Drobna szlachta żmudzka okresu nowożytnego w świetle dokumentów z Archiwum Butkiewiczów przechowywanego w AGAD

• Authors: Jarosław Zawadzki

Title variants

EN

Minor Samogitian nobility of the modern period in the light of documents from the Butkiewicz Archive preserved in AGAD

Abstracts

EN

The article analyses the archives of a medium-affluent Samogitian noble family. It comprises files concerning minor nobility. This group is usually the least represented in written documents. The author tries to answer a number of questions about the usefulness of the family archive for researching Samogitian poor nobility: how numerous they were, whether they were of local origin, or (and to what extent) incomers, what language they used on a daily basis, what was their material and cultural status (including the level of literacy), whether there were features that distinguished them from the rest of the Lithuanian nobility, and whether there were any changes within the Samogitian nobility in the modern period (and what)?

PL

W artykule poddano analizie archiwum średniozamożnej żmudzkiej rodziny szlacheckiej. W jego skład wchodzą przede wszystkim akta dotyczące drobnej, miejscowej szlachty. Środowisko to jest zazwyczaj najsłabiej reprezentowane w dokumentach pisanych. Autor próbuje odpowiedzieć na pytanie czy archiwum rodzinne jako całość może odpowiedzieć na podstawowe pytania dotyczących niezamożnej szlachty żmudzkiej. Jak była liczna, czy była pochodzenia miejscowego, czy może raczej (i w jakim stopniu) napływowego, jakim językiem posługiwała się na co dzień, jaki był jej status materialny, kulturalny, w tym poziom alfabetyzacji, czy istniały cechy wyróżniające ją spośród rzeszy szlachty litewskiej, czy w okresie nowożytnym następowały w jej obrębie zmiany (i jakie)?

Keywords

PL

Żmudź; drobna szlachta; archiwum rodzinne

EN

Samogitia; minor nobility; family archive

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2020
• Volume: 27
• Pages: 9-34

Dates

published

2020

Contributors

author

Jarosław Zawadzki

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa

References

• Archiwum Główne Akt Danych, Akta osób i rodzin), sygn. 50–131, 522; Archiwum Butkiewiczów, nr 1–47, 49, 53, 56; Archiwum Piłsudskich Giniatowiczów, t. XVII E.a; Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. X, nr 173–188, 192–198; Zbiór Materiałów Różnej Proweniencji, sygn. 30–131, 522
• Lietuvos valstybės istorijos archyvas (LVIA) w Wilnie, F. 1281, Gorskiai
• Опись документовъ Виленскаго Центральнаго Архива древнихъ актовыхъ книгъ, вып. 1: Акты Россіенскаго земскаго суда за 1575–1586 годы, №№ 14575–14586, Вильна 1901; вып. 2: Акты Россіенскаго земскаго суда за 1588–1591 годы, №№ 14587–14592, Вильна 1903; вып. 3: Акты Россіенскаго земскаго суда за 1592–1595 годы, №№ 14593–14600, Вильна 1904; вып. 4: Акты Россіенскаго земскаго суда за 1595–1598 гг., №№ 14601–14610, Вильна 1905; вып. 5: Акты Россіенскаго земскаго суда за 1598–1600 годы, №№ 14611–14616, Вильна 1907; вып. 6: Акты Вилкомирскаго городского суда за 1596–1607 годы, №№ 13878–13886, Вильна 1908; вып. 7: Акты Упитского земскаго суда за 1585–1587 г. № 15190. Акты Россіенскаго подкоморскаго суда за 1595–1655 г. № 14602, Вильна 1909; вып. 8: Акты Упитского городского суда за 1584–1615 годы, №№ 5191–15194, Вильна 1912
• Ališauskas Vytautas, Mowa i pismo [w:] Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, oprac. Vytautas Ališauskas, Liudas Jovaiša, Mindaugas Paknys, Rimvydas Petrauskas, Eligijus Raila, Kraków 2006, s. 371–393
• Błaszczyk Grzegorz, Herbarz szlachty żmudzkiej, t. 1–6, Warszawa 2015–2018
• Błaszczyk Grzegorz, Żmudź w XVII i XVIII wieku. Zaludnienie i struktura społeczna, Poznań 1985
• Drungilas Jonas, Erelis lokio guolyje. Lenkų bajorai Žemaitijoje XVI–XVIII a. Migracija, kalba, atmintis, Vilnius 2019
• Drungilas Jonas, Adaptacja i integracja pierwszego pokolenia szlachty polskiej osiedlającej sie na Żmudzi (II połowa XVI – początek XVII wieku), „Europa Orientalis. Studia z dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich”, t. 1, 2009, s. 255-277
• Drungilas Jonas, Czy osiadła na Żmudzi szlachta polska uczyła się języka litewskiego? Kilka rozważań z językowej asymilacji w 2. poł. XVI–XVII w. [w:] Litwa i jej sąsiedzi w relacjach wzajemnych (XVII–XIX w.), red. Iwona Janicka, Anna Kołodziejczyk, Olsztyn-Gdańsk 2014, s. 9–24
• Drungilas Jonas, Echa unii polsko-litewskich: imigracja polskiej szlachty na Żmudź, reemigracja oraz związki z krajem rodzinnym na przełomie XVI i XVII wieku, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, t. 14, 2015, s. 7–19
• Gloger Zygmunt, Szlachta okoliczna na Żmujdzi, „Biblioteka Warszawska”, t. 4, 1877, z. 10
• Jankowski Rafał, Archiwum Radziwiłłów z Nieświeża od 1838 r. do XX w., „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 13, 2001, s. 131–168
• Jankowski Rafał, Burzliwe losy Archiwum Radziwiłłów z Nieświeża od XV w. do 1838 r., „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 11, 2000, s. 35–68
• Narbutas Sigitas, Litewskie piśmiennictwo [w:] Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, oprac. Vytautas Ališauskas, Liudas Jovaiša, Mindaugas Paknys, Rimvydas Petrauskas, Eligijus Raila, Kraków 2006, s. 316–333
• Narbutas Sigitas, Ruch wydawniczy [w:] Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, oprac. Vytautas Ališauskas, Liudas Jovaiša, Mindaugas Paknys, Rimvydas Petrauskas, Eligijus Raila, Kraków 2006, s. 619–636
• Niendorf Mathias, Wielkie Księstwo Litewskie. Studia nad kształtowaniem narodu u progu epoki nowożytnej (1569–1795), Poznań 2011
• Ochmański Jerzy, Szlachta żmudzka w XVII wieku [w:] J. Ochmański, Dawna Litwa, Olsztyn 1986
• Pacevičius Arvydas, Czytelnictwo [w:] Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, oprac. Vytautas Ališauskas, Liudas Jovaiša, Mindaugas Paknys, Rimvydas Petrauskas, Eligijus Raila, Kraków 2006, s. 162–183
• Pietkiewicz Krzysztof, Kieżgajłowie i ich latyfundium do połowy XVI wieku. Ze studiów nad rozwojem własności ziemskiej w Wielkim Księstwie Litewskim w Średniowieczu, Poznań 1982
• Raugaskiene Raimonda, Dingę istorijoje: XVI a. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystes bajorijos privatūs archyvai, Vilnius 2015
• Saviščevas Eugenijus, Žemaitijos savivalda ir valdžios elitas 1409–1566 m., Vilnius 2010
• Topolska Maria Barbara, Czytelnik i książka w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie renesansu i baroku, Wrocław 1984
• Topolska Maria Barbara, Książka na Litwie i Białorusi w latach 1553–1660. (Analiza statystyczna), „Odrodzenie i reformacja w Polsce”, t. 21, 1976, s. 145–164
• Trimoniene Rita Regina, Ewangeliccy przybysze z Polski i innych krajów i ich społeczno-ekonomiczna integracja ze społeczeństwem lokalnym na Żmudzi w drugiej połowie XVI wieku [w:] Studia nad reformacją, red. E. Bagińska, P. Guzowski, M. Liedke, Białystok 2010, s. 99–110
• Trimoniene Rita Regina, Polonizacja [w:] Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, opracowanie Vytautas Ališauskas, Liudas Jovaiša, Mindaugas Paknys, Rimvydas Petrauskas, Eligijus Raila, Kraków 2006, s. 544–560
• Valotkienė Šarūnė, I–XVI a. laidosena Žemaitijoje: įkapės ir jų dejimo paprotys, Vilnius 2019

Identifiers

Biblioteka Nauki

11364326