Sytuacja demograficzno-narodowościowa pogranicza mazursko-kurpiowskiego na przełomie XIX i XX wieku

• Authors: Ryszard Wojciech Pawlicki

Title variants

EN

Demographic and national situation of the mazurian-kurpian borderlandat the turn of the 20th century

Abstracts

PL

Pogranicze mazursko-kurpiowskie swym zasięgiem obejmuje terytoria leżące na styku dwu krain geograficzno-historycznych, tj. obszar od Chorzel przez Myszyniec do Kolna na Kurpiach oraz po Nidzicę, Szczytno i Pisz na Mazurach. Długotrwałe procesy demograficzne i narodowościowe sprawiły, iż na tym obszarze sąsiadowały ze sobą zróżnicowane kulturowo i religijnie ludność kurpiowska i mazurska. Ruchy migracyjne na pograniczu mazursko-kurpiowskim na przełomie XIX i XX wieku, oprócz zmian w tradycyjnych stosunkach rodzinnych Mazurów i Kurpiów, wpłynęły również na zmianę stosunków demograficznych. Mimo wysokiego przyrostu naturalnego liczba mieszkańców utrzymywała się prawie na niezmienionym poziomie, ponieważ występowały ubytki migracyjne (ujemne saldo migracji). Emigracja zarobkowa z Kurpi do Prus Wschodnich ustała z chwilą wybuch I wojny światowej. Wtedy też stosunki geopolityczne na pograniczu mazursko- kurpiowskim uległy diametralnej zmianie. Emigracja zarobkowa wystąpiła ponownie w okresie międzywojennym, ale nie osiągnęła już takich rozmiarów jak na przełomie XIX i XX wieku.

EN

The Masurian-Kurpian border area covers the territories lying at the junction of two geographical and historical regions, i.e. the area from Chorzele through Myszyniec to Kolno in Kurpie and to Nidzica, Szczytno and Pisz in Masuria. Due to long-term demographic and national processes, two culturally and religiously diverse populations of Kurpie and Masurians neighboured each other. Migration flows on the border between Masuria and Kurpie at the turn of the 20th century changed not only traditional family relations of Masurians and Kurpie, but also demographic relations. Despite the high birth rate, the number of inhabitants remained almost unchanged, as there were migration losses (negative migration balance). Labour migration from Kurpie to East Prussia ceased when World War I broke out. At that time, geopolitical relations in the Masurian-Kurpian border region changed dramatically. Labour migration reappeared in the interwar period, but it did not reach the level of that at the turn of the 20th century.

Keywords

EN

seasonal migration; emigration; Kurpie; Masuria; East Prussia

PL

emigracja sezonowa; wychodźstwo; Kurpie; Mazury; Prusy Wschodnie

• Publisher: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika
• Journal: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego
• Year: 2018
• Volume: Zeszyt
• Issue: XXXII
• Pages: 49-68

Dates

published

2018

Contributors

author

Ryszard Wojciech Pawlicki

References

• Leontiew A. N. 1992. Obraz statystyczny powiatu przasnyskiego z 1889 r. Ciechanów.
• Rocznik statystyczny Królestwa Polskiego z uwzględnieniem innych ziem polskich. 1915. oprac. E.Strasburger. Warszawa, R. 3.
• Rocznik statystyczny Królestwa Polskiego. 1914. oprac. W. Grabski. Warszawa, R. 2.
• Rocznik statystyczny Królestwa Polskiego. 1913. oprac. W. Grabski. Warszawa, R. 1.
• Statistisches Jahrbuch für den Preußischen Staat. 1904. Erster Jahrgang 1903. Berlin.
• „Echa Płockie i Łomżyńskie” 1903, R. 6, nr 6, 43.
• „Echa Płockie i Łomżyńskie” 1902, R. 5, nr 74.
• „Echa Płockie i Łomżyńskie” 1901, R. 4, nr 33, 35, 66, 67, 68, 69.
• „Echa Płockie i Łomżyńskie” 1900, R. 3, nr 11.
• „Echa Płockie i Łomżyńskie” 1899, R. 2, nr 20, 30, 99.
• Białczak A. 2013. Z dziejów kurpiowskiego wychodźstwa zarobkowego do Ameryki Północnej w latach 1880–1918 na przykładzie gminy Baranowo. Zeszyty Naukowe OTN, nr XXVII. Ostrołęka.
• Borowski S. 1962. Emigracja z ziem polskich pod panowaniem niemieckim w latach 1815–1914. Przeszłość Demograficzna Polski. Materiały i Studia, t. II.
• Chętnik A. 1936. Pożywienie Kurpiów. Prace Komisji Etnograficznej PAU, nr 16. Kraków.
• Chętnik A. 1924. Kurpie. Księgarnia Geograficzna „Orbis”, Kraków.
• Chętnik A. 2004. Puszcza Kurpiowska (reprint). Ostrołęka.
• Eberhardt P. 1995. Zagadnienia ludnościowe obszaru byłych Prus Wschodnich. Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, nr 29.
• Gołota J. 2002. Żydzi w Ostrołęce. Sfery waśni i koegzystencji, [w:] Żydzi i stosunki polsko-żydowskie w regionie łomżyńskim w XIX i XX wieku. Studia i materiały pod red. M. Gnatowskiego. Łomża.
• Jasiński G. 2001. Wśród swoich czy obcych? Wychodźstwo Mazurów do zachodnich Niemiec w XIX w. „Masovia”, t. 4.
• Kossert A. 1999a. Żydzi Wschodniopruscy, [w:] Tematy żydowskie, red. Traba E., Traba R. Olsztyn.
• Kossert A. 1999b. Zarys gminy żydowskiej w Piszu. „Znad Pisy”, nr 8.
• Kossert A. 2000a. Aus der Geschichte der jüdischen Gemeinde zu Johannisburg/ Ostpreußen, [w:] Zur Geschichte und Kultur der Juden in Ost- und Westpreussen, Herausgegeben von Brocke M., Heitmann M. und Lordick H. Hildesheim–Zürich–New York.
• Kossert A. 2000b. Die jüdische Gemeinde Ortelsburg. Ein Beitrag zur Geschichte der Juden in Masuren, [w:] Zur Geschichte und Kultur der Juden in Ostund Westpreussen, Herausgegeben von Brocke M., Heitmann M. und Lordick H. Hildesheim–Zürich–New York.
• Koziełło-Poklewski B. 1976. Rozwój społeczno-gospodarczy Mazur i Warmii na tle Prus Wschodnich od połowy XIX wieku do roku 1939, [w:] Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, red. Burszta J. Warszawa.
• Kuligowska J. 1986. Emigracja i duszpasterstwo wychodźców z Królestwa Polskiego do roku 1914 (w świetle urzędowych publikacji kościelnych). „Nasza Przeszłość”, z. 65.
• Maciesza A. 1907. Atlas Statystyczny Królestwa Polskiego. Płock.
• Niedziałkowska Z. 1988. Kurpie. Bory Ostrołęckie. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Pawlicki R.W. 2005. Żydzi na pograniczu mazursko-kurpiowskim w pierwszej połowie XX wieku. „Rocznik Mazurski”, t. IX.
• Romer E. 1919. Polacy na Kresach Pomorskich i pojeziernych. Lwów.
• Sakson A. 1998. Stosunki narodowościowe na Warmii i Mazurach, 1945–1997. Instytut Zachodni, Poznań.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Chlebowski B., Walewski W. 1887. Warszawa, t. VIII.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Chlebowski, Sulimierski F., Walewski. 1884. t. V.
• Szczepański J. 1993. Emigracja zarobkowa z Kurpiowszczyzny (do I wojny światowej). Zeszyty Naukowe OTN, z. VII.
• Szelążek A. 1908. Wychodźstwo i obieżysatstwo Polski z uwzględnieniem ankiety djecezjalnej płockiej. „Miesięcznik Pasterski Płocki”, R. 3, nr 11.
• Szelążek A. 1911a. Konferencja Drezdeńska „Caritasverbandu’u dnia 25–28 września 1911 r. w sprawie organizacji opieki nad robotnikami imigrującymi do Niemiec. „Miesięcznik Pasterski Płocki”, R. 6, nr 11.
• Szelążek A. 1911b. Konferencja Drezdeńska Caritasverbandu dnia 25–28 września 1911 r. w sprawie organizacji opieki nad robotnikami imigrującymi do Niemiec (dokończenie). „Miesięcznik Pasterski Płocki”, R. 6, nr 12.
• Wajda A. 1968. Junkierstwo wschodniopruskie wobec odpływu robotników z rolnictwa na przełomie XIX i XX wieku. Komunikaty Warmińsko-Mazurskie, nr 4.
• Wajda K. 1969. Robotnicy zakordonowi w rolnictwie Prus Wschodnich. „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, nr 4.
• Wajda K. 1985. Kształtowanie się stosunków kapitalistycznych u schyłku XIX i XX wieku, [w:] Warmia i Mazury. Zarys dziejów, red. Łukaszewicz B. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego. Olsztyn.
• Wakar W. 1932. Struktura demograficzna Prus Wschodnich, [w:] Zawidzki M. (red.) Prusy Wschodnie. Przyszłość i teraźniejszość. Poznań.
• Wakar W. 1984. Polski korytarz czy niemiecka enklawa. Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn.
• Waleszczak R. 1992. Chorzele – zarys dziejów. Chorzele.
• Waleszczak R. 1999. Przasnysz i powiat przasnyski w latach 1867–1939. Zarys dziejów. Rada Miejska, Przasnysz.
• Waleszczak R. 2008. Przasnysz w latach 1795–1866. Przasnysz.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2167489