Problem niszczenia śladów dołkowych na obszarze Polski, zachowanych na elewacjach wybranych świątyń gotyckich

• Authors: Seweryn Pauch

Title variants

EN

The problem of destroying pit traces of the fasades of selected gothic churches in Poland

Abstracts

EN

The paper concerns the reasons for the diminishing number of the so called pit traces. The origins and most probable sources of these pits were referred to in short. Views of scholars who noticed and described this problem were cited on the basis of specialized literature. Factors leading to pit traces’ disappearance were named. In the concluding remarks attention was paid to the need to protect such artifacts which may bear witness to some old practices which might still be unknown to us.

PL

Prezentowany tekst porusza kwestię zmniejszania się liczby tzw. śladów dołkowych. Przytoczono w nim skrótowo genezę owych dołków, wskazując na najbardziej prawdopodobne źródła ich powstania. Opierając się na literaturze przedmiotu, przywołano opinie badaczy, którzy zauważyli i odnotowali poruszany w tytule artykułu problem. Na ich podstawie omówione zostały czynniki prowadzące do zanikania dołków. W konkluzji zwrócono uwagę na potrzebę ochrony rzeczonych artefaktów, mogących wskazywać na istnienie w przeszłości nieznanej nam praktyki.

Keywords

PL

dołki pokutne; religijność potrydencka; ślady dołkowe

EN

penance pits; post-Tridentine piety; pit traces.

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2020
• Volume: 134
• Pages: 53-65

Dates

published

2020

Contributors

author

Seweryn Pauch

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

References

• Drozdowski J. A., Kubki, pręgi…, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, maj 1986, s. 2–7.
• Dydyński J., Uwagi o wklęsłościach kulistych na murze kościelnym, „Kurier Poznański”, 1885, nr 294.
• Eberstadt R., Die Sogenannten Teufelskrallen an alten Bauwerken, „Korrespondenzblatt des Gesamtvereins der deutschen Geschichts und Altertumsvereine”, 1916, nr 11/12, s. 286–293.
• Eitelmann K. W., Das Geheimnis der Wetzrillen und Näpfchen, [w:] Rittersteine im Pfälzerwald, 1998, s. 189–194.
• Fogel J., Frapująca zagadka średniowiecznych świątyń, „Przegląd Wielkopolski”, 1996, nr 35–36, s. 15–20.
• Hellmich M., Nochmals die Teufelskrallen und Näpfchen an alten Bauwerken, „Korrespondenzblatt des Gesamtvereins der Deutschen Geschichtsund Altertumsvereine”, 1918, nr 3/4, s.71–79.
• Hochleitner J., Kubki i pręgi na krzyżackich kościołach, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, z. 16, 1993, s. 24–28.
• Hochleitner J., Tajemnicze znaki na cegłach gotyckich kościołów na przykładzie katedry św. Mikołaja w Elblągu, „Rocznik Elbląski”, R. XVIII, 2002, s. 95–102.
• Hockenbeck H., Die Näpfchensteine an den Pfarrkirchen zu Klecko, Lekno, Rogasen Und Wongrowitz, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen”, 1885, Jg. 1, s. 118–133.
• Hoffmann F., Kreuze im Wald und am Wege, Sagan 1937.
• Kajkowski K., Kuczkowski A., Religia Pomorzan we wczesnym średniowieczu, Pruszcz Gdański 2010.
• Kamińska K., Zagłębienia na cegłach z chojnickiej bazyliki, „Baszta”, 2011, nr 11, s. 37–43.
• Kilarski J., Przewodnik po Wielkopolsce, Poznań–Warszawa–Wilno–Lublin 1938.
• Kohlstock K., Wetzzaichen an Kirchen. Grabsteinen, Kreuzen und Profanbauten in Thüringen, „Zeitschrift des Vereins für thüringische Geschichte Altertumskunde”, 1933, nr 30, s. 269–277.
• Komarnicki Z., Wieża Kijów, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, 1993, nr 16, s. 30–31.
• Kowalski K. M., Polskie źródła ikonograficzne XVII wieku. Analiza metodologiczna, Warszawa–Poznań 1988.
• Kowalski P., Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa–Wrocław 1998.
• Kowalski P., Samotność i wspólnota. Inskrypcje w przestrzeniach współczesnego życia, Opole 1993.
• Lewandowska J., Zagadkowe ślady na murach kościołów w Brodnicy, Lembargu, Lubawie i Nowym Mieście Lubawskim, [w:] Wiara z demonem w tle. Studia nad materialnymi śladami przekazu informacji na ziemiach polskich do schyłku XVIII wieku, J. Lewandowska, A. Mietz, J. Woźny, Toruń 2008, s. 57–76.
• Lewandowska J., Zagadkowe ślady na murach wybranych kościołów w Polsce Północno-Wschodniej, [w:] Zjawiska magiczno-demoniczne na terenie dawnych ziem pruskich na tle porównawczym, red. K. Grążawski i J. Gancewski, Olsztyn 2014, s. 177–189.
• Libera Z., Medycyna ludowa. Chłopski rozsądek czy gminna fantazja?, Wrocław 1995.
• Madela K., Tajemnicze znaki na cegłach kościoła św. Antoniego w Suszu, „Skarbiec Suski Historia, środowisko, kultura”, 2009, nr 1, s. 9–14.
• Mietz A., Apotropaiony antydemoniczne na świątyniach ziemi dobrzyńskiej, „Rocznik Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie”, R. 1, 2009, s. 89–96.
• Mietz A., „Corpus Inscriptionum Poloniae”, t. IV, 1995, województwo włocławskie, z. 2, ziemia dobrzyńska, suplement. Mietz A., Graffita czasów nowożytnych na murach kościołów w Grudziądzu i okolicy. Tożsamość – orędownictwo – zbawienie, „Rocznik Grudziądzki”, R. XIII, 1998, s. 33–47.
• Mietz A., Nowożytne graffita i ślady oczyszczania ogniem w Polsce Środkowej i Północnej, [w:] Wiara z demonem w tle. Studia nad materialnymi śladami przekazu informacji na ziemiach polskich do schyłku XVIII wieku, J. Lewandowska, A. Mietz, J. Woźny, Toruń 2008, s. 79–135.
• Mordal P., Kubki i rysy na ścianach kościoła w Szamotułach, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, 1990, z. 11, s. 36–37.
• Mróz H., Graffiti czasów nowożytnych na murach kościoła w Górze koło Żnina, [w:] Studia z dziejów południowego pogranicza kujawsko-wielkopolskiego, red. P. Szczepankiewicz, Włocławek–Wierzbinek 2010, s. 20–27.
• Olędzki J., Znaki istnienia, „Polska Sztuka Ludowa”, R. XXXIX, 1985, nr 1–2, s. 3–21.
• Pauch S., Ślady dołkowe na murach Kociołów gotyckich na terenie wybranych diecezji Polski północnej (praca doktorska w zbiorach UKW w Bydgoszczy) Bydgoszcz 2018.
• Pilich P., Jeszcze raz o „dołkach wierconych”, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, 1990, nr 11, s. 32–35.
• Rau Ch., Observations on Cup-shaped and other Lapidarian Sculpture in the Old World and in America, „North American Ethnology”, 1881, z. 5, s. 107–112.
• Ruszkowski A., Tajemnice średniowiecznych murów, „Gościniec”, 1980, nr 9, s. 23.
• Sołtyk I., Graffiti czasów nowożytnych na murach Bazyliki pod wezwaniem Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Chojnicach. Studium analityczne, Chojnice 2011.
• Staszewski K., Tajemnica „wierconych dołków”, „Ziemia”, 1966, s. 265–266.
• Szafrański, Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne w dawnej Europie, [w:] Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne, Warszawa 1974, s. 353–403.
• Szczepański P., Kubki i pręgi na kościele św. Mikołaja w Elblągu, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, 1993, z. 16, s. 28–29.
• Tyszkiewicz J., „Nowy ogień” na wiosnę, [w:] Cultus et cognitio. „Studia z dziejów średniowiecznej kultury”, red. S. K. Kuczyński, T. Lalik, Warszawa 1976, s. 591–597.
• Weertz J., Weertz D., Duffin C. J., Possible sources of therapeutic stone powder from North West Europe, „Pharmaceutical Historian”, 2014, nr 44, s. 27–32.
• Wojtucki D., Zobniów S., Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej, Wrocław 2017.
• Woźny J., Archeologia kamieni symbolicznych. Od skały macierzystej do dziedzictwa przodków, Bydgoszcz 2014.
• Wróblewski T., Zagadkowe ślady na ścianach kościołów w Wielkopolsce, „Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza”, R. IV, 1958, z. 2, s. 195–205.
• Żemigała M., Cegła w budownictwie wielkopolskim w średniowieczu, Łódź 2008.

Identifiers

Biblioteka Nauki

1204717