Kultura ludowa Mazowsza w dorocznej obrzędowości Warmiaków

• Authors: Janusz Hochleitner

Title variants

EN

Folk culture of Mazowsze in annual rituals Warmians

Abstracts

EN

When the colonists arrived in Mazovia in the late Middle Ages introduced many customs to regional culture borderlands of Warmia and Mazury. The remains of this culture testify to the universal content which, together with the adoption of Christianity perpetuated for many centuries original folk culture. Entering Christianity in these lands, however, was open to accepting existing practices. Many rituals and folk customs were introduced into the Church calendar. Described below economic work based primarily on common knowledge, passed on from generation to generation.

PL

Gdy przybyli mazowieccy koloniści u schyłku średniowiecza wprowadzili wiele zwyczajów do kultury regionalnej pogranicza warmińsko-mazurskiego. Pozostałości tej kultury świadczą o uniwersalnych treściach, które wraz z przyjęciem chrześcijaństwa utrwaliły na wiele stuleci oryginalną kulturę ludową. Chrześcijaństwo wkraczające na te ziemie było jednak otwarte na przyjmowanie zastanych praktyk. Wiele obrzędów i ludowych zwyczajów wprowadzono do kalendarza kościelnego. Opisywane poniżej prace gospodarcze opierały się przede wszystkim na wiedzy potocznej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie.

Keywords

PL

kultura ludowa; obrzędy; zwyczaje; religijność ludowa

EN

folk culture; rituals; customs; folk religiosity

• Publisher: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika
• Journal: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego
• Year: 2014
• Volume: Zeszyt
• Issue: XXVIII
• Pages: 76-94

Dates

published

2014

Contributors

author

Janusz Hochleitner

References

• Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, Archiwum Kapituły, Acta Cap. 6.
• Agenda Sakramentalia Ecclesiae Varmiensis 1616, [b.m.w.].
• Barczewski W. 2002. Kiermasy na Warmji, wyd. 7, wyd. Chłosta J., Olsztyn.
• Bylina St. 1992. Człowiek i zaświaty. Wizje kar pośmiertnych w Polsce średniowiecznej, Warszawa.
• Bylina St. 1993. Kościół a kultura ludowa w Polsce późnego średniowiecza, w: Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce, red. Michałowska T., Warszawa.
• Bylina St. 2002. Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza, Warszawa.
• Bystroń J. St. 1976. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 1–2, Warszawa.
• Białuński G. 1993. Bogini Kurko – główny kult Galindii, KMW, nr 1.
• Bujak F. 1923. Dwa bóstwa prusko-litewskie „Kurche” i „Okkopirnus”, „Lud”, t. 22.
• Bystroń J. St. 1916. Zwyczaje żniwiarskie w Polsce, Kraków.
• Calendarium Plocense 1888. w: Monumenta Poloniae Historica, t. 5, wyd. Kętrzyński W., Lwów.
• Caraman P. 1933. Obrzęd kolędowania u Słowian i Rumunów. Studium porównawcze, Kraków.
• Ciołek T. M., Olędzki J., Zadrożyńska A. 1976. Wyrzeczysko. O świętowaniu w Polsce, Białystok.
• Ciszewski St. 1929. Prace etnologiczne, t. II , Warszawa.
• Concilia Poloniae. Źródła i studia krytyczne 1952. t. 7: Synody diecezji poznańskiej i ich statuty, wyd. Sawicki J., Poznań.
• Dekowski P. 1965. Chodzenie po szczodrakach na dawnym pograniczu mazowiecko-łęczyckim i sieradzkim, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Etnograficzna”, nr 11.
• Dydowiczowa J. 1965. Problematyka i metody badań nad wiejskimi zwyczajami gospodarczymi, KHKM, nr 1.
• Dworakowski St. 1964. Kultura społeczna ludu wiejskiego na Mazowszu i nad Narwią, Białystok.
• Eliade M. 1980. Myśl o kulturze i religii, „W drodze”, nr 8.
• Fischer A. 1932. Etnografia słowiańska, z. 1: Połabianie, Lwów–Warszawa.
• Fischer A. 1926. Lud Polski, Lwów.
• Fijałek J. N. 1927. Cyziojan polski z roku 1471, z wiadomością o cyziojanach w ogóle i w Polsce, „Prace Filologiczne”, t. 12.
• Fijałek J. 2002. Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej Natle ustawodawstwa synodalnego, Kraków.
• Frydrychowicz R. 1893. Warmia, w: Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Chlebowski B., według planu Sulimierskiego F., t. 13, Warszawa.
• Gajek J. 1960. Elementy kultury dawnych Prusów w kulturze ludowej Warmii i Mazur, „Prace i Materiały Etnograficzne”, t. XIX.
• Gennep A. van 1909. Les rites de passage. E’tude systematique des cérémonies, Paris.
• Godula R. 1994. Od Mikołaja do trzech Króli. O roli daru w obrzędzie, Kraków.
• Gostomski A. 1951. Gospodarstwo, opr. Inglot St., Wrocław.
• Guriewicz A. 1976. Kategorie kultury średniowiecznej, przeł. Dancygier J., Warszawa.
• Henslowa M. 1972. Wiedza ludowa o bożym drzewku, bylicy i piołunie, „Slavia Antiqua”, t. 19.
• Hernas C. 1954. Ludycje wieśne, „Pamiętnik Literacki”, t. 45, z. 1.
• Hochleitner J. 2003. Doroczny rytm pracy chłopów warmińskich w epoce nowożytnej (zarys problematyki w ujęciu etnograficzno-historycznym), „Teki Gdańskie”, t. V.
• Hochleitner J. 2006. Obrzędy doroczne w kulturze chłopskiej Warmii południowej w XVI–XVIII wieku, Olsztyn.
• Klicha E. 1927. Polska terminologia chrześcijańska, Poznań.
• Klimaszewska J. 1981. Doroczne obrzędy ludowe, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. II , red. Biernacka M., Frankowska M., Paprocka W., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
• Klinger W. 1926. Obrzędowość ludowa Bożego Narodzenia, jej początek i znaczenie pierwotne, Poznań.
• Klinger W. 1931. Doroczne święta ludowe a tradycje grecko-rzymskie, Kraków.
• Kolberg O. 1890. Mazowsze. Obraz etnograficzny, Kraków, t. V.
• Kolberg O. 1961. Dzieła wszystkie, t. 24: Mazowsze, cz. 1, Wrocław–Warszawa.
• Kolberg O. 1964. Dzieła wszystkie, t. 28: Mazowsze, cz. 5, Wrocław.
• Kolberg O. 1967. Dzieła, t. 60: Przysłowia, Wrocław–Poznań.
• Kopeć J. J. 1998. Błogosławieństwa w polskiej tradycji religii Błogosławieństwa w polskiej tradycji religijnej, „Rocznik Teologiczny”.
• Kostrzewski J. 1947. Kultura prapolska, Poznań.
• Krasiński A. 1931. Posty w dawnej Polsce, „Przegląd Teologiczny”, t. 12.
• Krzyżaniak B. 1978. Obrzędy i zwyczaje Warmii i Mazur, w: eadem, Drabecka M., Lisakowski J., Folklor Warmii i Mazur, Warszawa.
• Krzyżanowski J. 1965. Słownik folkloru polskiego, red. idem, Warszawa.
• Łęga Wł. 1961. Ziemia Chełmińska, Wrocław 1961.
• Łowmiański H. 1976. Elementy indoeuropejskie w religii Bałtów, w: Ars Historia.
• Prace z dziejów powszechnych i Polski, Poznań.
• Maj S. 2004. Kalendarze rolnicze jako źródło do badań postępu agrotechnicznego w XIX wieku, „Studia Historyczne”, z. 1.
• Marcin z Urzędowa 1595. Herbarz polski to jest o przyrodzeniu ziół i drzew rozmaitych, Kraków.
• Michałowski R. 2002. Post dziewięciotygodniowy w Polsce Chrobrego. Studium z dziejów polityki religijnej pierwszych Piastów, „Kwartalnik Historyczny”, nr 1.
• Michał z Janowca 1981. Kazania wielkopostne (rok 1490), w: Belcarzowa E., Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, cz. 1, Wrocław.
• Mikołaj z Błonia 1519. Tractatus sacerdotalis de sacramentis deque divinis officiis et eorum administrationibus, Cracoviae.
• Modelski T. E. 1912. Post dziewięciotygodniowy w Polsce, „Przegląd Historyczny”, t. 15, z. 1–2.
• Moszyński K. 1962. O sposobach badania kultury materialnej Prasłowian, Wrocław– Kraków–Warszawa.
• Najstarszy zwód prawa polskiego 1959. wyd. i przetł. Matuszewski J., Wrocław.
• Nowa Księga przysłów i wyrażeń przysłowiołych polskich 1969. w opracowaniu o dzieło Samuela Adalberga oprac. zespół pod kier. Krzyżanowskiego J., t. 1–3, Warszawa.
• Odyniec W. 1985. Kaszubskie obrzędy i obyczaje. Wstęp do etnografii historycznej Kaszub w XVI–XVIII wieku, Instytut Kaszubski, Gdańsk.
• Okulicz–Kozaryn Ł. 1997. Dzieje Prusów, Wrocław.
• Opisanie mieysca Swięta Lipa czyli Swięta Lipka nazwanego, z przyłączeniem świętobliwych uwag, duchowych ćwiczeń, i pobudek, oraz pieśni i modlitw [...] 1805. A teraz znowu po polsku z niektóremi ważnemi odmianami i przydatkami wydane za pozwoleniem zwierzchności w Warszawie.
• Otello R. 1978. Obchody żniwne na Mazurach, KMW, nr 2.
• Poniatowski St. 1932. Etnografia Polski, w: Wiedza o Polsce, t. 3, Warszawa.
• Powierski J. 1973. W sprawie narzędzia ornego Prusów, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 1–2.
• Powierski J. 1975. Bogini Kurko i niektóre aspekty społeczno-gospodarcze wierzeń pruskich, „Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych”, seria C, t. 16.
• Prüfferowa M. 1953. Kultura ludowa, w: Warmia i Mazury, cz. I, red. Zajchowska S., Kiełczewska-Zaleska M., Poznań.
• Rojewski A., Dziekan S. 1984. Zwyczaje i obrzędy adwentu i Bożego Narodzenia w parafii Drobin, „Studia Płockie”, t. XII .
• Rombowski A. 1953. Ludycje wiesne. Zabytek literatury ludowej z połowy XVI wieku, Wrocław.
• Rurale iudicium, to jest Ludycje wieśne na ten Nowy Rok 1544. Kraków.
• Rutkowska–Płachcińska A. 1978. Gospodarka rolno-hodowlana, w: Historia kultury materialnej w zarysie, t: II : Od XIII do XV wieku, red. eadem, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk.
• Rzepka W. R. 1984. Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk–Łódź.
• Seweryn T. 1948–1951. Ikonografia etnograficzna, „Lud”, t. XXXIX.
• Słownik staropolski 1963. red. Urbańczyk St., t. 8, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Słupecki L. P. 1998. Wyrocznie i wróżby pogańskich Skandynawów, Warszawa.
• Sobisiak W. 1960. Z badań nad narzędziami obróbki lnu i konopi w XVI–XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 8, nr 1.
• Stelmachowska B. 1933. Rok obrzędowy na Pomorzu, Toruń.
• Śliwa A. 1948. Pamiętniki, rękopis w zbiorach Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie, Zbiory Specjalne, R: 145.
• Szelągowska G. 2001. Cztery pory roku. O sianiu, zbieraniu i świętowaniu. Komentarz wystawy, Toruń.
• Szyfer A. 1968. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, Olsztyn.
• Szyfer A. 1976. Ludowe zwyczaje, obrzędy, wierzenia i wiedza, w: Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, red. Burszta J., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Tomiccy J. R. 1975. Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa.
• Tyszkiewicz J. 1983. Ludzie i przyroda w Polsce średniowiecznej, Warszawa.
• Wieczerzak J. 1968. Uwagi na temat tradycyjnego rolnictwa na Mazurach i Warmii w XVIII i XIX wieku, „Rocznik Olsztyński”, t. VII .
• Wilkierz kapituły fromborskiej dla wsi Gietrzwałd 1938. w: Kutrzeba St., Mańkowski A., Polskie ustawy wiejskie XV–XVIII w., Kraków.
• Wilkierz Szpitalnej Wsi z 1749 roku 2003. wyd. Lubiński A., w: Z dziejów Sztumu i okolic, cz. III , Sztum.
• Witelo 1979. De causa primaria paenitentiae in hominibus et de natura daemonum, wyd. Burchardt G., „Studia Copernicana”, t. 19.
• Wojciechowska B. 1999. O potworach, demonach wodnych i świętych źródłach w Polsce średniowiecznej, „Almanach Historyczny”, t. 1.
• Wojciechowska B. 2000. Od Godów do świętej Łucji. Obrzędy doroczne w Polsce późnego średniowiecza, Kielce.
• Zadrożyńska A. 1983. Homo faber i homo ludens. Etnologiczny szkic o pracy w kulturach tradycyjnej i współczesnej, Warszawa.
• Zawistowicz-Adamska K. 1933. Dzień Wniebowstąpienia Matki Boskiej w wierzeniach i obrzędach ludu polskiego, „Wiedza i Życie”, nr 8–9.
• Zawistowicz-Adamska K. 1934. Obrzędy żniwiarskie ludu polskiego, „Wiedza i Życie”, nr 7.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2165227