Cezaria Anna Baudouin de Courtenay- -Vasmer-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa (1885-1967)

• Authors: Dorota Zamojska

Title variants

EN

Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Vasmer-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa (1885-1967)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cezaria Baudouin de Courtenay-Jędrzejewiczowa (1885-1967) należała do wąskiego grona kobiet naukowców czynnych w okresie międzywojennym. Na jej sukces złożyły się nie tylko wrodzone zdolności, wytrwałość i talent organizacyjny, ale i wiele korzystnych zbiegów okoliczności. Córka wybitnego językoznawcy, Jana Baudouina de Courtenay, z domu wyniosła niemały kapitał intelektualny, ale i wsparcie rodziny dla swych naukowych ambicji. Dzięki temu wsparciu - i wyjątkowym okolicznościom politycznej odwilży w Rosji po 1905 roku - zdołała ukończyć studia wyższe na Uniwersytecie Petersburskim. Jej zainteresowania pozostawały wówczas pod silnym wpływem osobowości ojca i ogniskowały się wokół kwestii językoznawczych - chociaż szybko poza zjawiskami językowymi zaczęła dostrzegać kulturowe, kierując swą uwagę na problematykę antropologiczną. Pracę zawodową rozpoczęła jako nauczycielka łaciny w gimnazjach żeńskich w Warszawie, jednak przeprowadzka do Wilna otworzyła przed nią możliwości pracy jako wykładowca akademicki - co udało się osiągnąć dzięki habilitacji na Uniwersytecie Warszawskim w 1922 roku. W latach następnych, najpierw jako zastępca profesora, a od 1929 roku profesor nadzwyczajny etnologii i etnografii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, zorganizowała wileński ośrodek etnograficzny, nawiązała liczne więzi z lokalnymi stowarzyszeniami wspierającymi przemysł ludowy, stworzyła Muzeum Etnograficzne i rozpoczęła systematyczne badania terenowe miejscowego folkloru. W 1934 roku przeniosła się do Warszawy, gdzie uzyskała nominację na profesora zwyczajnego etnografii Polski Uniwersytetu Warszawskiego. Również Warszawa zawdzięcza jej zorganizowanie i ożywienie działalności tutejszej Katedry Etnografii, wyodrębnienie ze zbiorów państwowych Muzeum Etnograficznego, wykształcenie grona oddanych i utalentowanych uczniów. Po wybuchu drugiej wojny światowej Cezaria Baudouin de Courtenay przez Rumunię wyjechała na Bliski Wschód, gdzie prowadziła badania naukowe i uczestniczyła czynnie w tworzeniu polskich instytucji naukowych: Towarzystwa Studiów Iranistycznych w Teheranie, Biura Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu, Polskiego Humanistycznego Instytutu Naukowego w Jerozolimie. Po wojnie osiadła w Anglii, gdzie działała m.in. w Polskim Towarzystwie Naukowym na Obczyźnie i Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie, którego rektorem była od 1958 roku.  Wiele komentarzy wzbudzało jej życie prywatne: trzykrotna mężatka w czasach, gdy rozwody były z trudem akceptowane społecznie, za każdym razem wybierała mężczyzn nieprzeciętnych: jej pierwszym mężem był Maksymilian Vasmer, kolega ze studiów w Petersburgu, a w przyszłości profesor w Berlinie i gwiazda światowej slawistyki, drugim - Stefan Ehrenkreutz, działacz PPS, a następnie profesor dawnego prawa litewskiego na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie i ostatni tegoż Uniwersytetu rektor, trzecim - Janusz Jędrzejewicz, działacz PPS i POW, współpracownik Józefa Piłsudskiego, minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i premier RP Nieżyczliwi twierdzili, że pozycja zwłaszcza ostatniego małżonka nie pozostawała bez wpływu na naukową karierę Cezarii Baudouin de Courtenay. W takich sytuacjach zwykle odwołujemy się do wyroku upływającego czasu: w wypadku naszej bohaterki wypada on chyba korzystnie dla niej: jej prace są nadal wznawiane, a idee i koncepcje - wciąż żywe i cenione. Strona internetowa Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UW wita nas jej zdjęciem jako „matki założycielki”.

EN

Cezaria Baudouin de Courtenay-Jędrzejewiczowa (1885-1967) belonged to the narrow circle of women researchers active in the interwar period. Her success was was attained not only through her inborn skills, perseverance and talent for organization, but also through many favorable coincidences. Daughter of the prominent linguist Jan Baudouin de Courtenay, she left her home with a substantial intellectual Capital, but also with her family’s support for her scientific ambitions. Thanks to this support - and the unique circumstances of the improved political situation in Russia after 1905 - she managed to complete her studies at the University of Saint Petersburg. Her interest remained highly influenced by the personality of her father and focused around the issue of linguistics - although beyond the phenomena of language she quickly started to recognize the cultural ones, directing her attention to the anthropology issues. She started her professional activity as a teacher of Latin in female secondary schools in Warsaw, however her moving to Vilnius opened possibilities for her working as an academic lecturer - what could be achieved by habilitation at the University of Warsaw in 1922. In the following years, first as Deputy Professor, and from 1929 as Assistant Professor of  Ethnology and Ethnography at the University of Stefan Batory in Vilnius, she organized an ethnographic center in Vilnius, established numerous relationships with local associations supporting the folk industry, created a Museum of Ethnography and began systematic field studies of the local folklor. In 1934 she moved to Warsaw, where she received a nomination for Professor of Polish ethnography at the University of Warsaw. Warsaw also owes her the organization and the revitalization of the ethnography department, the extracting from the collections of the State Museum of Ethnography, the education of a group of dedicated and talented students. After the outbreak of the second world war, Cezaria Baudouin de Courtenay flew through Romania to the Middle East, where she conducted research and participated actively in the creation of Polish scientific institutions: the Iranistic Studies Society in Tehran, the Office of Middle and the Middle East Studies, the Polish Humanist Institute of Science in Jerusalem. After the war, she settled in England, where she acted, among others, in the Polish Scientific Organization Abroad and the Polish Abroad University, where as from 1958 she was the Rector. Her private life raised many comments: married three times at a time when divorce was barely acceptable socially, every time she chose distinguished men: her first husband was Maximilian Vasmer, a classmate from her studies in St Petersburg, and in the futurę, Professor in Berlin and the star of world Slavonics, the second - Stefan Ehrenkreutz, activist of the Polish Socialist Party, and afterward Professor of the Old Lithuanian Law at the University of Stefan Batory in Vilnius and the last Rector of this University, the third - Janusz Jędrzejewicz, activist of the Polish Socialist Party and The Polish Army Organization, a co-worker of Józef Piłsudski, the Minister of Religions and Public Education and Prime Minister. The unfriendly ones claimed that the position of the last spouse did not remain without influence on the scientific career of Cezaria Baudouin de Courtenay. In such situations, we normally appeal to the judgment of passing time: in the case of our heroine it is probably favorable for her: her work are still reissued, and her ideas and concepts are still alive and appreciated. The website of the Institute of Ethnology and Cultural Anthropology of The Warsaw University welcomes us with her photograph as the “mother founder".

Keywords

PL

Cezaria Anna Baudouin de Courtenay; Jan Baudouin de Courtenay; Stefan Ehrenkreutz; Janusz Jędrzejewicz; Maksymilian Vasmer; etnografia; etnologia; slawistyka.

EN

Cezaria Anna Baudouin de Courtenay; Jan Baudouin de Courtenay; Stefan Ehrenkreutz; Janusz Jędrzejewicz; Max Vasmer; ethnography; ethnology; slavonic studies.; Cezaria Anna Baudouin de Courtenay; Jan Baudouin de Courtenay; Stefan Ehrenkreutz; Janusz Jędrzejewicz; Max Vasmer; ethnography; ethnology; slavonic studies.

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Nauka i Szkolnictwo Wyższe
• Year: 2011
• Issue: 2(38)
• Pages: 15-25

Dates

published

2011-01-01

Contributors

author

Dorota Zamojska

References

• Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz C. 1918 Echa stosunków polsko-rosyjskich w Bylinach, Warszawa.
• Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz C. 1922 Św. Cecylia, przyczynek do genezy apokryfów, „Lud”, z. 2.
• Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz C. 1929 Ze studiów nad obrzędami weselnymi ludu polskiego, Nakładem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, Wilno.
• Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz C. 1934 Zakład Etnologii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i jego zadania, Wilno.
• Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa C. 1944 Wskazówki dla zbierających przedmioty dla muzeów i archiwów etnograficznych w Polsce, Związek Harcerstwa Polskiego na Wschodzie, Jerozolima.
• Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa C. 2005 Łańcuch tradycji. Teksty wybrane, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Bazylow L. 1984 Polacy w Petersburgu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław - Warszawa - Kraków.
• Bystroń J.S. 1929 Opinia o dorobku Cezarii Ehrenkreutz, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, j. 3142 (akta personalne C. Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowej).
• Czajecka B. 1990 Z domu w szeroki świat...". Droga kobiet do niezależności w zaborze austriackim w latach "1890-1914, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
• Małachowska E. 1973 Jan Baudouin de Courtenay w życiu prywatnym: wspomnienia o moim ojcu, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3, s. 91-104.
• Muzalewska-Aleksandrowicz H. 2007 Korespondencja Cezarii Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowej z Marią Znamierowską-Prufferową. Przyczynek do historii etnologii polskiej, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Toruniu”, Toruń, t. 3, s. 119-142.
• Stowarzyszenie... 1936 Stowarzyszenie Kobiet z Wyższym Wykształceniem w latach 1926-1936, Warszawa.
• Zachara J. 1937 Historia pierwszego na ziemiach Polski Gimnazjum Żeńskiego im. E. Plater w Krakowie (przemówienie na uroczystości czterdziestolecia), Drukarnia Polska F. Zemanka, Kraków.
• Zamojska D. 2009 Akademicy i urzędnicy. Kształtowanie ustroju państwowych szkół wyższych w Polsce 1915-1920, Wydawnictwo Instytutu Historii Nauki PAN, Warszawa.