Militarne i społeczne aspekty wojny 1920 roku na Mazowszu Północno- Wschodnim

• Authors: Janusz Szczepański

Title variants

EN

The military and social aspects of the of the 1920 war in North-Eastern Mazovia

Abstracts

PL

W pierwszej połowie sierpnia 1920 r. ziemie północno-wschodniego Mazowsze były miejscem zaciętych walk odwrotowych. Zahamowały one impet ofensywy wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego, dając czas Naczelnemu Wodzowi Józefowi Piłsudskiemu na przegrupowanie oddziałów Wojska Polskiego przed bitwą decydującą o dalszym istnieniu lub upadku odrodzonego państwa polskiego. W ostatniej fazie Bitwy Warszawskiej na północno-wschodnim Mazowszu doszło do rozbicia większości oddziałów Armii Czerwonej. Niniejszy artykuł charakteryzuje także stanowisko poszczególnych warstw miejscowego społeczeństwa wobec bolszewickiego zagrożenia, jego postawy podczas krótkotrwałej, ale tragicznej w skutkach bolszewickiej okupacji. Sygnalizuje też postawy antypaństwowe niewielkiej części społeczeństwa omawianego regionu, współpracującej z wkraczającymi oddziałami Armii Czerwonej.

EN

In the first half of August 1920, the territories of north-eastern Mazovia were the site of fierce retreat fighting. They inhibited the impetus of the offensive of the troops of the Soviet Western Front by Mikhail Tukhachevski, giving the Commander- in-Chief Józef Piłsudski time to regroup the troops of the Polish Army before the battle that determined the further existence or collapse of the reborn Polish state. In the last phase of the Battle of Warsaw in north-eastern Mazovia, most of the Red Army units were broken up. This article also describes the position of individual layers of local society towards the Bolshevik threat, its attitude during the short-lived, but tragic consequences of the Bolshevik occupation. It also signals the anti-state attitudes of a small part of the population of the region in question, cooperating with the invading Red Army troops.

Keywords

EN

Polish-Soviet War 1920; North-Eastern Mazovia; Battle of Warsaw 1920

PL

Wojna polsko-sowiecka 1920 r.; Bitwa Warszawska 1920 r.; Mazowsze Północno-Wschodnie

• Publisher: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika
• Journal: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego
• Year: 2020
• Volume: Zeszyt
• Issue: XXXIV
• Pages: 11-38

Dates

published

2020

Contributors

author

Janusz Szczepański

References

• Centr Chranienija Istoriko-Dokumentalnych Kolekcji (CHIDK) w Moskwie, (Polskie organizacje burżuazyjno-nacjonalistyczne i wojskowo-dywersyjne).
• Rosyjskij Gosudarstwiennyj Archiw Socjalno-Politiczieskoj Istorii (RGSPI) w Moskwie. Centralny Komitet Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików), (Polskie Biuro Agitacji i Propagandy przy Rosyjskiej Komunistycznej Partii, Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski).
• Rosyjskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw (RGWA) w Moskwie, (Akta Dowództwa Armii Czerwonej: Akta IV Armii, Akta III Korpusu Konnego).
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie (Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, Towarzystwo Straży Kresowej).
• Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie (Dowództwo Frontu Północnego, Dowództwo 1 Armii, Dowództwo 5 Armii, Oddział II Ministerstwa Spraw Wojskowych, Oddział I Mobilizacyjno-Organizacyjny, Oddział I Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, Oddział III Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, Relacje).
• Archiwum Państwowe w Pułtusku (Starostwo Powiatowe w Przasnyszu).
• Biblioteka Narodowa w Warszawie – Dział Rękopisów (Akta Generała Hallera).
• „Echo Szkolne” 1928.
• „Gazeta Łomżyńska” 1920.
• „Gazeta Polowa” 1920.
• „Gość Puszczański” 1920.
• „Kurier Płocki” 1920.
• „Kurier Warszawski” 1920.
• „Miesięcznik Pasterski Płocki” 1920.
• „Rzeczpospolita” (Kraków) 1920.
• „Rzeczpospolita” (Poznań) 1920.
• „Rzeczpospolita” 1920.
• „Wyzwolenie” 1920.
• „Żołnierz Polski” 1920.
• Bitwa Warszawska, t. I, Bitwa nad Bugiem 27 VII–7 VII 1920 r., cz. 1, Warszawa 1933.
• Direktywy Głównogo Komandowanija Krasnoj Armii (1917–1920), t. II, Moskwa 1920.
• Marchlewski J., Rosja proletariacka a Polska burżuazyjna, [w:] Marchlewski J., Pisma wybrane, t. III, Warszawa 1956.
• Obrona Państwa w 1920 roku. Księga sprawozdawczo-pamiątkowa Generalnego Inspektora Armii Ochotniczej i Obywatelskich Komitetów Obrony Państwa, red. W. Ścibor-Rylski, Warszawa 1923.
• Rząd, ziemiaństwo a Związek Robotników Rolnych, Warszawa 1921.
• Rola członków Związku Zawodowego Robotników Rolnych Rzeczypospolitej Polskiej podczas najazdu bolszewickiego, Warszawa 1921.
• Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, opr. A. Litwin, Warszawa 1955.
• Wybór dokumentów do Bitwy Warszawskiej, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1991, nr 2–4.
• Wybór źródeł do bitwy warszawskiej, cz. VII, Relacje, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1992, nr 4.
• D’Abernon E. V. 1932. Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata pod Warszawą 1920 r. Warszawa.
• Gaj G.D. 1928. Na Warszawu. Moskwa–Leningrad.
• Giertych J. 1958. Wspomnienia ochotnika, cz. II. „Horyzonty” (Paryż) nr 29.
• Kwasieborski S. 1936. Od Wisły do Korostenia. Wspomnienia ochotnika 201 pułku szwoleżerów. Płock.
• Mieczkowski W. 1921. Bolszewicy w polskiej plebanii. Wyszków.
• Mitkiewicz L. 1976. W Wojsku Polskim 1917–1921. Londyn.
• Pamiętniki chłopów, seria 1, Warszawa 1935.
• Pamiętniki chłopów, seria 2, Warszawa 1936.
• Rachalewski S. 1938. Szable na kilimie. Ze szwadronami 203 pułku ułanów w r. 1920. Łódź.
• Rataj M. 1965. Pamiętniki. Warszawa.
• Siergiejew J.N. 1925. Od Dźwiny ku Wiśle. Warszawa.
• Sławoj-Składkowski F. 1951. „Łapiduchy” roku dwudziestego. „Niepodległość” (Londyn), t. III.
• Szeptycki S. 1925. Front Litewsko-Białoruski 10 marca 1919 – 30 lipca 1920. Kraków.
• W świetle wspomnień Awiezera Dvori (Kuferminca), [w:] Księga Żydów Ostrołęckich, red. J. Gołota, Ostrołęka–Tel Awiw 2001.
• Witos W. 1964. Moje wspomnienia, t. I. Paryż.
• Żeligowski L. 1990. Wojna w roku 1920. Wspomnienia i rozważania. Warszawa.
• Ciba L. 1937. Wypad na Długosiodło w dniu 9 sierpnia 1920 r. „Przegląd Artyleryjski”, z. 12.
• Grzybowski M.M. 1997. Duchowieństwo katolickie na Mazowszu wobec wojny 1920 r., [w:] W 75-lecie Bitwy Warszawskiej 1920 r., red. M. Wojciechowski. Włocławek.
• Konarski K. 1923. O Uczniu – Żołnierzu. Warszawa–Lwów.
• Marszałek P.K. 1995. Rada Obrony Państwa z 1920 roku. Studium prawnohistoryczne. Wrocław.
• Mazanek K. 1923. Sejm Ustawodawczy wobec zagadnień wojskowych. „Bellona”, t. IX, Warszawa.
• Mond B., Gintel J. 1932. Historia 205 pułku piechoty ochotniczej im. J. Kilińskiego. Warszawa.
• Najdus W. 1971. Lewica polska w Kraju Rad 1918–1920. Warszawa.
• Piotrowski P. 2010. Walka o miasta Mazowsza Północnego podczas wojny polskorosyjskiej 1920 roku. Poznań.
• Szczepański J. 1995. Wojna 1920 roku na Mazowszu i Podlasiu. Warszawa– Pułtusk.
• Szczepański J. 1997. Wojna 1920 roku w Ostrołęckiem. Warszawa–Ostrołęka– Pułtusk.
• Szczepański J. 1998. Dzieje Wyszkowa i okolic. Warszawa.
• Szczepański J. 2005. Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku. Pułtusk.
• Szczepański J. 2006. Młodzież szkolna w wojnie 1920 roku, [w:] Bitwa Warszawska 1920 roku w obronie niepodległości, red. J. Odziemkowski. Warszawa.
• Szczepański J. 2007. Ziemiaństwo polskie wobec bolszewickiego najazdu 1920 r., [w:] O polskich elitach raz jeszcze, red. T. Epsztein, S. Górzyński, A. Karpiński. Warszawa.
• Szczepański J. 2018. Ostrołęka 1920 roku. Niespełniona koncepcja drugiego Zbaraża, [w:] Studia z dziejów Europy Środkowo-Wschodniej, red. W. Bondyra, D. Kupisz, J. Ternes, L. Wierzbicki. Lublin.
• Wojciechowski Z. 1990. Polska Marynarka Wojenna w wojnie polsko-radzieckiej 1919–1920. „Przegląd Morski” z. 9.
• Wrzosek M. 1990. Wojsko Polskie w dobie narodzin Drugiej Rzeczypospolitej (1919–1921), [w:] Zarys dziejów wojskowości polskie w latach 1864–1939. Warszawa.
• Żukowski S. Działania 3 Konnego Korpusu Gaja. Warszawa b.r.w.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2168098