Archiwalia publiczne w zbiorach prywatnych

• Authors: Teresa Zielińska

Title variants

EN

Public Archival Materials in the Private Collections

Abstracts

EN

The archives of private provenance that are preserved in the Polish public collections give a picture of the life of aristocratic families, who were the former ruling elite of the Polish – Lithuanian Commonwealth. Representatives of these families knew the habit that obliged the officials to transfer files associated with public office they exercised to the archive of the institution. According to this habit, the transfer should have taken place after one had stepped down from office, but unfortunately this rule was not always observed. This is why, the records associated with the office of chancellor of the crown are often represented in the private archives (especially those of the Zamoyski and Radziwiłł families; office of hetman of the crown did not have its own archive; thus, papers produced by hetman were gathered in the private collections of officials who exercised the office). Records for the operation of the other offices exercised by the magnates: great marshals and court marshals or tribunal marshals are preserved in a smaller number of private collections. Private archives are also places where records of the Diet [Sejm] and Regional Diet [Dietmes, sejmik] are preserved: resolutions [laudum], instructions, reports of the sittings and debates [diariusz], speeches, as well as constitutions, the special case of The Constitution of May 3, 1791 at the head. Many persons gathered records of a political nature, making out of them theme collections. A new phenomenon occurred at the end of the eighteenth century, i.e. collecting of the historical sources. These collections were often created for patriotic reasons. In private collections were assembled series of public documents, including parts of the official archives. For example, part of The Crown Archive and The Treasury Archive is in the holdings of The Czartoryski Library in Kraków. Many ways of gathering of the public records in the private archives, and long – lasting nature of this process resulted in extremely varied and rich material for the study of political and social history of Poland being preserved in these archives.

PL

Archiwa o proweniencji prywatnej, przechowywane w polskich zbiorach publicznych, stanowią dokumentację życia rodzin magnackich, będących niegdyś elitą władzy Rzeczypospolitej. Przedstawiciele tych rodów znali zasadę mówiącą o konieczności przekazywania akt związanych ze sprawowaniem urzędu lub funkcji publicznej do archiwum instytucji, co powinno następować po zakończeniu urzędowania, ale niestety nie zawsze stosowali się do niej. Dlatego w archiwach prywatnych, zwłaszcza rodzin Radziwiłłów i Zamoyskich, licznie reprezentowane są akta związane ze sprawowaniem urzędu kanclerskiego (urząd hetmański nie posiadał własnego archiwum, więc akta hetmańskie gromadzono w zbiorach prywatnych kolejnych hetmanów). W mniejszej liczbie w zbiorach prywatnych zachowały się materiały do funkcjonowania innych urzędów sprawowanych przez magnatów: marszałków wielkich i nadwornych czy marszałków trybunalskich. Archiwa prywatne są też miejscem przechowywania akt sejmowych i sejmikowych: laudów, instrukcji, diariuszy, tekstów mów, a także poszczególnych konstytucji, ze szczególnym przypadkiem Konstytucji 3 Maja na czele. Wiele osobistości gromadziło akta o charakterze politycznym, tworząc z nich tematyczne sylwy. Przy końcu XVIII w. pojawia się nowe zjawisko, jakim było kolekcjonerstwo źródeł historycznych. Kolekcje te powstawały często z pobudek patriotycznych. W zbiorach prywatnych zgromadzono szereg dokumentów publicznych, w tym fragmentów archiwów urzędowych, jak części Archiwum Koronnego i Archiwum Skarbowego w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie. Różnorodność dróg gromadzenia publików w archiwach prywatnych oraz długotrwały charakter tego procesu spowodował, że obecnie w archiwach tych przechowywany jest niezwykle różnorodny i bogaty materiał do badań historii politycznej i społecznej dawnej Rzeczypospolitej.

Keywords

PL

archiwa; archiwa publiczne; zbiory prywatne

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2008-2009
• Volume: 15-16
• Issue: 15-16
• Pages: 5-13

Dates

published

2008-2009

Contributors

author

Teresa Zielińska

• Archiwum Główne Akt Dawnych

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Informator o zasobie archiwalnym, red. D. Lewandowska, Warszawa 2008.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Informator o zasobie, red. T. Zielińska, Warszawa 1992.
• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskim Radziwiłłów, dz. II, księga nr 4, 6, 11; dz. VI, Diariusze sejmów; dz. VII; dz. VIII, nr 281-358; dz. X, Papiery Kiszków, nr 525; dz. XVII, Akta starostw; dz. XXV; dz. XXXIV, Gazetki pisane; Archiwum Zamoyskich, nr 2590–2593, 3061; Archiwum Publiczne Potockich, nr 45, t. I–IV; nr 78, 96-100, 104; Archiwum Roskie Akta rodzinno-majątkowe, sygn. tymczasowe 163–206, 466, 473; Zbiór Ignacego Przyjemskiego starosty łomżyńskiego.
• Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie, wyd. Z.L. Radzimski, B. Gorczak, t. I–VII, Lwów 1887–1910.
• Archiwum Państwowe w Krakowie, Archiwum Sanguszków.
• Bańkowski P., Straty Biblioteki Narodowej w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych [w:] Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. III, Warszawa 1955, s. 9–65.
• Bender R., Łopaciński Hieronim Rafał [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, s. 394–396.
• Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce, Wrocław 1986.
• Brzozowski S.M., Przypkowski Tadeusz Konrad [w:] Polski słownik biograficzny, t. 29, s. 232–236.
• Dworzaczek W., Kto w Polsce dzierżył buławy, Przegląd Historyczny, t. 39, 1949, s. 163–170.
• Eber C., Przypkowski Feliks Antoni [w:] Polski słownik biograficzny, t. 29, s. 220–221.
• Gorczak B., Katalog rękopisów archiwum XX Sanguszków w Sławucie, Sławuta 1902.
• Horodyski B., Zarys dziejów Biblioteki Ordynacji Zamojskiej [w:] Studia nad książką poświęcone pamięci K. Piekarskiego, Wrocław 1951, s. 295–341.
• Katalog gazet z XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Zakładu im Ossolińskich, oprac. A. Bułówna, Wrocław 1969.
• Konopczyński W., Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948.
• Kośka M., Uczony, kolekcjoner i wydawca – hrabia Aleksander Przezdziecki, „starożytnik” warszawski epoki międzypowstaniowej, Miscellanea Historico-Archivistica, t. 14, 2002, s. 61–70.
• Mikulski W., Dokumenty z Archiwum Wielkiego Księstwa Litewskiego w Archiwum Warszawskim Radziwiłłów, Miscellanea Historico-Archivistica, t. 7, 1997, s. 71–83.
• Ostrowski A., Pamiętnik z czasów powstania listopadowego, wyd. K. i W. Rostoccy, Wrocław 1961.
• Pełeszowa S., Zbiór akt wojskowych Aleksandra Chodkiewicza w Archiwum Młynowskim, przechowywanym w Archiwum Państwowym w Krakowie, „Archeion”, t. 57, 1972, s. 112–138.
• Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, wyd. W. Semkowicz, uzupełnił i przygot. do druku P. Bańkowski, Warszawa 1961.
• Syta K., Archiwa hetmanów koronnych, mps pracy doktorskiej, Instytut Historii i Archiwistyki UMK.
• Waliszewski K., Ostatni poseł polski do Porty Ottomańskiej. Akta legacji stambulskiej Franciszka Piotra Potockiego starosty szczerzeckiego, Paryż 1894.
• Wdowiszewski Z., Straty archiwalne Biblioteki Przezdzieckich w Warszawie [w:] Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. III, Warszawa 1955, s. 375–395.
• Wiesiołowski J., Kórnik – Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk [w:] Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce, wyd. II, poprawione i uzup., oprac. D. Kamolowa, T. Sieniatycka, Warszawa 2003, s. 85–99.
• Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce, wyd. II, poprawione i uzup., oprac. D. Kamolowa, T. Sieniatycka, Warszawa 2003.
• Zielińska T., Archiwum Zamoyskich z dawnej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie [w:] Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej, red. K. Myśliński, Zamość 1969, s. 467–474.
• Zielińska T., Zbiory archiwalne ordynatów Zamoyskich jako skarbnica dokumentów państwowości polskiej, Miscellanea Historico-Archivistica, t. 4, 1994, s. 173–221.
• Zielińska T., Zbiór archiwalny Aleksandra Czołowskiego w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych, „Archeion”, t. 89, 1991, s. 37–60.

Identifiers

Biblioteka Nauki

23943504