Fortece i zamki radziwiłłowskie w XVII–XVIII w. na podstawie zachowanych archiwaliów w Archiwum Warszawskim Radziwiłłów

• Authors: Krzysztof Kossarzecki

Title variants

EN

Fortresses and Residential Castles of the Radziwiłł Family in the Seventeenth and Eighteenth Centuries on the Basis of Records Preserved in the Radziwiłł Family Archives in Warszawa

Abstracts

EN

The Radziwiłł Family Archive that is preserved in the Central Archive of Historical Records (AGAD) contains a vast amount of original source material for research on fortresses belonging to the Radziwiłł family that were situated on the territory of the Grand Duchy of Lithuania. On the basis of these sources it is possible to analize the process of the fortresses’ formation, consolidation and decline in the eighteenth century. Records from this archive provide information about the role played by the private fortresses, both at building and strengthening the power and position of Radziwiłł family in Lithuania, as well as at the defence system of the Polish-Lithuanian Commonwealth, especially during its decline in the mid-seventeenth century. Each part of the Radziwiłł Family Archive provides detailed information on various aspects of the fortresses in times of peace and war. The information on purely military matters can be found in parts II, IV, V and in particular in VII and XXVI (correspondence, reports about events of the war, the data for the manning, operation, supply and finances of the various garrisons, their relations with the army or local population, etc.). In these parts there are also many data to be found concerning the time of peace. Inventories that are in parts XXIII and XXV are in this respect especially invaluable. They depict the economic role of fortresses, their impact on the functioning of the other estates of the Radziwiłł family. This was especially noticeable in the late seventeenth century, when these fortresses increasingly lost its military character, turning into the centres of magnate latifundia Biržai [Birże, now city in Lithuania], Slutsk [Слуцк; Słuck, now city in Belarus], Nesvizh [Нясьвiж; Nieśwież, now town in Belarus]. The source material of the Radziwiłł Family Archive allows for an extensive and diverse research on various aspects of the functioning of private fortresses in the defence system of the Grand Duchy of Lithuania over the sixteenth to the eighteenth century. Moreover, it also allows insight into a wide range of social and economic problems related to the functioning of fortresses, numerous garrisons, aristocratic administration in a frequently foreign environment. These records give us information on the relations and influences in the changing realities of over three centuries. The findings about the operation of the fortresses of Radziwiłł family may become the basis for similar studies on other magnate families.

PL

W Archiwum Radziwiłłowskim przechowywanym w AGAD znajduje się ogromna ilość materiału źródłowego do badań nad położonymi na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego fortecami należącymi do rodu Radziwiłłów. Na ich podstawie można obserwować proces ich powstawania, umacniania oraz upadku w XVIII w. Źródła z tegoż Archiwum dostarczają wiadomości na temat roli, jaką prywatne fortece odgrywały zarówno w budowie i umacnianiu potęgi i pozycji Radziwiłłów na Litwie, jak też w systemie obronności państwa polsko-litewskiego, szczególnie w okresie jego załamania w połowie XVII w. Poszczególne działy Archiwum Radziwiłłowskiego dostarczają szczegółowych danych na temat różnych aspektów funkcjonowania fortec w czasie pokoju i wojny. W kwestiach czysto wojskowych najwięcej informacji znaleźć można w działach II, IV, V, a szczególnie VII oraz XXVI (korespondencja, relacje o wydarzeniach wojennych, dane do obsady, funkcjonowania, zaopatrzenia i finansowania poszczególnych garnizonów, ich stosunki z wojskami państwowymi czy miejscową ludnością, itd.). W działach tych trafić można także na wiele danych dotyczących czasu pokoju. W tej kwestii nieocenione są zwłaszcza inwentarze, znajdujące się w działach XXIII i XXV. Dostrzec w nich można rolę gospodarczą fortec, ich wpływ na funkcjonowanie poszczególnych majętności radziwiłłowskich. Szczególnie widoczne jest to od schyłku XVII w., gdy fortece te coraz wyraźniej tracą swój militarny charakter, zamieniając się w centra magnackich latyfundiów (Birże, Słuck, Nieśwież). Zachowany w Archiwum Radziwiłłowskim materiał źródłowy pozwala na przeprowadzenie szerokich i różnorodnych badań nad różnymi aspektami funkcjonowania prywatnych fortec w systemie obronnym Wielkiego Księstwa Litewskiego na przestrzeni XVI-XVIII w. Umożliwia również spojrzenie na szeroki wachlarz problemów społecznych i gospodarczych związanych z funkcjonowaniem fortec, licznych garnizonów, magnackiej administracji w środowisku częstokroć obcym. Pozwala przyjrzeć się wzajemnym relacjom i wpływom w zmieniających się na przestrzeni trzech stuleci realiach. Ustalenia z zakresu funkcjonowania fortec radziwiłłowskich mogą stać się podstawą do podobnych badań dotyczących innych rodów magnackich.

Keywords

PL

fortece; zamki; Radziwiłłowie; AGAD; Archiwum Radziwiłłów

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2008-2009
• Volume: 15-16
• Issue: 15-16
• Pages: 53-67

Dates

published

2008-2009

Contributors

author

Krzysztof Kossarzecki

• Biblioteka Narodowa, Warszawa

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. II, nr 1013, 1014, 1015; dz. V, nr 5569, 14423; dz. VI, nr II–79; dz. VII, nr 678; dz. XI, nr 48; dz. XXIII, teka 151; dz. XXV, nr 241; 248/1; 680; 1781/2; 1778/1; 1788/1; 2622; 2623/3; 3682-3694; 3828-3851.
• Augustyniak U., Drewniane dwory Radziwiłłów birżańskich w pierwszej połowie XVII wieku – rezydencje czy siedziby? [w:] Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2001.
• Dybaś B., Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998.
• Kossarzecki K., Forteca słucka w okresie wojen połowy XVII wieku, „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne”, t. II, 2004, s. 41–60.
• Kossarzecki K., Słuck wobec zagrożenia moskiewskiego i kozackiego podczas wojny z Moskwą w latach 1654–1667 [w:] Materiały do Historii Wojskowości, Pułtusk 2004, nr 2, s. 93–112.
• Lech M.J., Milicje Radziwiłłów jako oręż feudałów w walce z ruchami chłopskimi na Białorusi i Litwie, „Rocznik Białostocki”, t. 2, 1962, s. 33–58.
• Lech M.J., Powstanie chłopów białoruskich w starostwie krzyczewskim (1740), Przegląd Historyczny, t. 51, 1960, z. 2, s. 314–330.
• Mikulski W., Zawadzki J., Opisy zamków białoruskich z inwentarzy dóbr przechowywanych w Archiwum Radziwiłłów w Archiwum Głównym Akt Dawnych, Warszawa 1999.
• Syrokomla W., Przyczynki do historii domowej w Polsce, Wilno 1858.
• Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t.4, Petersburg 1859.
• Wasilewski T., Budowa zamku i rezydencji Radziwiłłów w Birżach w latach 1586-1654 [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, Warszawa 1988, s. 263–272.
• Wisner H., Wojsko litewskie I połowy XVII wieku, cz. II, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. 20, 1976.

Identifiers

Biblioteka Nauki

23944090