Źródła do dziejów społeczności żydowskiej województwa płockiego i guberni płockiej (1815–1866) w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie

• Authors: Janusz Szczepański

Title variants

EN

Source materials for the history of the Jewish community in Płock voivodship and Płock governorate (1815–1866) in the holdings of the Central Archives of Historical Records

Abstracts

EN

The article emphasizes the importance of source materials for research into the history of the Jewish community of Northern Mazovia in the first half of the 19th century, preserved at the Central Archives of Historical Records. In 1815–1837 period, Northern Mazovia fell within the administrative borders of the Płock voivodship, and later the Płock governorate. The author comments on the role of the Jewish population in the economic life of towns in the Płock voivodship and Płock governorate, especially with regard to fostering commerce in the Mazovia region. One symptom of the restrictive policy of Congress Poland’s authorities towards Jews was the establishment of Jewish districts in some cities. The Government Commission for Internal Affairs and the Police collection provides most information on this subject. The records of the Central Religious Authorities collection are fundamental for reconstructing the life of Jewish communities and religious life of Jews in the Płock voivodship and Płock governorate. Sources are scarce, however, as regards the stance of the Jewish population regarding Polish national uprisings of the 19th century. Some, concerning the period of the Polish-Russian War of 1831, can be found in the files of the Central Authorities of the November Uprising collection. An attempt to determine the participation of Jews from the Płock governorate in the January Uprising is possible thanks to the queries carried out within the files of the Temporary War and Investigation Commission and the General-Chief of Police Board in the Kingdom of Poland collections. The holdings of the Central Archives of Historical Records are the basic source material for research on the history of the Jewish community in Northern Mazovia in the years 1815–1866 within the administrative borders of the Płock voivodship and the Płock governorate.

PL

Artykuł podkreśla znaczenie materiałów źródłowych z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie do badań nad dziejami społeczności żydowskiej Mazowsza Północnego w 1. połowie XIX w. W latach 1815–1837 region ten znajdował się w administracyjnych granicach województwa płockiego, a później guberni płockiej. Autor nawiązuje do roli ludności żydowskiej w życiu gospodarczym miast województwa płockiego i guberni płockiej, a zwłaszcza w rozwoju handlu na obszarze mazowieckiego regionu. Symptomem polityki restrykcyjnej władz Królestwa Kongresowego wobec ludności wyznania mojżeszowego było tworzenie, w niektórych miastach, żydowskich rewirów. Najwięcej informacji na ten temat zawiera zespół Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji. Podstawowe znaczenie dla odtworzenia funkcjonowania gmin żydowskich i życia religijnego ludności wyznania mojżeszowego z województwa płockiego i guberni płockiej są akta zespołu Centralne Władze Wyznaniowe. Niewiele jest natomiast źródeł do stanowiska ludności żydowskiej wobec polskich zrywów narodowowyzwoleńczych XIX w. Dla okresu wojny polsko-rosyjskiej 1831 r. są one w aktach zespołu Władze Centralne Powstania Listopadowego. Próbę określenia udziału Żydów z guberni płockiej w powstaniu styczniowym umożliwia kwerenda przeprowadzona w aktach zespołów Tymczasowa Komisja Wojenno-Śledcza i Zarząd Generał-Policmajstra w Królestwie Polskim. Zasób Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie to podstawowy materiał źródłowy do badań nad dziejami społeczności żydowskiej na ziemiach Mazowsza Północnego w latach 1815–1866 znajdujących się w granicach administracyjnych województwa płockiego i guberni płockiej.

Keywords

PL

Archiwum Główne Akt Dawnych; AGAD; Żydzi; Mazowsze; województwo płockie; gubernia płocka; Królestwo Polskie

EN

Central Archives of Historical Records; AGAD; Jews; Mazovia; Płock voivodship; Płock governorate; Kingdom of Poland

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2021
• Volume: 28
• Pages: 197-219

Dates

published

2021

Contributors

author

Janusz Szczepański

• Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych: Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, sygn.165; Centralne Władze Wyznaniowe, sygn. 196, 1417, 1657–1698, 1765; Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu, sygn. 2395; Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji, sygn. 107, 157, 484, 4267, 4314–4315, 4317–4319, 4321, 4356, 4373, 4395, 4399, 4401, 4403, 4420, 4482, 4487, 4490, 4545, 4596, 4602, 4617, 4631, 4635, 4674, 4678, 4699, 6632, 7658; Rada Administracyjna Królestwa Polskiego, sygn. 12; Tymczasowa Komisja Wojenno-Śledcza, sygn. 1, 3, 6–7; Władze Centralne Powstania Listopadowego, sygn. 82, 231, 281, 437, 463, 468; Zarząd Generał-Policmajstra w Królestwie Polskim, sygn. 55.
• Chądzyński Z., Wspomnienia powstańca z lat 1861–1863, Warszawa 1963.
• Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 34, 1844; t. 40, 1849.
• Dziennik Urzędowy Guberni Płockiej, 1851, nr 2.
• „Jutrzenka”, 1862, nr 37; 1863, nr 2.
• Rostworowski M., Djariusz Sejmu 1830/1831, Warszawa 1910.
• Źródła do dziejów chasydyzmu w Królestwie Polskim 1815–1867 w zasobach polskich archiwów państwowych, oprac. M. Wodziński, Kraków–Budapeszt 2011.
• Żydzi a Powstanie Styczniowe. Materiały i dokumenty, oprac. A. Eisenbach, D. Fajnhauz, A. Wein, Warszawa 1963.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Informator o zasobie, red. D. Lewandowska, Warszawa 2008.
• Barański A., Raciąż w okresie porozbiorowym (do 1864 r.) [w:] Mazowsze Północne w latach walk o niepodległość, red. A. Kociszewski, Ciechanów 1993, s. 123 - 152.
• Bornstein J., Rzemiosło żydowskie w Polsce, Warszawa 1936.
• Dzieje Mazowsza. Lata 1795–1918, t. 3, red. J. Szczepański, Pułtusk 2021.
• Eisenbach A., Kwestia równouprawnienia Żydów w Królestwie Polskim, Warszawa 1972.
• Eisenbach A., Mobilność terytorialna ludności żydowskiej w Królestwie Polskim [w:] Społeczeństwo Królestwa Polskiego, t. 2, Warszawa 1966, s. 194–282.
• Eisenbach A., Trwałość i rozpad więzi stanowych. Ludność żydowska [w:] Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815–1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979, s. 107–136.
• Eisenbach A., Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII–XIX wieku, Warszawa 1983.
• Encyklopedia Judaica, t. 13, Jerusalem 1973.
• Juszkiewicz R., Powstanie Styczniowe na północnym Mazowszu, Warszawa 1992.
• Katalog rysunków architektonicznych z akt Centralnych Władz Wyznaniowych, oprac. M. Łodyńska-Kosińska, Warszawa 1981.
• Kociszewski A., Rewir żydowski – próba ograniczenia mobilności przestrzennej ludności żydowskiej [w:] Żydzi na północnym Mazowszu (1815–1945), red. L. Zygner, Ciechanów-Mława 2018, s. 65–84.
• Kołodziejczyk R., Pułtusk w okresie niewoli (1795–1918) [w:] J. Kazimierski, R. Kołodziejczyk, J. Szczepański, Dzieje miasta Pułtuska, Pułtusk 1992.
• Kośka M., Lewandowska D., Materiały do dziejów Żydów na ziemiach polskich w XIX w. w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych [w:] Źródła archiwalne do dziejów Żydów w Polsce, red. B. Woszczyński, V. Urbaniak, Warszawa 2001, s. 31–56.
• Lewandowski M., Materiały do udziału Żydów w Gwardii Narodowej, Gwardii Miejskiej i Straży Bezpieczeństwa w powstaniu listopadowym 1830–1831, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1956, nr 19–20, s. 114–121.
• Matuszczyk M., Gminy żydowskie w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku (praca doktorska przygotowana pod kierunkiem prof. dr hab. Janusza Szpiry w Instytucie Historii Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego w Częstochowie), Częstochowa 2020.
• Morawska K., Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie, t. 2: Epoka porozbiorowa, red. F. Ramotowska, Warszawa 1998, s. 260–268.
• Ramotowska F., Akta władz centralnych powstania 1830/1831 przechowywanych w AGAD, „Archeion”, t. 75, 1983, s. 7–52.
• Ramotowska F., Źródła archiwalne do dziejów powstania styczniowego w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, „Archeion”, t. 38, 1963, s. 114–120.
• Rola Żydów w rozwoju gospodarczym ziem polskich, red. J. Skodlarski, A. Piotrowski, Łódź 2014.
• Schiper I., Żydzi Królestwa Polskiego w dobie powstania listopadowego, Warszawa 1932.
• Sombart W., Żydzi i życie gospodarcze, b.m.w. 1913.
• Strzyżewska Z., Zesłańcy Powstania Styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykazy nazwisk z akt w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Warszawa 2001.
• Szczepański J., Dzieje społeczności żydowskiej powiatów Pułtusk i Maków Mazowiecki, Warszawa 1993.
• Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005.
• Szczepański J., Szkoła Wojewódzka Księży Benedyktynów w Pułtusku [w:] Dzieje Gimnazjum i Liceum im. Piotra Skargi w Pułtusku, red. A. Kociszewski, Ciechanów–Pułtusk 1991, s. 79–104.
• Szczepański J., W okresie Królestwa Polskiego 1815–1865 [w:] Dzieje Makowa Mazowieckiego, t. 1: (do 1945 roku), red. J. Szczepański, Maków Mazowiecki–Pułtusk 2020, s. 187–258.
• Szczepański J., Źródła archiwalne do dziejów społeczności żydowskiej Mazowsza Północnego w XIX–XX w. (do 1939 r.) [w:] Źródła archiwalne do dziejów Żydów w Polsce, red. B. Woszczyński, V. Urbaniak, Warszawa 2001, s. 407–422.
• Wasiutyński B., Ludność żydowska w Polsce w wiekach XIX i XX, Warszawa 1930.
• Wesołek I., Monografia m. Makowa Maz., Maków Mazowiecki 1938.
• Wodziński M., Judaica w aktach Centralnych Władz Wyznaniowych Królestwa Polskiego Archiwum Głównego Akt Dawnych. Informator archiwalny, Wrocław 2010.
• Wodziński M., Oświecenie żydowskie w Królestwie Polskim wobec chasydyzmu. Dzieje pewnej idei, Warszawa 2003.

Identifiers

Biblioteka Nauki

11364384