Adam Chętnik and the question of Kurpian-Masurian borderland’s Polish identity

• Authors: Marek Niewiadomski

Title variants

PL

Adam Chętnik i kwestia polskości pogranicza Kurpiowsko-Mazurskiego

Abstracts

PL

Decyzją traktatu wersalskiego z 1919 r. na Warmii i Mazurach miał zostać przeprowadzony plebiscyt w celu określenia przynależności spornych terenów do Polski lub Niemiec. Odbył się on 11 lipca 1920 r., w najmniej pożądanym dla Polski czasie, bowiem do Warszawy zbliżały się już wojska bolszewickie. Niemcy oparli swoją propagandę plebiscytową na podkreśleniu tymczasowości polskiej państwowości, budowaniu świadomości „małej ojczyzny” pruskiej oraz straszeniu polskim katolicyzmem. Plebiscyt przyniósł całkowitą klęskę polskiej racji stanu. Tylko 3,4% ludności zagłosowało za przynależnością do Polski. Adam Chętnik, znany działacz Kurpiowszczyzny, zaangażowany był przez cały okres międzywojenny w działania zmierzające do uświadomienia pogranicza kurpiowskomazurskiego i pokazania historycznych oraz kulturalno-gospodarczych powiązań terenów położonych po jednej i drugiej stronie granicy. W późniejszym czasie, już po plebiscycie, wyjaśniał, że „Mazur-ewangelik” jest takim samym Polakiem jak Polak-katolik. Profetycznie głosił, że w przyszłości Prusy Wschodnie będą należały do Polski.

EN

Following the decision of the Treaty of Versailles of 1919, in Warmia and Masuria a plebiscite determining the affiliation of the disputed areas with Poland or Germany was to be held. It took place on 11 July 1920, during the least desirable time for Poland as the Bolshevik forces were already approaching Warsaw. Germany based its plebiscite propaganda on emphasizing the temporality of the Polish state, building awareness of the “small homeland” of Prussia and threatening with Polish Catholicism. The plebiscite ended in a complete loss of the Polish reason of state. Only 3.4% of the population voted for the affiliation with Poland. Adam Chętnik, a prominent Kurpian activist, was involved throughout the whole interwar period in activities aimed at raising awareness of Kurpian-Masurian borderland and showing the historical and cultural-economic connections between the lands on both sides of the border. Later, already after the plebiscite, he explained that a “Masurian-evangelical” is the same Pole as a Pole-Catholic. He predictively claimed that East Prussia would belong to Poland in the future.

Keywords

EN

Adam Chętnik; Warmia and Masuria; plebiscite; Kurpian-Masurian; borderland

PL

Adam Chętnik; Warmia i Mazury; plebiscyt; pogranicze; kurpiowsko-mazurskie

• Publisher: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika
• Journal: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego
• Year: 2017
• Volume: Zeszyt
• Issue: XXXI
• Pages: 155-170

Dates

published

2017

Contributors

author

Marek Niewiadomski

References

• Archiwum Akt Nowych – Delegatura Rządu RP na Kraj.
• Archiwum Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży – Odpis skrócony aktu małżeństwa Adama Chętnika i Jadwigi Nowickiej.
• Archiwum rodziny Chętników [Archives of the Chętnik family] – Chętnik A. Akcja działalności i propagandy polskiej po nieudanym plebiscycie na Mazurach Pruskich [tapescript]. – Chętnik A. Moi rodzice i ich dzieci [tapescript]. – Chętnik A. Praca oświatowo-kulturalna i plany polityczno-gospodarcze na pograniczu VIa [tapescript].
• Achremczyk S. 1997. Historia Warmii i Mazur. Olsztyn.
• Biedrawina-Sukertowa E. 1965a. Dawno i niedawno. Olsztyn.
• Biedrawina-Sukertowa E. 1965b. Kulisy wydawnicze „Gazety Mazurskiej” i „Kalendarza dla Mazurów”. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, No. 3.
• Chętnik A. 1920. Rezolucja Kurpiów. Goniec Pograniczny, No. 19–20.
• Chętnik A. 1922. Wielka zdrada na Pograniczu Prus Wschodnich. Dzwon znad Narwi, No. 1.
• Chętnik A. 1924. Kurpie, Kraków.
• Chętnik A. 1927. Warunki gospodarczo-kulturalne na pograniczu kurpiowskomazurskim. Łomża.
• Chętnik A. 1939a. Mazurskim szlakiem. Łomża.
• Chętnik A. 1939b. Scalone pogranicze. Łomża 1939.
• Chętnik A. 1948. Mazurzy pruscy na płaszczyźnie mazowieckiej. Studium etnograficzno-obyczajowe. Instytut Mazurski in Olsztyn, Komunikat Działu Informacji Naukowej, Seria Sztuki i Kultury No. 2, April.
• Chojnacki W. 1959. Mazury i Warmia 1800–1870. Wybór źródeł. Wrocław.
• Czernekowa H. 1988. „Nie byłbym tym – kim jestem”, [In:] Adam Chętnik a współczesne badania kultury wsi polskiej. Materiały z sesji kurpiowskiej Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Łomża–Marianowo–Nowogród, 21–23.09.1984. Ed. M. Drozd-Piasecka. Warszawa.
• Dudzińska Z. 1967. Jeden ród mazowiecki… Głos Olsztyński, No. 143.
• Judziński J. 1970. Wystawa o plebiscycie na Warmii i Mazurach. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, No. 4.
• Kijowski J. 2008. Działalność Adama Chętnika na pograniczu mazurskokurpiowskim, [In:] Migracja ludności pogranicza mazursko-kurpiowskiego w XIX i XX wieku. Ed. J. Gołota. Ostrołęka–Olsztyn.
• Kudrzycki Z. 2010. Wyniki plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu 11 lipca 1920 roku w powiatach szczycieńskim i nidzickim. Rocznik Mazurski, Vol. 14.
• Kurnatowski J. 1925. Zagadnienie Prus Wschodnich. Warszawa.
• Kurp T. (Chętnik A.) 1919. Kurp i Mazur. Gość Puszczański, No. 12–13.
• Martuszewski E. 1974. Polscy i niepolscy Prusacy. Szkice z historii Mazur i Warmii. Olsztyn.
• Pajka S. 1990. O życiu i twórczości Adama Chętnika – kilka przypomnień i refleksji. Zeszyty Naukowe OTN, Vol. IV
• Pietrowicz A. 2005. Sekcja Zachodnia Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu RP – zarys struktury organizacyjnej i działalności (wrzesień 1942 – lipiec 1944 r.). Pamięć i Sprawiedliwość, No. 2(8).
• Pokropek M. 1966. Adam Chętnik i jego zasługi dla regionu kurpiowskiego. Rocznik Białostocki, Vol. 6.
• Pokropek. M. 1988. Adam Chętnik – życie i praca (1885–1967), [In:] Adam Chętnik a współczesne badania kultury wsi polskiej. Materiały z sesji kurpiowskiej Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Łomża–Marianowo– Nowogród, 21–23.09.1984. Ed. M. Drozd-Piasecka. Warszawa.
• Raporty z ziem wcielonych do III Rzeszy (1942–1944). 2004. Eds. Z. Mazur, A. Pietrowicz, M. Rutkowska. Poznań.
• Stawecki P., Wrzesiński W. (Eds.) 1986. Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku. Wybór źródeł. Olsztyn.
• Syska H. 1969. Adam Chętnik. Działacz, pisarz, badacz Kurpiowszczyzny. Warszawa.
• Uziębło A. 1939. Walka o Mazury. Niepodległość, No. 2(52).
• Waleszczak R. 1992. Chorzele. Zarys dziejów. Chorzele.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2166186