Przyjaźń zaprzeczona, przyjaźń niespełniona. Portret Doriana Graya Oscara Wilde’a i Droga do Indii E.M. Forstera

• Authors: Anna BUDZIAK

Title variants

EN

Friendship Negated; Friendship Unfulfilled: Oscar Wilde’s The Picture of Dorian Gray and E.M. Forster’s A Passage to India

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Portret Doriana Graya (1890; 1891) Oscara Wilde’a i Droga do Indii (1924) E.M. Forstera ewokują światy osadzone w odrębnych epokach – wiktoriańskiej i edwardiańskiej – oraz w odmiennych perspektywach filozoficznych. Portret Doriana Graya przetwarza epikureizm i cyrenaizm na „nowy hedonizm”, Droga do Indii natomiast przenosi na język powieści etykę G.E. Moore’a. Oba utwory – w swoich przedstawieniach przyjaźni – wydają się osadzone na gruncie arystotelizmu, co jednak łatwo przeoczyć, ponieważ, cytując Wilde’a, Arystoteles tak „głęboko przeniknął” nasz własny sposób myślenia, że stał się prawie niewidzialny. Arystotelizm stanowi główne odniesienie filozoficzne w tym eseju. U Wilde’a oglądowi poddane są trzy arystotelesowskie powody do zawiązania przyjaźni: równość lub podobieństwo, samopoznanie i cnota. W części poświęconej Forsterowi autorka eseju koncentruje się na jednej już tylko, specyficznie Moore’owskiej, cnocie (arête) – wewnętrznej uczciwości. Ponadto, jako kolejny powód przyjaźni rozważa zjednoczenie się przyjaciół w doskonaleniu umiejętności (techne). Jednakże, szukając wyjaśnienia, dlaczego Arystotelesowskie powody przyjaźni u Wilde’a i Forstera zostają zaprzeczone lub okazują się niewystarczające, autorka zwraca się także ku refleksji Lévinasowskiej i przygląda się zaburzeniom równości między przyjaciółmi przez pryzmat uprzedmiotowienia Innego, swoistej komodyfikacji, która koresponduje z Lévinasowką tematyzacją. Przy zastrzeżeniu, że idealna symetria konceptualna – choć możliwa w systematycznej filozofii – w świecie powieści nie istnieje, esej ten zachęca, by na wynaturzenie przyjaźni u Wilde’a spojrzeć głównie jako na tematyzację dokonującą się w spojrzeniu estety, w sferze relacji prywatnych. Rozważając przyczyny załamania się przyjaźni u Forstera natomiast, proponuje spojrzeć na jej losy przez pryzmat tematyzacji dokonującej się w języku – czyli w domenie publicznej. Ostatecznie więc esej ten zwraca się ku Arystotelesowskiej koncepcji przyjaźni jako wartości ulokowanej w przestrzeni publicznej.

EN

The Picture of Dorian Gray (1890; 1891) and A Passage to India (1924) diverge greatly: the novels evoke different imaginary worlds – set in Victorian and Edwardian epochs – and, if read from philosophical perspective, take disparate philosophical paths. Wilde presents the philosophy of ‘new Hedonism’ – a modern version of Epicureanism and Cyrenaicism. Forster, in turn, adapts G.E. Moore’s ethics. However, both novels, in their consideration of friendship, seem grounded in Aristotelianism, which we tend to overlook in that, to use Wilde’ words, it has “saturated modern thought” so deeply that it has become almost invisible. In this essay, Aristotle’s ethics provides the primary philosophical context for the consideration of friendship. As regards Wilde, the essay examines three Aristotelian reasons for perfect friendship: equality or similarity, self-knowledge, and virtue. As regards Forster, the essay is focused on virtue (arete), yet from a characteristically Moorean point of view, that is, as intellectual honesty; it also considers friendship as based on the shared pursuit of excellence (techne). However, looking for an explanation why these Aristotelian reasons for people to become perfect friends are negated or proven inadequate, this essay turns to Emmanuel Levinas. It considers inequality between friends as conducive to the mechanism of commodifying the Other, or denying the Other the status of a person, in the way which would correspond to Levinasian process of thematization. While recognizing the fact that in literature, unlike in systematic philosophy, conceptual symmetry is hardly possible, this essay proposes to regard the perversions of friendship in Wilde as a result of thematization effected through the gaze of an aesthete – in the realm of the private. In Forster, on the other hand, discussing the breakdown of friendship, the essay interprets its failure as the aftermath of thematization happening in language, that is, in the public domain. Finally, as the essay implies, Passage to India gestures to the Aristotelian concept of friendship as located in the public and political realm.

Keywords

PL

przyjaźń, tematyzacja, Oscar Wilde, E.M. Forster, Arystoteles, Emmanuel Lévinas, G. E. Moore

EN

friendship, thematization, Oscar Wilde, E.M. Forster, Aristotle, Emmanuel Levinas, G.E. Moore

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL
• Year: 2013
• Volume: 26
• Issue: 3 (103)

Dates

published

2020-02-02

Contributors

author

Anna BUDZIAK