Puszcza Kurpiowska (Kurpie Forest) as a cultural contact arena in the prehistory

• Authors: Wojciech Borkowski

Title variants

PL

Obszar Puszczy Kurpiowskiej jako arena kontaktów kulturowych w pradziejach

Abstracts

PL

W obrębie Mazowsza północno-wschodniego występuje szereg mniejszych regionów geograficznych, wśród których Równina Kurpiowska posiada swoją istotną specyfikę. Od paleolitu aż po czasy wczesnego średniowiecza stanowiła dogodny szlak przemieszczania się grup ludności. Większość wędrowców nie pozostawała na tym obszarze dłużej. Z uwagi na bardzo nieatrakcyjne warunki glebowe puszcza traktowana była jako obszar eksploatacji czasowej lub sezonowej. Dolinami rzek na obszar ten zapuszczali się przedstawiciele kolejnych kultur archeologicznych z południa i północy, w poszukiwaniu dogodniejszych ekumen, ewentualnie zapuszczając się na teren puszczy w celach handlowych. Jedynie w epoce kamienia na obszarze Równiny Kurpiowskiej permanentnie gospodarowały grupy ludzkie zajmujące się łowiectwem, zbieractwem i rybołówstwem. W okresach związanych z gospodarką wytwórczą: rolnictwem i hodowlą teren ten był rejonem ścierania wpływów kulturowych, idących z różnych kierunków. To spowodowało, że na obszarze pierwotnej Puszczy Kurpiowskiej rytm rozwojowy nie odpowiadał przemianom na ziemiach sąsiednich. Model gospodarki wypracowany przez łowców, zbieraczy schyłku środkowej epoki kamienia, z niewielkimi modyfikacjami przetrwał do czasów niemal nam współczesnych. Dopiero działania administracyjne, odlesienia, wypalanie dolin rzecznych ograniczały stopniowo zasięg Puszczy Kurpiowskiej i wprowadzały nowy typ gospodarowania. Nie dochodziło jednak do pełnej akulturacji mieszkańców mateczników puszczańskich. Może to być jednym z elementów poczucia odrębności i dumy z własnej przeszłości dzisiejszych mieszkańców puszczy – Kurpiów.

EN

The Kurpie Plain has its own specific physiographic characteristics. From the Paleolithic to the early Middle Ages, it was a convenient route to move groups of people, both in the north-south and east-west direction. Due to the very unattractive soil conditions, the forest was treated as a temporary or seasonal exploitation area. The territory of the Kurpie Plain, originally formed as a result of the Riss Glaciation (Warta Stadial) and transformed during the Baltic glaciation through the formation of a large sandur area with elements of earlier moraine. The oldest sites in Puszcza Kurpiowska can be certainly attributed only to the second half of Dryas III and the beginning of the pre-Boreal period (11th/10th millennium BC). Looking at the entire prehistoric period of inhabiting the human community in Puszcza Kurpiowska, I come to the conclusion that the model of economy developed by the hunters and gatherers of the end of the Middle Stone Age, however shockingly it sounds, with minor modifications survived until almost contemporary times.

Keywords

EN

Kurpie Forest; prehistory; archaeological cultures; archaeological; sites; findings

PL

Puszcza Kurpiowska; prahistoria; kultury archeologiczne; stanowiska archeologiczne; znaleziska

• Publisher: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika
• Journal: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego
• Year: 2017
• Volume: Zeszyt
• Issue: XXXI
• Pages: 29-46

Dates

published

2017

Contributors

author

Wojciech Borkowski

References

• Andrzejowski J. 1993–1994. Cmentarzysko kultury przeworskiej w Todzi, gmina Kadzidło, województwo ostrołęckie, stanowisko 2. Wiadomości Archeologiczne (Warszawa), Vol. LIII, Issue 2, pp. 101–126.
• Baranowski I. 1911. Łukasz Kościesza-Załuski i jego „Najstarszy opis Puszczy Kurpiowskiej”. Ziemia, Vol. II, No. 16.
• Borkowski W. 2012. Najstarsze zabytki archeologiczne gminy Kadzidło, [In:] Dzieje parafii i kościoła pod wezwaniem Ducha Świętego w Kadzidle. Ed. M. Przytocka. Kadzidło, pp. 13–24.
• Borkowski W. [in print]. Fenomen Puszczy Kurpiowskiej jako przyrodniczego obszaru rozgraniczającego w obrazie archeologiczno-kulturowym w pradziejach do przełomu er.
• Borkowski W. [in print]. Najstarsze osadnictwo gminy Łyse.
• Borkowski W. [in print]. Najstarsze znaleziska archeologiczne na obszarze gminy Śniadowo.
• Borkowski W., Matraszek B., Sałaciński S. 2006. Mazowsze w epoce kamienia, [In:] Starożytne Mazowsze. Ed. M. Zieleniewska-Kasprzycka. Pułtusk, pp. 13–20.
• Borkowski W., Miecznikowski Z. 2011. Początki osadnictwa na terenie pogranicznym północnego Mazowsza, [In:] 1000 lat pogranicza Chorzel. Ed. M. Wiśnicki. Chorzele, pp. 16–35.
• Chętnik A. 1971. Życie puszczańskie Kurpiów. Warszawa.
• Chmielewski W. 2000. Badania archeologiczne Równiny Kurpiowskiej, [In:] Kurpiowszczyzna. Identyczność – odmienność. Ed. W. Chmielewski. Ostrołęka, pp. 7–16.
• Dąbrowska T. 2006. Mazowsze w młodszym okresie przedrzymskim, [In:] Starożytne Mazowsze. Ed. M. Zieleniewska-Kasprzycka. Pułtusk, pp. 39−55.
• Dąbrowski J. 1997. Epoka brązu w północno-wschodniej Polsce. Białystok.
• Dąbrowski J. 2005.Kultura trzciniecka na Mazowszu i Podlasiu, [In:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, Vol III. Ed. M. Dulinicz. Warszawa, pp. 61–66.
• Dąbrowski J. 2006.Kultura trzciniecka i łużycka na Mazowszu, [In:] Starożytne Mazowsze. Ed. M. Zieleniewska-Kasprzycka. Pułtusk, pp. 21–30.
• Dulinicz M. 2006. Najważniejsze problemy archeologii wczesnego średniowiecznego Mazowsza, [In:] Starożytne Mazowsze. Ed. M. Zieleniewska-Kasprzycka. Pułtusk, pp. 75–102.
• Gilewska S. 1991. Rzeźba, [In:] Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. Ed. L. Starkel. Warszawa, pp. 248–296, fig. 133–164, tab. 8.
• Górny S. 1996. Przyroda Mazowsza Północnego. Ciechanów.
• Hoffman M. J. 2000. Osadnictwo Równiny Mazurskiej w I tysiącleciu p.n.e. i jego relacje z osadnictwem Równiny Kurpiowskiej, [In:] Kurpiowszczyzna. Identyczność – odmienność. Ed. W. Chmielewski. Ostrołęka, pp. 31–34.
• Kawałkowa E. 2000. Specyfika fizjografii w okolicach Ostrołęki na prawym brzegu Narwi i jej wpływ na kształtowanie się i długowieczność osadnictwa mezolitycznego, [In:] Kurpiowszczyzna. Identyczność – odmienność. Ed. W. Chmielewski. Ostrołęka, pp. 17–30.
• Kawałkowa E. 2003.Pradzieje Równiny Kurpiowskiej. Nakły–Jaszczułty.
• Kempisty E. 1983. Neolityczne kultury strefy leśnej w północnej Polsce, [In:] Problemy epoki kamienia na Pomorzu. Ed. T. Malinowski. Słupsk, pp. 175– 199.
• Kondracki J. 1980. Geografia regionalna Polski. Warszawa.
• Kondracki J. 1994. Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. Warszawa.
• Kowalczyk E. 2005. Granice Mazowsza w średniowieczu. Ocena stanu badań, [In:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, Vol III. Ed. M. Dulinicz. Warszawa, pp. 167–172.
• Kowalczyk-Heyman E. 2013. Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej między Pisą a źródłami Biebrzy. Warszawa.
• Kozłowski J.K., Kozłowski S.K. 1977. Epoka kamienia na ziemiach polskich. Warszawa.
• Kozłowski S.K. 1972. Pradzieje ziem Polski od IX do V tysiąclecia p.n.e., Warszawa.
• Kozłowski S.K. 1975. Ważniejsze mezolityczne materiały powierzchniowe. Światowit (Warszawa), Vol. 34, pp. 149–188.
• Miśkiewicz M. 2001. Badania Archeologiczne na Mazowszu wschodnim, [In:] Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych. Eds. B. Bryńczak, P. Urbańczyk. Siedlce.
• Mogielnicka-Urban M. 2005. Kultura łużycka na Mazowszu i Podlasiu, [In:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, Vol III. Ed. M. Dulinicz. Warszawa, pp. 67–91.
• Nosek S. 1951. Materiały do badań nad historią starożytną i wczesnośredniowieczną międzyrzecza Wisły i Bugu. Annales UMCS, Vol. VI.
• Okulicz Ł. 1970. Kultura kurhanów zachodniobałtyjskich we wczesnej epoce żelaza. Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Okulicz Ł. 1975.Sprawozdanie z badań cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza w Rembielinie, powiat przasnyski. Rocznik Olsztyński, Vol. 11, pp. 205– 209.
• Orlińska G. 2005. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Cichowie. Archeologia Żywa (Warszawa), Vol. 10, No. 4, pp. 8–10.
• Ralska-Jasiewiczowa M. 1991. Ewolucja szaty roślinnej, [In:] Geografia Polski, Środowisko przyrodnicze. Ed. L. Starkel. Warszawa, pp. 106–127.
• Sawicki L. 1921. Zabytki archeologiczne w okolicy Ostrołęki, w ziemi łomżyńskiej. Wiadomości Archeologiczne (Warszawa), Vol. VI, Issue 2, pp. 47–59.
• Schild R. 2014. Geomorphology, Stratigraphy, Paleoology & Radiochronology, [In:] Całowanie. A Final Paleolithic & Early Mesolithic site on an Island in the Ancient Vistula Channel. Ed. R. Schild. Warszawa, pp. 47–55.
• Sulgostowska Z. 1989. Prahistoria międzyrzecza Wisły, Niemna i Dniestru u schyłku plejstocenu. Warszawa.
• Szymczak K. 1995. Epoka kamienia Polski północno-wschodniej na tle środkowoeuropejskim. Warszawa.
• Wasylikowa K. 1983. Antropogeniczne zmiany roślinności w holocenie, [In:] Człowiek i środowisko w pradziejach. Ed. J.K. Kozłowski, S.K. Kozłowski. Warszawa, pp. 53–72.
• Weber M.J., Grimm S.B., Baales M. 2011. Between warm and cold: Impact of the Younger Dryas on human behavior in Central Europe. Quaternary International, Vol. 242.
• Węgrzynowicz T. 1973. Kultura łużycka na Mazowszu wschodnim i Podlasiu, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne (Warszawa), Vol. II, pp. 37– 73.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2166128