Saints in the Kurpie folk culture

• Authors: Janusz Hochleitner

Title variants

PL

Święci w kurpiowskiej kulturze ludowej

Abstracts

PL

W kulturze ludowej kult świętych zazwyczaj przybierał lokalny koloryt, który w dużym stopniu mówi nam dziś o stopniu recepcji nauczania katolickiego w społecznościach wiejskich. W tej atmosferze kształtował się m.in. sensualizm religijny ludności wiejskiej, o którym traktuje także niniejszy materiał. Ludność chłopska na Kurpiach często figury świętych traktowała praktycznie. Podobne zjawisko obserwujemy w kulturze duchowej. W omawianej obrzędowości dorocznej popularni święci mieli bowiem strzec wiernych od nieszczęść życiowych, a także zapewnić urodzaj, dobrobyt i pomyślność. Kalendarz kościelny pomagał chłopom podejmować ważne decyzje dotyczące rozpoczynania okresowych prac w swoich gospodarstwach. Zwłaszcza ci święci, którzy byli co roku wspominani w Kościele, stawali się ważnymi postaciami w życiu chłopów. Obserwujemy liczne formy wspominana tych świętych orędowników w trakcie poszczególnych prac gospodarskich, które co roku podejmowano. Ten powtarzany cyklicznie zestaw modlitw i praktyk ludowych utrwalał kult poszczególnych świętych, wzbogacając go o liczne odniesienia symboliczne. Te nawarstwienia wierzeniowe często są świadectwem długiego okresu chrystianizacji ziemi kurpiowskiej, która dopiero dzięki zabiegom duszpasterskim w XVII i XVIII w. właściwie ukształtowała religijność kurpiowską.

EN

In folk culture, the cult of saints usually took a local from, which tells us extensively about the reception level of Catholic education in rural communities. In this atmosphere was shaped i.a. religious sensualism of a rural community, about which is also this material. Frequently, the peasant community in Kurpie treated the figures of saints practically. A similar phenomenon is observed in spiritual culture. In the described annual ceremonials, popular saints were supposed to protect the faithful from misfortune in life, as well as provide abundant harvest, prosperity and success. The Church calendar helped peasants make important decisions related to beginning seasonal works in their farms. Especially those saints, who were commemorated in the Church every year, became important figures in the peasants’ lives. We observe various forms of remembering those holy intercessors during particular farmyard works, which were undertaken annually. That cyclically repeated set of prayers and folk practices strengthened the cult of particular saints, enriching it with numerous symbolic references. Those religious accumulations often reflect the long period of Christianization of Kurpie lands, which only due to pastoral activity in the 17th and 18th centuries actually shaped the Kurpian religiousness.

Keywords

EN

cult of saints; the Kurpie; historical ethnography; folk rituals

PL

kult świętych; Kurpie; etnografia historyczna; obrzędowość ludowość

• Publisher: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika
• Journal: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego
• Year: 2017
• Volume: Zeszyt
• Issue: XXXI
• Pages: 73-90

Dates

published

2017

Contributors

author

Janusz Hochleitner

References

• Archiwum Diecezji we Włocławku, Wizytacja generalna archidiakonatu lutomierskiego, szadkowskiego i warckiego z 1779 r.
• Cyzjojan płocki. 1969. [In:] Wybór tekstów staropolskich. Ed. S. VrtelWierczyński. Warszawa.
• Cyzjojan kłobucki. 1927. [In:] J.N. Fijałek, Cyziojan polski z roku 1471, z wiadomością o cyziojanach w ogóle i w Polsce. Prace Filologiczne, Vol. 12.
• Dlugossi J. 1961. Annale seu cronicae incliti Regni Poloniae lib. I–II. Varsoviae.
• Stanisław ze Skarbimierza. 1978. Sermones super „Gloria in excelsis”. Ed. R. Zawadzki, Warszawa.
• Frischbier H. 1865. Preussische Sprichwörter u. volkstümliche Redensarten. Berlin.
• Gostomski A. 1951. Gospodarstwo. Elab. S. Inglot. Wrocław.
• Kętrzyński W. 1968. O Mazurach. Ed. J. Jasiński, Olsztyn.
• Kolberg O. 1961. Dzieła wszystkie, Vol. 24: Mazowsze, Part. 1. Wrocław– Warszawa.
• Kolberg O. 1967. Dzieła wszystkie, Vol. 60: Przysłowia. Wrocław–Poznań.
• Mąciński J. 1799. Kazania odświętne, Vol. 1. Kraków.
• Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, Vol. 1–2. 1969–1970. Based on Samuel Adalberg’s work, elab. by a team managed J. Krzyżanowski. Warszawa.
• Rej M. 1558. Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego. Kraków.
• Rej M. 1568. Zwierciadło. Kraków.
• Rozporządzenia i pisma pasterskie za rządów J.O. Księcia Michała Jerzego Poniatowskiego biskupa płockiego etc. Do diecezji płockiej wydane. 1785. Ed. W. Wargawski. Vol. 1. Warszawa.
• Skarga P. 1843. Kazania na niedziele i święta całego roku. Ed. J.N. Bobrowicz, Vol. 4, Lipsk.
• Wujek J. 1584. Postylle katholicznej o świętych, Part 1. Kraków.
• Voragine de J. 2000. Złota legenda. Wybór. Ed. M. Plezia, Warszawa.
• Baranowski B. 1971. Kultura ludowa XVII i XVIII w. na ziemiach Polski środkowej. Łódź.
• Białczak A. 2002. Krzyże i kapliczki przydrożne zachodniej kurpiowszczyzny. Zeszyty Naukowe OTN, Vol. XVI.
• Bogucka M. 1987. Uwagi o postrzeganiu czasu w Rzeczypospolitej w XVI–XVII w., [In:] Stosunek do czasów w różnych strukturach kulturowych. Eds. Z. Cackowski, J. Wojczakowski. Warszawa.
• Brückner A. 1980a. Mitologia słowiańska, [In:] Idem, Mitologia słowiańska i polska. Warszawa.
• Brückner A. 1980b. Wierzenia religijne i stosunki rodzinne, [In:] Idem, Mitologia słowiańska i polska. Warszawa.
• Bylina S. 1978. Licitum – illicitum. Mikołaj z Jawora o pobożności masowej i zabobonach, [w:] Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza. Ed. B. Geremek. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Bylina S. 1993. Kościół a kultura ludowa w Polsce późnego średniowiecza, [In:] Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce. Ed. T. Michałowska. Warszawa.
• Bylina S. 2002. Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza. Warszawa.
• Bystroń J.S. 1916. Zwyczaje żniwiarskie w Polsce. Kraków.
• Bystroń J.S. 1976. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, Vol. 2. Warszawa.
• Chętnik A. 1914. Z Zielonej Puszczy. Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany, No. 10.
• Chętnik A. 1977. Krzyże i kapliczki kurpiowskie. Polska Sztuka Ludowa, No. 1.
• Ciupak E. 1973. Katolicyzm ludowy w Polsce. Studia socjologiczne. Warszawa.
• Chłosta J. 2009. Doroczne zwyczaje i obrzędy na Warmii. Olsztyn.
• Czerwiński T. 2012. Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce. Warszawa.
• Delumeau J. 1986. Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., Vol. II: Katolicyzm między Lutrem a Wolterem. Trans. P. Kłoczowski. Warszawa.
• Deptuła Cz. 1996. Legenda i kult św. Izydora Oracza a problematyka polskiej wsi pod zaborami. Zeszyty Naukowe KUL, Vol. 39.
• Guriewicz A. 1987. Problemy średniowiecznej kultury ludowej. Trans. Z. Dobrzyniecki. Warszawa.
• Gustawicz B. 1910. O zwyczajach świętomarcińskich. Lud, Vol. XV–XVI.
• Hochleitner J. 1996. Powiernik tajemnic królowej. Kult świętego Jana Nepomucena na Warmii. Elbląg.
• Hochleitner J. 2003. Doroczny rytm pracy chłopów warmińskich w epoce nowożytnej (zarys problematyki w ujęciu etnograficzno-historycznym). Teki Gdańskie, Vol. 5.
• Hochleitner J. 2009a. Św. Jan Nepomucen jako katolicki bohater kulturowy. Studia Ełckie, Vol. 11.
• Hochleitner J. 2009b. Wpływ pogranicza mazowieckiego na kształtowanie się kultury religijnej chłopów pruskich diecezji w XV–XVI wieku (ze szczególnym uwzględnieniem dominium warmińskiego), [In:] Mazowsze północne i jego sąsiedzi. Eds. R. Sajkowski, L. Zygner. Ciechanów.
• Hochleitner J. 2014. Kultura ludowa Mazowsza w dorocznej obrzędowości Warmiaków. Zeszyty Naukowe OTN, Vol. XXVIII.
• Hochleitner J. 2016. Ludowy kult św. Jana Nepomucena na Kurpiach, [In:] Zwykli niezwykli. Kult świętych w diecezji łomżyńskiej. Katalog wystawy. Eds. B. Kalinowska, K. Mróz. Ostrołęka.
• Kiersnowscy T. and R. 1970. Życie codzienne na Pomorzu wczesnośredniowiecznym. Wiek X–XII. Warszawa.
• Klimaszewska J. 1961. Zakazy magiczne w polskich obrzędach ludowych. Etnografia Polska, Vol. 4.
• Klimaszewska J. 1981. Doroczne obrzędy ludowe, [In:] Etnografia Polski.
• Przemiany kultury ludowej, Vol. II. Eds. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
• Klinger W. 1931. Doroczne święta ludowe a tradycje grecko-rzymskie. Kraków.
• Kowalska-Lewicka A. 1965. Pożywienie chłopskie w średniowieczu i przydatność badawcza źródeł etnograficznych. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, No. 4.
• Krzyżanowski J. 1958. Mądrej głowie dość dwie słowie, Vol. 1. Warszawa.
• Kubiak K. 1983. Dzień narodzin głowy. Przyczynek do badań nad problematyką świętojańską. Polska Sztuka Ludowa, No. 2.
• Kuprjaniuk S. 2016. Mała architektura sakralna na Warmii do 1945 roku ze szczególnym uwzględnieniem kapliczek. Olsztyn.
• Libiszowska Z. 1960. Gospodarstwo wiejskie w Polsce w XVII w., w opinii cudzoziemców. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, Vol. 8, No. 3.
• Łęga W. 1961. Ziemia Chełmińska. Wrocław.
• Marchwiński R. 1997. Geografia Polski Marcina Kromera. Bydgoszcz.
• Mazurkiewicz R. 2002. Deesis. Idea wstawiennictwa Bogurodzicy i św. Jana Chrzciciela w kulturze średniowiecznej. Kraków.
• Odyniec W. 1966. Życie i obyczaje ludu pomorskiego w XVII i XVIII w. Gdynia.
• Odyniec W. 1994. Duszpasterstwo parafialne w średniowieczu i czasach nowożytnych. Studia Pelplińskie, Vol. 21–22.
• Okulicz-Kozaryn Ł. 1997. Dzieje Prusów. Wrocław.
• Olędzki J. 1964. Rzeźba w drewnie z północnej Kurpiowszczyzny. Polska Sztuka Ludowa, No. 3.
• Olędzki J. 1971. Kultura artystyczna ludności kurpiowskiej. Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk.
• Piwocki K. 1976. Rzeźba ludowa. Polska Sztuka Ludowa, No. 3–4.
• Poniatowski S. 1932. Etnografia Polski, [In:] Wiedza o Polsce, Vol. 3. Warszawa.
• Rojewski A., Dziekan S. 1984. Zwyczaje i obrzędy adwentu i Bożego Narodzenia w parafii Drobin. Studia Płockie, Vol. 12.
• Potkański K. 1924. Wiadomości Długosza o polskiej mitologii, [In:] Idem, Pisma pośmiertne, Vol. 2. Kraków.
• Rusecki M. 1989. Istota i geneza religii. Warszawa.
• Stelmachowska B. 1933. Rok obrzędowy na Pomorzu. Toruń.
• Stomma L. 1986. Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. Warszawa.
• Stróżewski W. 1989. O możliwości sacrum w sztuce, [In:] Sacrum i sztuka. Elab. N. Cieślińska. Kraków.
• Subera I. 1981. Synody prowincjonalne arcybiskupów gnieźnieńskich. Wybór tekstów ze zbioru Jana Wężyka z r. 1761. Warszawa.
• Tazbir J. 1955. Społeczna funkcja kultu św. Izydora „Oracza” w Polsce XVII wieku. Przegląd Historyczny, Vol. 46, No. 3.
• Tazbir J. 1978. Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit – upadek – relikty. Warszawa.
• Thomas W.I., Znaniecki F. 1976. Chłop polski w Europie i Ameryce, Vol. 1. Warszawa.
• Tomicki R. 1981. Religijność ludowa, [In:] Etnografia Polski. Problemy kultury ludowej, Vol. 2. Eds. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
• Wojciechowska B. 2000. Od Godów do świętej Łucji. Obrzędy doroczne w Polsce późnego średniowiecza. Kielce.
• Zadrożyńska A. 1988. Powtarzać czas początku, Parts I–II. Warszawa.
• Zawistowicz-Adamska K. 1934. Obrzędy żniwiarskie ludu polskiego. Wiedza i Życie, No. 7.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2166140