Kultura materialna na wybranych zamkach krzyżackich w świetle inwentarzy zawartych w Ostpreussische Folianten i Ordens Brief Archiv zachowanych w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin-Dahlem

• Authors: Jan Gancewski , Joanna Elżbieta Śliczyńska

Title variants

EN

Material culture in selected teutonic castles in the light of inventories included in Ostpreussische Folianten and Orders Brief Archiv preserved in Geheimes Staatsarchiv Preissischer Kulturbesitz Berlin-Dahlen

Abstracts

EN

Material culture in this aspect relates primarily to the equipment of utility rooms connected with kitchen utensils of different kind kept in castles – kitchen equipment, dishes of everyday use as well as tableware to be used during the grand masters’ ceremonial feasts. It is significant to mention the period analysed since the turn of the 14th and the 15th centuries is the time in which the largest food supplies noted in the sources were gathered in the larders of Teutonic castles. Moreover, the trade and economic organization of the Order of Teutonic Knights was strongly developing. State of the Teutonic Order had a strong position in the European trade market at that time.

PL

Kultura materialna rozpatrywana w niniejszym opracowaniu dotyczy przede wszystkim wyposażenia pomieszczeń gospodarczych związanych z przechowywanymi na zamkach krzyżackich różnego rodzaju utensyliami kuchennymi – sprzętem kuchennym, naczyniami użytku codziennego, a także zastawą stołową przeznaczoną na uczty komturów i wielkich mistrzów. Nie bez znaczenia jest również przedział czasowy poddany analizie, bowiem przełom XIV i XV wieku jest to okres, w którym źródła zawierają najwięcej informacji na temat zapasów zgromadzonych w spiżarniach zamków krzyżackich. Ponadto, silnie rozwijająca się wówczas organizacja gospodarcza i handlowa zakonu krzyżackiego sprzyjała powstawaniu takich zapasów. Państwo krzyżackie w Prusach miało wówczas silną pozycję na rynkach europejskich.

Keywords

PL

zakon krzyżacki; zamki krzyżackie; sprzęt kuchenny; sprzęty do gotowania; naczynia; nakrycia stołu

EN

Teutonic Order; Teutonic castles; kitchenware; tableware; dishes; trypical kitchen utensils

• Publisher: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika
• Journal: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego
• Year: 2015
• Volume: Zeszyt
• Issue: XXIX
• Pages: 171-182

Dates

published

2015

Contributors

author

Jan Gancewski

author

Joanna Elżbieta Śliczyńska

References

• Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin-Dahlem, XX. Hauptabteilung, Ostpreusisches Folianten OF 132 – Inventare von [...] viehhof zu Marienburg, [...], Thorn, [...] 1445–1449.
• Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, XX. Hauptabteilung, Ostpreusisches Folianten OF 141 – Rechungsbuchbuch des Großschäffers zu Königsberg 1398–1402, k. 29VS, 31VS, 37VS, 39VS, 43VS, 45VS, 47VS, 183VS-188VS.
• Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, XX. Hauptabteilung, Ostpreusisches Folianten OF 166m – Zinsregister des Elbingschen und Holländischen Gebietes 1422. Rechenschaft des Hauskomturs von Königsberg 1430, k. 28VS, 28RS , 30VS.
• Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, XX. Hauptabteilung, Ostpreusisches Folianten OF 166n – Zinsbuch des Hauses Elbing (1426–1451), k. 14.
• Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin–Dahlem, XX. Hauptabteilung, Ordensbriefarchiv, Staatsarchiv Königsberg im 1445 (1445–1451), nr 9029, k. 1VS, 1RS , 2VS, 2VR, 3VS, 3VR.
• Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, XX. Hauptabteilung, Ordensbriefarchiv, 18384 – Staatsarchiv Königsberg, Königsberg Kochbuch, k. 2VS, 3VS, 4VS, 6VS, 7VS, 9VS.
• Ź r ó d ł a d r u k o w a n e
• Acten der Ständetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, hrsg. v. M. Toeppen, Bd. I, Leipzig 1874.
• Das Ausgabebuch des Marienburger Hauskomturs für die Jahre 1410–1420, hrsg. W. Ziesemer, Königsberg 1911.
• Das grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens, hrsg. v. W. Ziesemer, Danzig 1921.
• Das Marienburger Ämterbuch, hrsg. v. W. Ziesemer, Danzig, 1916.
• Das Marienburger Tresslerbuch der Jahre 1399–1405, hrsg. v. E. Joachim, Königsberg, 1896.
• Die Handelsrechnungen des Deutschen Ordens; hrsg. v. C. Sattler, Lepzig 1887.
• Sarnowsky J. 1993, Die Wirtschaftsführung des Deutschen Ordens in Preussen (1382–1454), Wien.
• Schuldbücher und Rechnungen der Großschäffer und Lieger des Deutschen Ordens in Preußen, Bd. 1, Großschäfferei Königsberg I, hrsg. von Cordelia Heß, Christina Link und Jürgen Sarnowsky, w: Veröffentlichungen aus den Archiven Preussischer Kulturbesitz, Köln–Weimar–Wien 2008.
• Schuldbücher und Rechnungen der Großschäffer und Lieger des Deutschen Ordens in Preußen. Bd. 3, Großschäfferei Marienburg, hrsg. von Christina Link und Jürgen Sarnowsky, w: Veröffentlichungen aus den Archiven Preussischer Kulturbesitz, Köln–Weimar–Wien 2008.
• Biszkont J. 2005. Późnośredniowieczne szklarstwo na Śląsku, „Wratislavia Antiqua”, t. 7, red. Wachowski K., Wrocław.
• Czaja R. 1995. Udział wielkich miast pruskich w handlu hanzeatyckim do połowy XIV wieku, „Zapiski Historyczne”, t. 60, cz. 1, z. 2–3.
• Czaja R. 1999. Miasta pruskie a zakon krzyżacki. Studia nad stosunkami między miastem a władzą terytorialną w późnym średniowieczu, Toruń.
• Długokęcka O., Długokęcki W. 2010. Te Sumptuous Use of Food at Castle Marienburg (Malbork) at the Start of the Fifeenth Century, „Acta Poloniae Historica”, t. 102, s. 110–126.
• Długokęcki W. 1984. Świadczenia w pieprzu i szafranie w państwie krzyżackim w XIV–XV w., „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego”, nr 14, s. 19–36.
• Długokęcki W. 2001. Hausämter Und Hausbeamten auf der Marienburg In der ersten Hälfte des 15. Jahrhunderts, w: Burgen kirchlicher Bauherrren, hrsg. v. H. H. Häffner, München/Berlin.
• Dobrowolski P. 1986. Szynki, jesiotry, migdały. Wydatki na żywność na dworze Henryka hrabiego Derby u schyłku XIV wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 34, z. 4, s. 601–608.
• Fritz J. M. 1982. Goldschmiedekunst der Gotik in Mitteleuropa, München.
• Herbert D. 2010. Vorrats-und Versorgungswirtschaf auf den preussischen Deutschordensburgen von 1375 bis zur Mitte des 15. Jahrhunderts am Beispiel der Burg Thorn/Torun, w: Esskultur und kulturelle Identität: Ethnologische Nahrungsforschung im östlichen Europa, red. Kalinke H. M., Toth K., Weger T., Schriften des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa, Bd. 40, München, s. 46–52.
• Gancewski J. 2001. Rola zamków krzyżackich w ziemi chełmińskiej od połowy XIV wieku do 1454 roku. Studia nad gospodarką, Olsztyn.
• Jähnig B. 2000. Verwaltung und Personal, w: Państwo Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Podziały administracyjne i kościelne od XIII do XVI w., red. Nowak Z., Czaja R., Toruń.
• Jasiński T. 1991–1992. Was essen die Hochmeister des Deutschen Ordens Und ihre Gäste am Anfang des 15 Jhs?, „Studia Historica Slavo-Germanica”, 18.
• Jóźwiak S., Trupinda J. 2011. Organizacja życia na zamku krzyżackim w Malborku w czasach wielkich mistrzów (1309–1457), Malbork.
• Koczy L. 1933. Dzieje wewnętrzne Torunia do roku 1793, Toruń.
• Kucharski G. 2001. Życie codzienne i dworskie wielkich mistrzów krzyżackich w świetle Marienburger Tresslerbuch z lat 1399–1409, „Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. 61, s. 171–207.
• Laba W. 2007. Historia sztuki szklarskiej, Krosno.
• Milewska M., Kruppe J. 2004. Wyposażenie gospodarstwa domowego na zamku krzyżackim w Pucku, „Archeologia Historica Polona”, 14, s. 233–243.
• Możejko B. 2006. Zamek krzyżacki w Gdańsku w świetle inwentarzy z lat 1384–1446, w: Krzyżacy. Szpitalnicy. Kondotierzy. Studia z dziejów średniowiecza, red. Śliwiński B., nr 12, Malbork.
• Rademacher F. 1933. Die deutschen Gläser des Mittelalters, Berlin.
• Radoch M. 2012. Potrawy na stole krzyżackim w świetle Königsberger Kochbuch, w: Historia naturalna jedzenia. Między antykiem a XIX wiekiem, red. Możejko B., Gdańsk.
• Ryszewska K. 2007. Kuchenne naczynia ceramiczne używane w średniowiecznych polskich klasztorach, „Almanach Historyczny”, t. 9, Kielce.
• Schade O. 1866. Altdeutsches Lesebuch gotisch altsächsisch alt und mitteldeutsch, Teil II , Halle.
• Schmid B. 1922. Speise und Trank in Deutschordenshäusern um Jahr 1400. Nach den Ämterbüchern und Rechnungsbüchern des Ordens, ”Ostdeutsche Monatshefte”, Jg. 3, nr 3, s. 107.
• Sielmann A. 1921. Die Verwaltung des Haupthauses Marienburg in der Zeit um 1400. Beitrag zur Geschichte des Deutschen Ordens in Preußen, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, H. 61, s. 10–11.
• Spychaj M. 2011. Kura na czarno i biały kołacz – krzyżacka książka kucharska z XV wieku, w: Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Kuchnia dawnych ziem pruskich – tradycja i nowoczesność, red. Chrzanowski T., Olsztyn.
• Sulkowska-Tuszyńska K. 1990. Próba interpretacji funkcji naczyń na trzech nóżkach w świetle wybranych źródeł ikonograficznych, w: Z badań nad średniowieczną architekturą Kujaw i Wielkopolski Wschodniej, red. Chudziakowa J., „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria B, t. 86, Warszawa, s. 109–112,
• Sulkowska-Tuszyńska K. 1992. Późnośredniowieczne i nowożytne naczynia ceramiczne na trzech nóżkach ze Strzelna, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia XX, Archeologia Architektury 2, s. 76–77.
• Szymczak J. 2010. Grzyby, ryby, polewki na średniowiecznym stole i w kotle obozowym, w: In memoriam honeremque Casimiri Jasiński, red. Oliński P., Wenta J., Toruń, s. 193–206.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2165379