Między słowami a przeżyciami. O rozumieniu wstydu we współczesnym języku polskim

• Authors: Agnieszka MIKOŁAJCZUK

Title variants

EN

Between Words and Feelings: Wstyd (‘Shame / Embarrassment’) in Modern Polish

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań semantycznych (o nachyleniu zarówno kognitywnym, jak i strukturalistycznym) nad tym, jak użytkownicy współczesnej polszczyzny nazywają i rozumieją przeżycia należące do ogólnej kategorii wstydu. W centrum analiz znalazły się słowa „wstyd” i „wstydzić się” oraz ich synonimy. Podstawy materiałowe badań stanowiły wybrane współczesne słowniki ogólne języka polskiego oraz Narodowy Korpus Języka Polskiego (wzbogacony o wybrane teksty publikowane w Internecie i prasie, zwłaszcza po roku 2010, zawierające badane słowa). Artykuł koncentruje się na odpowiedzi na pytania o zakres i strukturę leksykalno-semantycznego pola pojęcia „wstydu” we współczesnej polszczyźnie oraz o elementy sytuacji emocjonalnych uwzględniane w mówieniu (i myśleniu) o przeżyciach z kategorii wstydu. Z przeprowadzonych analiz wynika, że pole pojęcia „wstyd” we współczesnej polszczyźnie jest organizowane wokół dwóch parametrów semantycznych: „braku pewności siebie” oraz „braku lub obniżenia poczucia własnej wartości”. Tym, co je łączy, są znaczenia centralnych słów w polu: rzeczownika / czasownika niewłaściwego / wykrzyknika „wstyd” oraz czasownika refleksywnego „wstydzić się”. Poszczególne parametry są równocześnie łącznikami prowadzącymi do dwóch ogólnych kategorii przeżyć: pierwszy do „strachu / lęku”, drugi zaś do „smutku / żalu”. Artykuł przedstawia także bogatą listę elementów sytuacji przeżyć z kategorii wstydu, organizujących konceptualizację tej kategorii utrwaloną w polszczyźnie. Mieszczą się tutaj: podmiot przeżyć i ich sprawca, sędzia i publiczność, obiekt porównania, typowe przyczyny, system wartości i wartościowanie, charakterystyka czasowa, siła przeżyć, typowe objawy i zachowania ekspresywne oraz kontekst emocjonalny. Łącznie składają się one (wraz ze swymi charakterystykami) na bogatą wiedzę wpisaną w ogólne pojęcie wstydu we współczesnej polszczyźnie, aktualizowaną w różnorodnych tekstach.

EN

The main goal of the paper is to present selected results of cognitive and structuralist semantic research into how Polish speakers talk about and understand various feelings from the general category of ‘wstyd’ (‘shame / embarrassment’). The lexemes wstyd (‘shame / embarrassment’) and wstydzić się (‘to feel shame / embarrassment’), and their synonyms constituted the core objects of the investigation. Lexicographic sources as well as texts from the National Corpus of Polish and the Internet, containing these lexemes, were studied in search of the structure of the lexical field of wstyd in modern Polish and of important aspects of Polish conceptualization of feelings from the category of ‘shame.’ The field of wstyd in modern Polish is organized along two main semantic parameters: ‘lack of self-confidence’ and ‘lack of or diminution of someone’s high self-esteem,’ which are connected to each other by central words: the noun / verb / interjection wstyd (in its various meanings and functions) and the verb wstydzić się. The parameters provide links to other general categories of emotions: ‘fear’ on the one hand, and ‘sadness’ (‘regret’) on the other. Elements of an emotional situation, such as an experiencer of feelings, their perpetrator, judge and the public, object of comparisons, as well as typical reasons and sources, system of values and evaluation, temporal characteristics, intensity, typical symptoms and expressions, and emotional background were shown in the paper as contributing to the conceptualization of feelings connected with the general complex concept of wstyd in modern Polish.

Keywords

PL

semantyka, nazwy uczuć, konceptualizacja przeżyć samoświadomościowych, wstyd, nieśmiałość, shame, embarrassment, shyness

EN

semantics, emotion terms, conceptualization of self-conscious emotions, wstyd, nieśmiałość, ‘shame,’ ‘embarrassment,’ ‘shyness’

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL
• Year: 2017
• Volume: 30
• Issue: 2 (118)

Dates

published

2020-01-12

Contributors

author

Agnieszka MIKOŁAJCZUK