Publiczne czy prywatne? Burzliwe losy spuścizny archiwalnej po królu Stanisławie Auguście

• Authors: Michał Kulecki

Title variants

EN

Public or Private? Turbulent Fortunes of Archival Legacy of King Stanisław August Poniatowski

Abstracts

EN

The author, citing a study by Teresa Zielińska on public documents in the private archives as well as analysing examples of Polish kings: John II Casimir Vasa (Jan II Kazimierz Waza), John III Sobieski (Jan III Sobieski), Augustus II the Strong (August II Mocny) and Augustus III of Poland (August III), extends on monarchs the thesis of treatment by high-level dignitaries public documents as a private property. The archival legacy of King Stanisław August Poniatowski was a special case because at that time Poland lost its independence as a result of the partitions. The Royal archive consisted previously of two parts. The first one of an official character was taken over by the heir to the throne, while the second one of private character was inherited by the royal heirs, if there were any. After The Third Partition and the abdication of the king there was no successor, who officially could have taken over the royal archive. Finally, a large part of the royal archive was taken over by one of the occupying powers – Russia, the rest was divided into several parts, the largest of which received Prince Józef Poniatowski who was designated in the king’s will to the main heir. Piotr Bańkowski devoted many years of work to the reconstruction of a so-called Archive of Stanisław August Poniatowski. To the above mentioned heirs of royal archive should be added Tadeusz Czacki, whose archival legacy was transferred to The Czartoryski Library in Kraków, Prince Stanisław, the second king's nephew, and Marcin Badeni. The second objective of the work carried out by Bańkowski was the separation of historical fonds out of records inherited by the Potocki family from Jabłonna after Prince Józef Poniatowski death. These records were transferred after World War II to the Central Archive of Historical Records (AGAD). In this way, the following fonds became the part of the archival holdings of Department I [Records of public authorities, offices and institutions until 1795] of AGAD: Archives of Royal Camera – Administration of King's Estates and Revenues [Archiwum Kameralne], Military Records from Jabłonna [Militaria z Jabłonny], Correspondence of Stanisław August [Korespondencja Stanisława Augusta], The Ghigiotti Archives [Archiwum Ghigiottiego] and Papers of Wickedé [Papiery Wickedégo]. In addition, Department III [Family archives and collections of private papers] of AGAD gained fonds: The Royal Mining Archives [królewskie Archiwum Górnicze] and The Royal Mint Archives [królewskie Archiwum Mennicze]. The author made a number of objections to the allocation made. The Department I should gather the files of an official character, while fonds: The Ghigiotti Archives, Papers of Wickedé, and even Correspondence of Stanisław August are of a largely private character. At the same time, fonds: The Royal Mining Archives and The Royal Mint Archives are of an official character but are preserved in the Department III. This clearly shows the conventionality of the border between what public and what private is and changing meaning of both terms over the past 200 years.

PL

Autor, powołując się na studium Teresy Zielińskiej o dokumentach publicznych w archiwach prywatnych, a także na przykłady królów polskich: Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego, Augusta II i Augusta III, rozszerza na monarchów tezę o częstym traktowaniu przez wysokiej rangi dostojników dokumentów publicznych jako własności prywatnej. Pozostała po królu Stanisławie Auguście Poniatowskim spuścizna archiwalna stanowi przypadek szczególny ze względu na likwidację w wyniku rozbiorów samodzielnego bytu państwowego Rzeczypospolitej. Poprzednio archiwa pokrólewskie składały się z dwóch części. Pierwszą z nich, mającą charakter oficjalny, przejmował następca na tronie, drugą zaś, prywatną, dziedziczyli królewscy spadkobiercy, jeżeli takowi istnieli. Po III rozbiorze i po abdykacji króla nie było następcy, który oficjalnie przejąłby królewskie archiwalia. Znaczna ich część przypadła jednemu z zaborców – Rosji, pozostałe uległy podziałowi na kilka części, z których największa przypadła wskazanemu przez króla w testamencie głównemu spadkobiercy, księciu Józefowi Poniatowskiemu. Rekonstrukcji tzw. Archiwum Stanisława Augusta wiele lat pracy poświęcił Piotr Bańkowski. Do wymienionych powyżej dziedziców królewskiej spuścizny archiwalnej należy jeszcze dodać Tadeusza Czackiego, po którym archiwalia znalazły się w Bibliotece Książąt Czartoryskich w Krakowie, drugiego bratanka króla, księcia Stanisława i Marcina Badeniego. Drugim celem prowadzonych przez Bańkowskiego prac było wydzielenie historycznych zespołów z odziedziczonych przez Potockich z Jabłonny po księciu Józefie Poniatowskim archiwaliów, które w okresie II wojny światowej znalazły się w AGAD. W ten sposób w zasobie oddziału I AGAD znalazły się: Archiwum Kameralne, Militaria z Jabłonny, Korespondencja Stanisława Augusta, Archiwum Ghigiottiego i Papiery Wickedégo, zaś w oddziale III królewskie Archiwum Górnicze i Archiwum Mennicze. Autor formułuje pewne zastrzeżenia do dokonanego podziału. W oddziale I powinny znaleźć się akta o charakterze oficjalnym, podczas gdy Archiwum Ghigiottiego, Papiery Wickedégo i nawet Korespondencja Stanisława Augusta mają w dużej mierze charakter prywatny. Dla odmiany Archiwum Górnicze i Archiwum Mennicze mają charakter urzędowy, chociaż znalazły się w oddziale III. Ukazuje to wyraźnie umowność granicy między tym, co publiczne i tym, co prywatne oraz zmieniającą się w ciągu ostatnich 200 lat treścią obu pojęć.

Keywords

PL

Stanisław August Poniatowski; spuścizna archiwalna

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2008-2009
• Volume: 15-16
• Issue: 15-16
• Pages: 15-21

Dates

published

2008-2009

Contributors

author

Michał Kulecki

• Archiwum Główne Akt Dawnych

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dział X, Dokumenty domów obcych; Zbiór dokumentów pergaminowych; Archiwum ks. Józefa Poniatowskiego i Marii Teresy Tyszkiewiczowej, sygn. 118.
• Bańkowski P., Archiwum Stanisława Augusta, Warszawa 1958.
• Bielińska M. Wąsowicz M., Bańkowski Piotr [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. I, 1918–1984, Warszawa–Łódź 1988, s. 32–34.
• Józefowiczówna M., Inwentarz archiwum księcia Józefa Poniatowskiego i Marii Teresy Tyszkiewiczowej z lat 1516, 1647–1813, Warszawa–Łódź 1987.
• Kętrzyński W., Katalog rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, t. 1, Lwów 1881.
• Koźmian K., Pamiętniki, t. II, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1972.
• Les sources de l’histoire de la Pologne et des Polonais dans les archives françaises, red. G. Brunel, Paris 2003.
• Michalski J., Stanisław August Poniatowski [w:] Polski słownik biograficzny, t. 41, Warszawa-Kraków 2002, s. 612–640.
• Ptaszycki S., Opisanie knig i aktov litovskoj metriki, Sanktpeterburg 1887.
• Riabinin J., Archiv Carstva Pol’skago, Čast 1, Vnutrennije děla Pol’ši, Moskwa 1914.
• Semkowicz W., Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, Warszawa 1961.
• Sułkowska Kuraś I., Woźniakowa M., Inwentarz Metryki Koronnej: księgi wpisów i dekretów polskiej kancelarii królewskiej z lat 1447-1795, Warszawa 1975.
• Wójcik Z., Uwagi archiwisty o Archiwum Koronnym Warszawskim, „Archeion”, t. 22, 1954, s. 88–102.
• Zielińska T., Public records in the family archives preserved at the Polisch State Archives [w:] Estratto da Il Futuro Della Memoria. Atti del convegno internazionale di studi sugli archivi di famiglie e di persone. Capri, 9-13 settembre 1991, Roma 1997, s. 256–263.

Identifiers

Biblioteka Nauki

23943535