Garnizon księcia Bogusława Radziwiłła w Słucku 1654–1668. Struktura i finansowanie

• Authors: Krzysztof Kossarzecki

Title variants

EN

The Sluck garrison of Prince Bogusław Radziwiłł in 1654–1668. Structure and financing

Abstracts

EN

The article discusses the history of Prince Bogusław Radziwiłł’s German infantry regiment. The unit served as a garrison in Sluck, the prince's private city, during the period of the Commonwealth's wars against the Muscovite State and the Cossacks. The text focuses on two issues, specifically the structure of the garrison and the ways it was financed. The article explains the reasons for a Crown army regiment appearing in the prince's private city, provides information about the officers team, their backgrounds, military experience, history and careers, as well as the course of their service in Sluck. Attention was also given to the background of the soldiers and to fluctuating numbers of the garrison depending on war developments. The problem of financing the garrison, which was no longer paid from the Crown or Lithuanian treasuries after the defeat of the Commonwealth in 1655 and Prince Bogusław's shift to Swedish and subsequently Prussian service, is explained as well. The paper sheds light on the prince's efforts to secure funding and provisions for the regiment. These efforts initially (in 1655–1658) amounted to placing the burden on the townspeople of Sluck and subjects from the prince's villages in the Nowogródek Voivodship. Subsequently (in 1659-1668), after obtaining the consent of the king and the Sejm to incorporate the regiment into the Lithuanian Complement (komput), the prince tried to bolster the efforts of his subjects with money obtained from the treasury. The fate of the garrison depended on military situation developments and the degree of safety of Sluck and the Sluck Duchy domains, as well as the state of the Duke's finances. All this combined had an impact on the size of the garrison, and after the wars had ended, its gradual reduction from more than 1,000 to 150 soldiers. Gradually, the regiment turned from a combat unit into a magnate's private garrison serving as a policing force. In the magnate's service, its officers increasingly came to resemble administrative officials.

PL

Artykuł omawia dzieje regimentu piechoty niemieckiej księcia Bogusława Radziwiłła. Oddział pełnił funkcję garnizonu w Słucku, prywatnym mieście księcia, w okresie wojen Rzeczypospolitej z Państwem Moskiewskim i Kozakami. Tekst koncentruje się wokół struktury garnizonu i sposobów jego finansowania. Wyjaśniono przyczyny pojawienia się w prywatnym mieście księcia regimentu wojsk koronnych, podano informacje o kadrze oficerskiej, pochodzeniu oficerów, ich doświadczeniu wojskowym, losach i karierze oraz przebiegu służby w Słucku. Poświęcono też uwagę pochodzeniu żołnierzy oraz sprawom związanym ze zmieniającą się liczebnością garnizonu w zależności od rozwoju sytuacji wojennej. Wyjaśniono problem finansowania garnizonu, który wraz z klęską Rzeczypospolitej w 1655 r. i przejściem księcia Bogusława na służbę szwedzką, a potem pruską, przestał być opłacany ze skarbu koronnego czy litewskiego. Tekst naświetla wysiłki księcia zmierzające do zapewnienia finansowania i zaopatrzenia regimentu polegające najpierw (w latach 1655–1658) na obarczeniu tym ciężarem mieszczan słuckich i poddanych ze wsi książęcych w województwie nowogródzkim, a w latach 1659–1668, gdy po uzyskaniu zgody króla i sejmu i wprowadzeniu regimentu do komputu litewskiego, wysiłek swoich poddanych książę starał się wesprzeć pieniędzmi uzyskiwanymi ze skarbu. Losy garnizonu zależały od rozwoju sytuacji militarnej i stopnia bezpieczeństwa Słucka i włości Księstwa Słuckiego oraz stanu finansów książęcych. Wszystko to wpływało na liczebność garnizonu, a po ustaniu wojen, na stopniową jego redukcję z ponad 1000 do 150 żołnierzy. Stopniowo regiment zamieniał się z jednostki w pełni bojowej w prywatny garnizon magnacki pełniący rolę porządkową. Jego oficerowie coraz bardziej upodabniali się do urzędników administracyjnych w służbie magnata.

Keywords

PL

Słuck; garnizon; Bogusław Radziwiłł; Wielkie Księstwo Litewskie; wojsko litewskie; piechota niemiecka; twierdze prywatne; wojna polsko-rosyjska 1654-1667; potop szwedzki

EN

Sluck; garrison; Bogusław Radziwiłł; Grand Duchy of Lithuania; Lithuanian military; rman infantry; private fortresses; Polish-Russian war 1654–1667; Swedish deluge

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2022
• Volume: 29
• Issue: 29
• Pages: 7-46

Dates

published

2022

Contributors

author

Krzysztof Kossarzecki

• Uniwersytet Warszawski

References

• Chrapowicki J.A., Diariusz, cz. 2, oprac. A. Rachuba, T. Wasilewski, Warszawa 1988.
• Korespondencja wojskowa hetmana Janusza Radziwiłła w latach 1646–1655, cz. 1: Diariusz kancelaryjny, oprac. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, K. Kossarzecki, P. Kroll, A.A. Majewski, D. Milewski, Warszawa 2019.
• Odlanicki J.W.P., Pamiętnik, oprac. A. Rachuba, Warszawa 1987.
• Volumina legum, przedruk zbioru praw staraniem XX Pijarów w Warszawie, od roku 1732 do roku 1782 wydanego, wyd. J. Ohryzko, t. 4, Petersburg 1860.
• Vorbek-Lettow M., Skarbnica pamięci. Pamiętnik lekarza króla Władysława IV, oprac. E. Galos, F. Mincer, red. W. Czapliński, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968.
• Акты издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов, т. 34, Вильна 1909.
• Augusiewicz S., Garnizon Birż w latach 1659–1687 i jego komendant Karol Karlick von Nezetitz [w:] Ustrój – polityka – kultura. Studia ofiarowane Profesor Stefanii Ochmann-Staniszewskiej, red. J. Maroń, R. Kołodziej, Wrocław 2011, s. 270–271.
• Bobiatyński K., Michał Kazimierz Pac. Wojewoda wileński, hetman wielki litewski, Warszawa 2008.
• Bobiatyński K., Od Smoleńska do Wilna. Wojna Rzeczypospolitej z Moskwą 1654–1655, Zabrze 2004.
• Dybaś B., Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998.
• Filipczak-Kocur A., Finanse litewskie za podskarbiego Hieronima Kryszpina Kirszenszteina 1663–1676, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, t. 14, 2011, s. 52–71.
• Hundert Z., Oddziały Radziwiłłów w wojsku koronnym w dobie panowania „królów rodaków” (1669–1696) [w:] Radziwiłłowie w służbie Marsa, red. M. Nagielski, K. Żojdź, Warszawa 2017, s. 261–262.
• Kossarzecki K., Forteca słucka w okresie wojen połowy XVII wieku, „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne”, t. 2, 2004, s. 50–53.
• Kossarzecki K., Forteca w Kopysi nad Dnieprem w latach wojny Rzeczypospolitej z Moskwą 1654–1667, „Studia z Dziejów Wojskowości”, t. 1, 2012, s. 137–158.
• Kossarzecki K., Próby tworzenia udzielnego władztwa księcia Bogusława Radziwiłła w oparciu o dobra podlaskie i słuckie w okresie potopu szwedzkiego i moskiewskiego przełomu 1655 i 1656 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. 43, 2007, s. 29–41.
• Kossarzecki K., Słuck podczas zagrożenia moskiewskiego i kozackiego podczas wojny z Moskwą w latach 1654–1667 [w:] Materiały do Historii Wojskowości, nr 2, Pułtusk 2004, s. 93–94.
• Majewski A.A., Aleksander Hilary Połubiński (1626–1679). Marszałek wielki litewski, Warszawa 2017.
• Rachuba A., Konfederacje wojska litewskiego 1657–1663, Zabrze 2010.
• Rachuba A., Konwokacja litewska w Grodnie w 1665 roku [w:] Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos atodangos. Profesoriaus Mečislovo Jučo 90-mečio jubiliejui skirtas mokslinių straipsnių rinkinys, red. V. Dolinskas, R. Petrauskas, E. Rimša, Vilnius 2016, s. 441–448.
• Rachuba A., Litewski korpus posiłkowy przeciw rokoszowi Lubomirskiego w 1665 r., „Przegląd Historyczny”, t. 102, 2011, s. 457
• Radziwiłł Bogusław, Autobiografia, oprac. T. Wasilewski, Warszawa 1979.
• Tyla A., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės iždas: XVI amžiaus antroji pusė – XVII amžiaus vidurys, Vilnius 2012.
• Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1648–1655, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. 5, 1960, strony niepaginowane.
• Волкаў М., Арганізацыя і забеспячэнне будаўніцтва фартыфікацый у Слуцку пры Багуславе Радзівіле (1654–1669 гг.), „Studia Historica Europae Orientalis. Исследования по истории Восточной Европы”, Вып 5, Минск 2012, с. 188–204.
• Волкаў М., Замкі і фартэцыі Радзівілаў на беларускіх эемлях у XVI-пачатку XVIII ст., Мінск 2020, с. 182–183.
• Волкаў М., Слуцкая цытадэль XVII–XVIII ст., „Беларускі гістарычны агляд”, t. 19, 2012, сш. 1–2, с. 31–66.

Identifiers

Biblioteka Nauki

22446705