk J., Pastuszka S., Turkowski R., Czesław Wycech – nauczyciel, polityk, ludowiec (1899–1977), Warszawa-Kielce-Pińczów 2018.
• Gonet Z., Sobczyk Piotr Ignacy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 39, z. 3, Warszawa-Kraków 1999, s. 446–448.
• Grosicka M., „Nasza broń to karta wyborcza”. Polskie Stronnictwo Ludowe w województwie kieleckim w latach 1945–1949, Kielce-Warszawa 2022.
• Grześ B., Motywacje prawno-polityczne represjonowania pracowników oświaty i nauki w latach 1944–56, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1998, nr 3–4, s. 271–282.
• Grzybowski R., Polityczne priorytety i elementy codzienności socjalistycznej szkoły. Wybór studiów poświęconych dziedzictwu edukacyjnemu PRL-u, Toruń 2013.
• Grzybowski R., Przełomy polityczne jako momenty zwrotne w polityce oświatowej PRL, [w:] Oświata, wychowanie i kultura fizyczna w rzeczywistości społeczno-politycznej Polski Ludowej (1945–1989). Rozprawy i szkice, red. R. Grzybowski, Toruń 2004, s. 43–57.
• Grzybowski R., Nieufność jako dominująca cecha relacji miedzy nauczycielami a władzami komunistycznymi w latach PRL-u, [w:] Zaangażowanie? Opór? Gra? Szkic do portretu nauczyciela w latach PRL, red. R. Grzybowski, Toruń 2013, s. 41–58.
• II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Śniadeckiego w Kielcach. Historia i współczesność, red. S. Majewski, Kielce 2008.
• Januszewska-Warych J., W poszukiwaniu nowoczesnej, demokratycznej i narodowej wizji reformy szkolnictwa: Ogólnopolski Zjazd Oświatowy (Łódź, 18–22 czerwca 1945 roku), Kraków 2015.
• Jopek A., Jan Kulpa (28 III 1908–20 III 1983), „Biuletyn Polonistyczny” 1984, z. 1, s. 152–156.
• Kahl E., Wzorzec nauczyciela i jego edukacja w polityce oświatowej władz państwowych w latach 1944–1948, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2011, nr 1–2, s. 68–82.
• Kahl E., Związek Nauczycielstwa Polskiego w procesie przygotowania nauczycieli do zadań wychowawczych w Polsce po II wojnie światowej, „Wychowanie w Rodzinie” 2014, t. 10, s. 37–51.
• Kahl-Łuczyńska E., Adaptacja oświatowej działalności Związku Nauczycielstwa Polskiego do nowych podstaw ideowo-politycznych edukacji w Polsce Ludowej, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2015, nr 3–4, s. 148–166.
• Kliś A., Kulpa Jan (1908–1987), [w:] Słownik biograficzny polskiej historii wychowania, red. A. Meissner, W. Szulakiewicz, Toruń 2008, s. 443–445.
• Krasuski J., Jan Kupiec, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1986, nr 2, s. 199–205.
• Król J., Polski Październik 1956 roku w oświacie – trwanie czy zmiana?, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2013, nr 1–2, s. 74–88.
• Król J., Wizerunek nauczyciela w ideologii Związku Młodzieży Polskiej – założenia i rzeczywistość, [w:] Zaangażowanie? Opór? Gra? Szkic do portretu nauczyciela w latach PRL, red. R. Grzybowski, Toruń 2013, s. 70–82.
• Kryńska E.J., Mauersberg S.W., Indoktrynacja młodzieży szkolnej w latach 1945–1956, Białystok 2003.
• Leksykon profesorów Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej 1946–2006, red. J. Hampel, F. Kiryk, I. Pietrzkiewicz, Kraków 2006.
• Majewski S., Organizacja szkolnictwa średniego ogólnokształcącego w województwie kieleckim 1944–1961, Kielce 1995.
• Majewski S., Zarys dziejów Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Śniadeckiego w Kielcach po drugiej wojnie światowej (1945–90) na tle przemian szkolnictwa ogólnokształcącego w Polsce, [w:] II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Śniadeckiego w Kielcach. Historia i współczesność, red. S. Majewski, Kielce 2008, s. 6–48.
• Maksimiuk D., Problem rehabilitacji w latach 1956–1957, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2009, t. 8, s. 223–234.
• Massalski A., Nauczyciele Liceum im. Stefana Żeromskiego w Kielcach w latach stalinowskich, [w:] Zaangażowanie? Opór? Gra? Szkic do portretu nauczyciela w latach PRL, red. R. Grzybowski, Toruń 2013, s. 261–270.
• Massalski A., Opielińska Maria Elżbieta 1902–1975, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, z. 1, Wrocław 1979, s. 121–122.
• Massalski A., Szczepański J., Słownik biograficzny zasłużonych nauczycieli i wychowanków. I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Kielcach, Kielce 2010.
• Massalski A., Szkolnictwo na Kielecczyźnie w okresie okupacji 1939–1945, Kraków 1975.
• Mastalerz-Krystańczuk M., Represje wobec nauczycieli w świetle dokumentów Ministerstwa Oświaty z lat 1945–1947, „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2018, nr 1, s. 383–397.
• Mauersberg S., Walczak M., Szkolnictwo polskie po II wojnie światowej (1944–1956), Warszawa 2005.
• Mazurek J., Kształcenie nauczycieli szkół powszechnych w II RP na przykładzie Państwowego Seminarium Nauczycielskiego im. T. Kościuszki w Ostrowcu Świętokrzyskim i losów jego absolwentów, „Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego” 2018, r. 34, s. 103–129.
• Meissner A., Ewolucja poglądów na dzieje oświaty w Polsce w latach 1944–1956, [w:] Oświata, wychowanie i kultura fizyczna w rzeczywistości społeczno-politycznej Polski Ludowej (1945–1989). Rozprawy i szkice, red. R. Grzybowski, Toruń 2004, s. 17–26.
• Mielczarek F., Ideologiczno-polityczna indoktrynacja nauczycieli w Polsce w latach 1945–1956, Opole 1997.
• Młynarczyk J., Śniadecczycy. Dzieje kieleckiej Szkoły Handlowej Stowarzyszenia Kupców Polskich i Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Jana Śniadeckiego w Kielcach w latach 1903–1945, Kielce 1993.
• Osiński Z., Działania aparatu bezpieczeństwa wobec oświaty na Lubelszczyźnie w latach 1944–1989, Lublin 2013.
• Oświata, wychowanie i kultura fizyczna w rzeczywistości społeczno-politycznej Polski Ludowej (1945–1989). Rozprawy i szkice, red. R. Grzybowski, Toruń 2004.
• Pasierb B., Powstanie i początki działalności Stronnictwa Ludowego na Dolnym Śląsku (kwiecień-sierpień 1945), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1968, nr 3, s. 432–448.
• Piasecka R., Społeczeństwo powiatu jędrzejowskiego w latach 1918–1939, Kielce 2000.
• Ratyńska P., Rehabilitacja nauczycieli po 1956 r., [w:] Edukacja w PRL, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2016, s. 135–151.
• Rutkowska W., Szkolnictwo średnie w Starachowicach w latach 1921–1961, mps, Kielce 2023.
• Skuza A., Czesław Czapów – „w drodze” do mistrzostwa, „Polska Myśl Pedagogiczna” 2020, nr 6, s. 167–182.
• Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, red. J. Abramczyk, oprac. J. Dancygier, Warszawa 1989.
• Słownik nauczycieli tajnego nauczania – uczestników ruchu oporu 1939–1945 (województwo kieleckie), Kielce 2010.
• Sołtysiak A., Kinżanki z Leśnej, Kielce 2014.
• Sowa A.L., Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011.
• Szkoła na górce. 70 lat Gimnazjum i Liceum im Św. Stanisława Kostki i V Liceum Ogólnokształcącego im. ks. Piotra Ściegiennego, red. A. Massalski, Kielce 1994.
• Szuba L., Polityka oświatowa państwa polskiego w latach 1944–1956, Lublin 2002.
• Świętochowska-Bobowik E., Metody indoktrynacji młodzieży szkolnej przez władze komunistyczne w latach 1945–1956. Zarys problematyki, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2011, nr 1–2, s. 85–102.
• Urząd Bezpieczeństwa na Dolnym Śląsku 1945–1956. Z badań nad organizacją i działalnością aparatu bezpieczeństwa, red. R. Klementowski, K. Szwagrzyk, Wrocław 2012.
• Wierzbicki M., Związek Młodzieży Polskiej i jego członkowie. Studium z dziejów funkcjonowania stalinowskiej organizacji młodzieżowej, Warszawa 2006.
• Wiktoria Czapów 1886–1975, oprac. A. Jawłowska, T. Cygankiewicz-Cedro, L. Sap, Kielce 2000.
• Wiśniewska J., Zamiatała D., Oświatowe komisje rehabilitacyjne w świetle Akt Ministerstwa Oświaty z lat 1956–1958, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2015, t. 52, s. 109–127.
• Wokół pogromu kieleckiego, t. 2, red. L. Bukowski, A. Jankowski, J. Żaryn, Warszawa 2008.
• Wójcik-Łagan H., Żanna Kormanowa – o nauce historycznej i nauczaniu dzieci. Wybrane refleksje (lata 40. i 50. XX w.), „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2014, nr 3–4, s. 58–77.
• Zaangażowanie? Opór? Gra? Szkic do portretu nauczyciela w latach PRL, red. R. Grzybowski, Toruń 2013.
• Ziętek Z., Zjazd bytomski 1945, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1987, nr 1, s. 7–33.

Identifiers

Biblioteka Nauki

59193212