Dekrety referendarii koronnej dotyczące Budziszewic, Goszczyna, Mławy, Wyszogrodu i Warki z lat 1607–1612

• Authors: Rafał Górny

Title variants

EN

Decrees of the Crown Referendarial Court concerning Budziszewice, Goszczyn, Mława, Wyszogród and Warka, from the period 1607–1612

Abstracts

EN

The Crown Referendarial Court was a royal court that settled disputes between subjects and tenants of royal estates. The extant Referendarial decrees constitute part of the Crown Metrica and are studied mainly for the purposes of two scientific disciplines: socio-economic history and the history of Old Poland law. The article discusses decrees from the years 1605-1612 from the referendary book No. 3. Based on those, primary reasons for disputes were indicated, such as obligations and services of peasants towards village leaseholders, and the course of court proceedings was characterised. The source appendix contains 9 decrees of the Crown Referendarial Court, in which burghers of the Mazovian towns of Budziszewice, Goszczyn, Mława, Warka and Wyszogród were parties to the disputes. The presented archival material is a contribution to a micro-historical study of the everyday life of small town communities at the beginning of the 17th century, typical of the urban landscape of the Republic of Poland of the modern era.

PL

Referendaria Koronna to królewski sąd zadworny, który rozstrzygał spory między poddanymi a dzierżawcami dóbr koronnych. Zachowane do dziś dekrety referendarskie stanowią część Metryki Koronnej i są przedmiotem badań głównie dwóch dyscyplin naukowych: historii społeczno-gospodarczej i historii dawnego prawa polskiego. W artykule omówiono dekrety z lat 1605–1612 pochodzące z księgi referendarskiej o sygnaturze 3. Na ich podstawie wskazano główne przedmioty sporów, którymi były powinności i świadczenia chłopów względem dzierżawców wsi, oraz scharakteryzowano przebieg procesu sądowego. W aneksie źródłowym umieszczono 9 dekretów Referendarii Koronnej, w których stroną w sporze byli mieszczanie miast mazowieckich: Budziszewic, Goszczyna, Mławy, Warki i Wyszogrodu. Prezentowany materiał archiwalny stanowi przyczynek do badania w skali mikrohistorycznej życia codziennego społeczności małego miasta na początku XVII w., które było typowe dla krajobrazu urbanistycznego nowożytnej Rzeczypospolitej.

Keywords

PL

Metryka Koronna; Referendaria Koronna; małe miasta; Mazowsze; staropolski proces sądowy

EN

Crown Metrica; Crown Referendarial Court; small towns; Mazovia; court proceedings in Old Poland

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2022
• Volume: 29
• Issue: 29
• Pages: 133-170

Dates

published

2022

Contributors

author

Rafał Górny

• Archiwum Główne Akt Dawnych

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Metryka Koronna, sygn. MK 133; Księgi Sądu Referendarskiego, sygn. Ks. Ref. 3, 5–6, 17; Lustracje, dz. XVIII, sygn. 6.
• Anusik Z., Garawscy herbu Grzymała w XV–XVII wieku. Przyczynek do dziejów i genealogii rodu, „Przegląd Nauk Historycznych”, t. 14, 2015, nr 2, s. 25–83.
• Augustyniak U., Myszkowski (Myszkowski-Gonzaga margrabia na Mirowie) Zygmunt [w:] Polski słownik biograficzny, t. 22, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977, s. 404–407.
• Baranowski I.T., Księgi referendarskie, t. 1: 1582–1602, Warszawa 1910.
• Baranowski I.T., Sądy referendarskie, „Przegląd Historyczny”, t. 9, 1909, s. 82–96, 170–184.
• Bartoszewicz A., Czas w małych miastach. Studium z dziejów kultury umysłowej późnośredniowiecznej Polski, Warszawa–Pułtusk 2003.
• Boniecki A., Herbarz Polski, t. 1, Warszawa 1899.
• Chłapowski K., Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795. Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017.
• Gmina Budziszewice, red. R. Brysik, M. Lachowska, Węgrzynowice 2017, s. 6.
• Inwentarz Metryki Koronnej. Księgi wpisów i dekretów polskiej kancelarii królewskiej z lat 1447–1795, oprac. I. Sułkowską-Kurasiowa, M. Woźniakowa, Warszawa 1975.
• Keckowa A., Pałucki W., Księgi Referendarii Koronnej z drugiej połowy XVIII wieku, t. 1-2, Warszawa 1955–1957.
• Krawczuk W., Pisarze dekretowi [w:] Poprzez stulecia. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Antoniemu Podrazie w 80. rocznicę Jego urodzin, red. D. Czerska, Kraków 2000, s. 39–43.
• Krawczuk W., Pisarze kancelarii koronnych Zygmunta III Wazy, „Studia Historyczne”, R. 36, 1993, z. 2, s. 149–164.
• Krzysztofik R., Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007.
• Kula W., Problemy i metody historii gospodarczej, Warszawa 1963.
• Lepszy K., Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w., Warszawa 1953.
• Lolo R., Miasta mazowieckie XVI–XVIII wieku. Szkice i studia, Warszawa 2021.
• Łosowski J., Dokumentacja w życiu chłopów w okresie staropolskim. Studium z dziejów kultury, Lublin 2013.
• Pałucki W., Odnalezione dwa dekrety Referendarii Koronnej z r. 1633–1634 [w:] Księga Pamiątkowa 150-lecia Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, red. A. Stebelski, Warszawa 1958, s. 287–315.
• Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa (1228–2010), red. B. Kasprzyk, Kraków 2010.
• Rafacz J., Sąd referendarski koronny. Z dziejów obrony prawnej chłopów w dawnej Polsce, Poznań 1948.
• Rostafiński J., Symbola ad historiam naturalem medii aevii, Cracoviae 1900.
• Rymaszewski Z., Sprawy gdańskie przed sądami zadwornymi oraz ingerencja królów w gdański wymiar sprawiedliwości XVI–XVIII w., Wrocław–Warszawa–Kraków 1985.
• Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka, oprac. G. i J. Zielińscy, cz. 1–2, Toruń 1880–1881.
• Woźniakowa M., Księgi Referendarii Koronnej z lat 1698–1763. Sumariusz, t. 1: 1698–1732; t. 2: 1735–1763, Warszawa 1969–1970.

Identifiers

Biblioteka Nauki

22446660