Kościół unicki w Rzeczypospolitej a konfederacja barska (1768-1772)

• Authors: Anna Krochmal

Title variants

EN

The Uniate Church in Poland and the Confederation of Bar (1768-1772)

Abstracts

EN

The Confederation of Bar, considered sometimes as the first Polish national uprising, took over large parts of the eastern Poland, inhabited (in some areas in the vast majority) by the Ruthenian population of Greek Catholic Rite (Uniates). The Uniate Church, reluctantly perceived by Russia in the 18th century was in the orbit of special interest of Catherine II, who for the implementation of her policy used the Orthodox Church. The subject explored in the article is how the community of Uniates behaved towards the events initiated by the Confederation of Bar, taking into account complicated socio-political and religious background, as well as, how this community was perceived by the Confederates, and what role Confederates foresaw for this part of the population of the Republic? This article is an attempt to show the attitude of the Uniate hierarchy, clergy and members of the Uniate Church in the eastern territories of Poland towards the movement of the Bar Confederation, its participants and proclaimed program. Conflicts between the Orthodox and the Uniate Church put up the latter as the natural ally of the Confederate movement, hence the Confederate Universals appealed to the common struggle for the Catholic, Latin and Uniate faith. Attitude of both the Uniate hierarchs and clergy were not uniform. The Uniate Metropolitan of Kiev, Filip Felicjan Wołodkowicz, and bishop of Chełm, Maksymilian Ryłło, were staunch supporters, who provided Confederates with an active assistance. Other bishops were ambiguous or showed open dislike towards the Polish nobility movement. Similar situation occurred among the parish clergy. The majority of the members of the Uniate Church were unfavorably disposed toward the movement regarded by them as religiously and socially alien.

PL

Konfederacja barska, określana niekiedy mianem pierwszego polskiego powstania narodowego, objęła znaczne obszary wschodnich terenów I Rzeczypospolitej, zamieszkane (w niektórych rejonach w zdecydowanej większości) przez ludność ruską wyznającą katolicyzm obrządku greckiego (unickiego). Kościół unicki, niechętnie postrzegany przez Rosję, w XVIII w. znalazł się w orbicie szczególnych zainteresowań carycy Katarzyny II, która do realizacji swej polityki wykorzystywała Cerkiew prawosławną. Przedmiotem rozważań w artykule jest pytanie, jak wobec wydarzeń zainicjowanych przez konfederację barską zachowywała się wspólnota unitów, funkcjonująca w skomplikowanej sytuacji społeczno–politycznej i religijnej, a także jak wymieniona społeczność była postrzegana przez konfederatów i jaką rolę widzieli oni dla tej części społeczeństwa Rzeczypospolitej? Artykuł jest próbą pokazania postaw hierarchii unickiej, duchowieństwa oraz wiernych Kościoła unickiego na wschodnich terenach Rzeczypospolitej wobec ruchu konfederacji barskiej, jej uczestników i głoszonych przez nich haseł. Konflikty między Kościołem prawosławnym a unickim stawiały ten ostatni w roli naturalnego sprzymierzeńca ruchu konfederackiego, stąd też w uniwersałach konfederackich odwoływano się do wspólnej walki za wiarę katolicką, łacińską i unicką. Postawy zarówno hierarchów i duchowieństwa unickiego nie były jednolite. Zdecydowanym stronnikiem konfederatów, udzielającym im czynnego wsparcia był unicki metropolita kijowski Filip Felicjan Wołodkowicz oraz biskup chełmski Maksymilian Ryłło. Pozostali biskupi zachowywali dystans lub okazywali otwartą niechęć ruchowi polskiej szlachty. Podobne podziały miały miejsce wśród duchowieństwa parafialnego. Z kolei wierni Kościoła unickiego w większości usposobieni byli nieprzychylnie do ruchu uważanego przez nich za obcy wyznaniowo i społecznie.

Keywords

PL

Kościół unicki; konfederacja barska

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2012
• Issue: 19
• Pages: 157-176

Dates

published

2012

Contributors

author

Anna Krochmal

• Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa

References

• Akta grodzkie i ziemskie z Archiwum t.z. Bernardyńskiego we Lwowie, t. XXIII, Lauda sejmikowe wiszeńskie, lwowskie, przemyskie i sanockie 1731-1772, wyd. A. Prochaska, Lwów 1928
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Informator o zasobie archiwalnym, red. D. Lewandowska, Warszawa 2008
• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 313, t. 3,
• Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta miasta Przemyśla, sygn. 614, 1284
• Deruga A., Piotr Wielki a unici i unia kościelna 1700-1711, Wilno 1936
• Dobrjanski A., Istorija jepiskopow, Lwow 1893
• Drozdowski M., Historiografia polska o Konfederacji Barskiej, "Universitas Gedanensis", nr 15, 1996
• Dylągowa H., Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej (1764-1864), Lublin 1981
• Harasiewicz M., Annales Ecclesiae Ruthenae, Lwów 1862
• Kaczkowski S., Wiadomości o konfederacji barskiej, Poznań 1843
• Kęder W., Stolica Apostolska a konfederacja barska, "Nasza Przeszłość", t. 115-116
• Kęder W., Stolica Apostolska wobec Rzeczypospolitej w okresie konfederacji barskiej 1767-1773, Opole 2006
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 1772-1914, Lublin 1992
• Kołbuk W., Kościoły Wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku, Lublin 2008
• Konfederacja barska. Wybór tekstów, red. S. Sierpowski, Wrocław 2010
• Konopczyński W., Kazimierz Pułaski. Życiorys, Kraków 1931
• Konopczyński W., Konfederacja barska, t. 1-2, Warszawa 1936-1938
• Konopczyński W., Konfederacja barska. Przegląd źródeł, Lwów 1934 (odbitka z "Kwartalnika Historycznego", R. LXVIII, z. 3)
• Konopczyński W., Od Sobieskiego do Kościuszki. Szkice - drobiazgi, fraszki historyczne, Warszawa - Kraków - Lublin 1921
• Korespondencja Adama Naruszewicza 1762-1796, red. T. Mikulski, Wrocław 1959
• Krasicka J., Kraków i ziemia krakowska wobec konfederacji barskiej, Kraków 1929
• Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009
• Kwasieborski S., Częstochowa za konfederacji barskiej, Warszawa 1917
• Litak S., Od reformacji do oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin 1994
• Materiały do konfederacji barskiej r. 1767-1768 z nie drukowanych dotąd i nieznanych rękopisów, zebrał S. Morawski, t. 1, Lwów 1851
• Michalski J., Schyłek konfederacji barskiej, Wrocław - Warszawa - Kraków 1970
• Mironowicz A., Kościół prawosławny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej, Białystok 2011
• Morawski S., Materiały do konfederacji barskiej r. 1767-1768, t. 1, Lwów 1851
• Nabywaniec S., Unicka archidiecezja kijowska w okresie rządów arcybiskupa metropolity Felicjana Filipa Wołodkowicza 1762-1778, Rzeszów 1998
• Nieć J., Rzeszowskie za Sasów. szkic historyczny, Rzeszów 1938
• Pełesz J., Geschichte der Union, t. 2
• Petruszewicz A., Kratkoje izwiestije o cholmskoj jeparchji, "Naukowyj Sbornyk", 1866, s. 248-256
• Pieradzka K., Na szlakach Łemkowszczyzny, Kraków 1939
• PSB, t. XXI, 1976
• Radom i Bar 1767-1768. Dziennik wojennych działań jenerał-majora Piotra Kreczetnikowa w Polsce w r. 1767 i 1768 korpusem dowodzącego i jego wojenno-polityczna korespondencja z księciem mikołajem Repninem posłem rosyjskim w Warszawie, Poznań 1874
• Skarbiec historii polskiej, wyd. K. Sienkiewicz, t. 1, Paryż 1839
• Szady B., Geografia struktur religijnych i wyznaniowych w Koronie w II połowie XVIII wieku, Lublin 2010
• Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768-1770, Warszawa 1970
• Theiner A., Vetera monumenta Poloniae et Lithuanie, t. IV, cz. 2, Romae 1864
• Wasiak A., Konfederacja barska na Sądecczyźnie, Nowy Sącz 1994
• Wereda D., Relacje hierarchów unickich ze środowiskami magnackimi w czasach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, w: Nad społeczeństwem staropolskim, t. 1, Kultura - instytucje - gospodarka w XVI-XVIII stuleciu, red. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007
• Zielińska Z., Stanisław August - król i polityk, w: Stanisław August Poniatowski. Ostatni król polski. Polityk, mecenas, reformator 1764-1795. Wystawa 26 listopada 2011 - 19 lutego 2012, red. A. Sołtys, Warszawa 2011
• Ziółek J., Konfederacja barska, w: Encyklopedia Katolicka, t. IX, kol. 558-561]

Identifiers

Biblioteka Nauki

22792640