Hildegarda z Bingen o człowieku i jego „braciach mniejszych”

• Authors: Małgorzata KOWALEWSKA

Title variants

EN

Hildegard of Bingen on Man and His “Lesser Brethren”

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Ekologia jako samodzielna nauka rozwija się od wieku dziewiętnastego, a w wieku dwudziestym nabrała szczególnej doniosłości. Problematyka dotycząca porządku w przyrodzie oraz związków przyrody z człowiekiem budziła jednak zainteresowanie już w epokach wcześniejszych. Świadczy o tym chociażby postać św. Franciszka z Asyżu, głoszącego ideę braterstwa wszystkich stworzeń, który został w roku 1974 ogłoszony przez Jana Pawła II patronem ekologów i ekologii. Myśl św. Franciszka nie pojawiła się bynajmniej znienacka, lecz była ukoronowaniem długiego procesu zainteresowania naturą, często łączącego się z podziwem dla świata i antycypacją idei braterstwa wszystkich stworzeń. Szczególnie interesujące jest w tym aspekcie stulecie dwunaste, w którym badania „Księgi Natury” doprowadziły do rozkwitu poglądu o analogii makro- i mikrokosmosu. Wyraźnie artykułowano wówczas poglądy o przyjaźni łączącej człowieka ze zwierzętami, z którymi tworzy on „złoty łańcuch bytów” czy też „drabinę bytu”. W tym też stuleciu wielu autorów przedstawiało postać „Pani Natury”. Pełniła ona kluczową rolę w powstających wówczas alegorycznych poematach o tematyce kosmologicznej. Koncepcja drabiny natury stała się w średniowieczu „dobrem wspólnym” i pozwalała na opracowanie wizji świata jako całości ściśle ze sobą związanych i zawierających się w sobie poziomów życia. Średniowiecze przekazało tę koncepcję myślicielom renesansowym jako podstawę uniwersalnej wizji świata. W świecie wyróżniono cztery podstawowe „doskonałości”: samo istnienie (bez życia, czucia i bez rozumności), istnienie wraz z życiem (bez czucia i bez rozumności), istnienie z życiem i czuciem (bez rozumności) oraz istnienie z życiem, czuciem i rozumnością. Jednym z ciekawszych autorów poruszających w dwunastym wieku tematykę dotyczącą świata zwierząt była benedyktyńska mniszka Hildegarda z Bingen (1098-1179), której poglądy na temat flory i fauny, umieszczone w kontekście całościowej wizji rzeczywistości, odzwierciedlają średniowieczny obraz świata, uzupełniany przez nią jej własną wiedzą zdobytą dzięki praktykowaniu medycyny oraz obserwacji otaczającego ją świata. Poglądy te są też dobitnym wyrazem fascynacji Hildegardy przyrodą. Wątki związane z braćmi mniejszymi poruszane są w jej pismach w różnych sensach: postacie zwierząt pełnią funkcje symboliczne, przywoływane są z punktu widzenia ich użyteczności dla człowieka (zwłaszcza w medycynie) bądź dla zilustrowania postaw przedstawianych jako godne (lub niegodne) naśladowania przez ludzi. W pismach Hildegardy występują też liczne opowieści o zwyczajach zwierząt, czasem zgodne z faktami, a niekiedy o charakterze fantastycznym. Obok zwierząt rzeczywiście istniejących pojawiają się w nich również zwierzęta fantastyczne oraz hybrydy. Sprawia to, że pisma te, stanowiące rodzaj średniowiecznego kompendium wiedzy na temat człowieka oraz przyrody, są interesujące dla współczesnego badacza zarówno z punktu widzenia historii medycyny i przyrodoznawstwa, jak i z punktu widzenia historii filozofii.

EN

Although ecology began to develop as an independent discipline only in the19th century, having experienced its most spectacular rise a century later, the study of nature and of the relations obtaining between nature and the human world was undertaken much earlier in history. A notable figure in this respect was St. Francis of Assisi, whom Pope John Paul II, in his Apostolic Letter Inter Sanctos of 1974, proclaimed the heavenly Patron of the promoters of ecology. However, the rise of Franciscan ideas did not come unexpectedly; rather, it might be considered as crowning the long process of human interest in nature, which enhanced attitudes of admiration for the natural world and anticipated the ideas of the brotherhood of all creation. The 12th century seems particularly interesting as far as the study of the «Book of Nature» it concerned, since the thinkers of that time put forward the idea of the analogy between the microcosm and the macrocosm, and clearly articulated the ideas of friendship between human beings and animals, making use of the concepts of the «golden chain» of beings and of the «ladder of nature.» In numerous allegorical poems written at that time and undertaking cosmological themes, the key figure of «Lady Nature» appears. The «ladder of nature» became a widely shared concept in the Middle Ages, contributing to the vision of the world as the unity of various layers of life which are interconnected and mutually inclusive. The concept in question inspired also Renaissance thinkers, as it provided the basis for their universal vision of the world. Four basic “perfections” were distinguished in the world: being as such (deprived of life, sentience or rationality), being which manifests life (although deprived of sentience and rationality), being which manifests life and sentience (although deprived of rationality) and being which manifests life, sentience and rationality. Among the most interesting authors of the period who addressed the themes of the animal world was Hildegard of Bingen (1098-1179), a Benedictine nun, whose views of plants and animals, manifesting a holistic vision of the reality, demonstrate her medical knowledge and keen observation of the surrounding world. Hildegard’s views also express her fascination with nature: in her writings, she develops motifs concerning animals and refers to their symbolic meanings, their usefulness to human beings, in particular in medicine, and describes their «attitudes» which she considers as worthy (or unworthy) of being imitated by humans. Hildegard also tells numerous tales of the customs of animals which are partly true to facts and partly imagined. Side by side with actually existing animals, she describes imaginary ones as well as hybrids. Thus, Hildegard’s works, which provide a «companion» to the medieval knowledge of man and nature, may be of interest to contemporary researchers studying the history of medicine, as well as to the historians of philosophy. Translated by Dorota Chabrajska   The research reported in the article was funded with the support of the Polish national budget provisions for science 2010-2013. The illustrations from the manuscript Liber de natura rerum by Thomas de Cantimpré (in the collection of the Jagiellonian Library, catalogue no. Rkp BJ 794) accompanying the article are published courtesy of the Jagiellonian Library, Jagiellonian University, Cracow, Poland.

Keywords

PL

św. Franciszek z Asyżu, Hildegarda z Bingen, przyroda, zwierzęta, hybrydy, mikrokosmos, łańcuch bytów

EN

St. Francis of Assisi, Hildegard of Bingen, nature, animals, hybrids, microcosm, the chain of being

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL
• Year: 2013
• Volume: 26
• Issue: 2 (102)

Dates

published

2020-02-02

Contributors

author

Małgorzata KOWALEWSKA