Gatunkowa różnorodność słowiańskiego aljamiado. Przykład Bałkanów

• Authors: Anna Cychnerska

Title variants

EN

The Species Diversity of Slavic Aljamiado. The Example of the Balkans

Abstracts

EN

As a result of the conquest of the Balkan lands by the Ottoman Empire, numerous legal and administrative changes took place in these areas, the promotion of Islam among new subjects, and the transformation of many aspects of culture – from the spatial organization of cities to issues related to customs and education. In the Bosnian and Albanian literary tradition, contact with the Eastern civilization also contributed to the development of mainly Turkish- and Arabic-language literature, and then literature in the national language written in a modified Arabic alphabet. Among the Muslim Slavs from the western part of the Balkans, the flourishing of creativity classified today as aljamiado lasted from the mid-17th century to the end of the 19th century. Consistent with the Islamic worldview, literature includes both poetry and prose. Although it was largely determined by religion, it also concerned other issues, current for the community at that time.

PL

W wyniku podboju przez Imperium Osmańskie ziem bałkańskich doszło na tych terenach do licznych zmian prawno-administracyjnych, krzewienia islamu wśród nowych poddanych oraz transformacji wielu aspektów kultury – od przestrzennej organizacji miast do kwestii związanych z obyczajowością i oświatą. W bośniackiej oraz albańskiej tradycji literackiej kontakt z cywilizacją wschodnią przyczynił się także do rozwoju piśmiennictwa – głównie tureckoi arabskojęzycznego, a następnie literatury w języku narodowym zapisywanej zmodyfikowanym alfabetem arabskim. U muzułmańskich Słowian z zachodniej części Bałkanów bujny rozkwit twórczości klasyfikowanej współcześnie jako aljamiado trwał od połowy XVII do końca XIX wieku. Pozostające w zgodzie ze światopoglądem islamskim piśmiennictwo obejmuje zarówno poezję, jak i prozę. Chociaż w znacznej części było ono determinowane religijnie, dotyczyło też innej problematyki, aktualnej dla ówczesnej społeczności.

Keywords

PL

aljamiado; piśmiennictwo słowiańskich muzułmanów; arabica; poezja; proza

EN

aljamiado; Slavic Muslim literature; Arabica; poetry; prose

• Publisher: Wydawnictwo Księży Werbistów Verbinum
• Journal: Nurt SVD
• Year: 2024
• Issue: 1
• Pages: 160-180

Dates

published

2024

Contributors

author

Anna Cychnerska

References

• Alispahić Z., 2005, Prvi strip na arebici, Novi Muallim, 21, Rijaset Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini, s. 84-85.
• Al-Zubi A., 2005, Hadži Šefko i hadži Mefko, Udruženje građana za kulturu i umjetnost „Behar”, Sarajevo.
• Bajraktarević F., 1928, Srpska pesma o Muhamedovu rođenju, Glasnik skopskog naučnog društva, III, s. 189-202.
• Balić S., 1994, Kultura Bošnjaka. Muslimanska komponenta, „R&R” Izdavačko prometno preduzeće, Zagreb.
• Bećićanin F., 2016, Preplitanje kultura na tlu Srbije u osmansko doba – na primeru alhamijado književnosti, Univerzitet u Beogradu, Filološki fakultet, Beograd [on-line], https://nardus.mpn.gov.rs/handle/123456789/7857 [dostęp: 31.05.2024].
• Blau O., 1868, Bosnisch-türkische Sprachdenkmäler: gesammelt, gesichtet und herausgegeben, Brockhaus, Leipzig.
• Bonarek J., Czekalski T., Sprawski S., Turlej S., 2005, Historia Grecji, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Czekalski T., Hauziński J., Leśny J., 2009, Historia Albanii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Ćerić S., 1968, Muslimani srpskohrvatskog jezika, „Svjetlost”, Sarajevo.
• Duranović E., 2017, Alhamijado Ilmihal Abdulvehhaba Ilhamije Žepčaka, Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, 46 (38), Gazi Husrev-begova biblioteka, Sarajevo, s. 263-300.
• Dziekan M.M., 2015, Zastosowanie pisma arabskiego do zapisu języków indoeuropejskich. Perspektywa historyczno-porównawcza, w: Kulwicka-Kamińska J. i Łapicz Cz. (red.), Tefsir Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Teoria i praktyka badawcza, Wydawnictwo UMK, Toruń, s. 75-99.
• Dziekan M.M. 2016, Z dziejów literatury „alhamijado” na Bałkanach. Abdulvehab Ilhamija (1773–1821), w: Burras-Marciniak A. (red.), Islam i muzułmanie w kulturze, literaturze i językach Słowian Południowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 11-22.
• Elsie R., 2004, Zarys historii literatury albańskiej, zeszyt 3: Albańska literatura wieku XVIII i XIX, Wydawnictwo UMK, Toruń.
• Felczak W. i Wasilewski T., 1985, Historia Jugosławii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa.
• Gadžo-Kasumović A., 2010, Diplomatički dokumenti:arzuhali, mahzari, arzovi, ilami i sahha bujuruldije – molbe, žalbe, kolektivne predstavke, prijedlozi, izvještaji i sahha-bujuruldije, Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, t. 39, nr 31, Gazi Husrev-begova biblioteka, Sarajevo, s. 5-44.
• Glibanović-Vajzović H., 2024, Arapsko pismo u srpskohrvatskom jeziku – prilog izučavanju upotrebe pisama u nas, w: Nakaš L. (red.), Hrestomatija iz historije književnoga jezika II dio za internu upotrebu, s. 91-93 [on-line], https://pdfcoffee.com/peto-izdanje-hrestomatija-ii-pdf-free.html [dostęp: 31.05.2024].
• Grozdanić S., 2024, Pisana riječ na orijentalnim jezicima i alhamijado, w: Nakaš L. (red.), Hrestomatija iz historije književnoga jezika II dio za internu upotrebu, s. 94-108 [on-line], https://pdfcoffee.com/peto-izdanje-hrestomatija-ii-pdf-free.html [dostęp: 31.05.2024].
• Hadžijahić M., 1974, Neke karakteristike stare bosansko-muslimanske književnosti, w: Kuna H., Hadžijahić M., Pejčinović P. (red.), Starija književnost – Bosanskohercegovačka književna hrestomatija, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo.
• Hadžijamaković M., 1991, Ilhamija – život i djelo, El-Kalem, Sarajevo.
• Handžić M., 1940, Islamizacija Bosne i Hercegovine i porijeklo bosansko-hercegovačkih muslimana, Islamska dionička štamparija, Sarajevo.
• Hasanović A., 2018, Društveno-politički diskurs alhamijado periodike, Znakovi vremena, Časopis za filozofiju, religiju, znanost i društvenu praksu, 80/81, Naučnoistraživački institut „Ibn Sina”, Sarajevo, s. 133-152.
• Hegyi O., 1979, Minority and Restricted Uses of the Arabic Alphabet. The Aljamiado Phenomen, Journal of the American Oriental Society, no. 2, p. 262-269, DOI: https://doi.org/10.2307/602662.
• Hofman-Pianka A., 2000, Socjolingwistyczne aspekty współczesnego języka bośniackiego, Wydawnictwo Radamsa, Kraków.
• Hrvatska enciklopedija, 2024 [on-line] https://enciklopedija.hr/clanak/bosancica [dostęp: 11.05.2024].
• Huković M., 1986, Alhamijado književnost i njeni stvaraoci, „Svjetlost”, Sarajevo.
• Imamović M., 1998, Neki pogledi na razvitak bošnjačke književnosti, w: Duraković E., Nametak F. (red.), Bošnjačka književnost u književnoj kritici. Knjiga 1: Starija književnost, „Alef”, Sarajevo, s. 21-33.
• Jahić Dž., Halilović S. i Palić I., 2000, Gramatika bosanskog jezika, Dom štampe Zenica, Zenica.
• Janković S., 1989, Ortografsko usavršavanje naše arebice u štampanjim tekstovima (Uticaj ideja Vuka Karađića), Prilozi za orijentalnu filologiju, t. 38, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, s. 9-38.
• Kadrić A. i Kalajdžija A., 2014, O jezičkim osobitostima prijevodne alhamijado literature u kontekstu preporodnog prosvijetiteljstva druge polovine 19. stoleća, Književni jezik, t. 25/1-2, Institut za jezik, Sarajevo, s. 67-93.
• Kajmaković Z., 2024, Ćirilica kod Srba i Muslimana u osmansko doba, w: Nakaš L. (red.), Hrestomatija iz historije književnoga jezika II dio za internu upotrebu, s. 26-34 [on-line], https://pdfcoffee.com/peto-izdanje-hrestomatija-ii-pdf-free.html [dostęp: 31.05.2024].
• Kalajdžija A., 2005, Usmeno jezičko stvaralaštvo Umihane Čuvidine, Pismo – Časopis za jezik i književnost, III, 1, Bosansko sarajevsko društvo, Sarajevo, s. 40-54.
• Kalajdžija A., 2019, Predstandardni idiom bosanske alhamijado literatura, Univerzitet u Sarajevu, Institut za jezik, Sarajevo.
• Kalajdžija A., 2024, Bosnevijska (alhamijado) literatura [on-line], https://www.e-bosanski.ba/historija-jezika/bosnevijska-alhamijado-literatura/ [dostęp: 11.05.2024].
• Kulwicka-Kamińska J., 2018, Piśmiennictwo religijne Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego jako źródło badań historycznojęzykowych, Biuletyn PTJ, nr 74, s. 93-106.
• Kulwicka-Kamińska J. i Łapicz Cz., 2015, Tefsir Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Teoria i praktyka badawcza, Wydawnictwo UMK, Toruń [on-line], http://www.tefsir.umk.pl/pliki/Tefsir_Tatarow_WKL.pdf [dostęp: 31.05.2024].
• Landowski Z., 2008, Islam – nurty, odłamy, sekty, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Lehfeldt W., 1969, Das serbokroatische Aljamiado-Schrifttum der bosnisch-hercegovinischen Muslime. Transkriptionsprobleme, Trofenik, München.
• Ljubović A. i Grozdanić S., 1995, Prozna književnost Bosne i Hercegovine na orijentalnim jezicima, Orijentalni institut, Sarajevo.
• Lopasic A., 1994, Islamization of the Balkans with Special Reference to Bosnia, Journal of Islamic Studies, vol. 5, no. 2, Islam in the Balkans (July 1994), Oxford University Press, p. 163-186.
• Lybyer A.H., 2015, Władanie Imperium Osmańskim w czasach Sulejmana Wspaniałego, Wydawnictwo Napoleon V, Oświęcim.
• Łapicz Cz., 2014, Czy piśmiennictwo Tatarów – muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego jest słowiańskim aljamiado?, w: Warchał M. (red.), W podróży za słowem. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin profesora Emila Tokarza, Bielsko-Biała, s. 59-70.
• Mujezinović M., 1997, Mula Mustafa Ševki Bašeskija Ljetopis (1746-1804), Sarajevo – Publishing, Sarajevo.
• Muftić T., 1969, O arebici i njenom pravopisu, Prilozi za orijentalnu filologiju, t. 14-15, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, s. 101-121.
• Mustafić A., 2013, Epohe fonetske misli kod Arapa i arebica, D. Babić, Beograd.
• Nametak A., 1981, Hrestomatija bosanske alhamijado književnosti, „Svjetlost”, Sarajevo,
• Norris H.T., 1993, Islam in the Balkans. Religion and Society between Europe and the Arab World, Hurst & Company, London.
• Oczkowa B., 1983, Zarys historii języka serbsko-chorwackiego, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
• Peco A., 2024, Jezički izraz aljamijado književnosti i Vukov princip „Piši kao što govoriš”, w: Nakaš L. (red.), Hrestomatija iz historije književnoga jezika II dio za internu upotrebu, s. 39-42 [on-line], https://pdfcoffee.com/peto-izdanje-hrestomatija-ii-pdf-free.html, [dostęp: 31.05.2024].
• Płaskowicka-Rymkiewicz S., Borzęcka M. i Łabęcka-Koecherowa N., 1971, Historia literatury tureckiej. Zarys, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa.
• Rizvić M., 1990, Bosansko-muslimanska književnost u dobra preporoda (1887-1918), El-Kalem izdavačka djelatnost, Sarajevo.
• Rizvić M., 1999, Bosna i Bošnjaci. Jezik i pismo, Preporod, Sarajevo.
• Rizvić M., 2005, Pojavni okviri i unutarnje osobenosti alhamijado literature, w: Memija E. (red.), Mushin Rizvić. Književne studije, serija Bošnjačka književnost u 100 knjiga, Preporod, Sarajevo, s. 214-232.
• Sawicka I. i Sujecka J., 2015, Wprowadzenie do bałkanologii. Etnosy – Języki – Areały – Konceptualizacja, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa.
• Skowronek J., Tanty M. i Wasilewski T., 1977, Historia Słowian południowych i zachodnich, PWN, Warszawa.
• Stawowy-Kawka I., 2000, Historia Macedonii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa.
• Šabanović H., 1973, Književnost muslimana BiH na orijentalnim jezicima, „Svjetlost”, Sarajevo.
• Truhelka Ć., 2024, Bosančica. Prinos bosanskoj paleografiji, w: Nakaš L. (red.), Hrestomatija iz historije književnoga jezika I dio za internu upotrebu, s. 148-158 [on-line], https://pdfcoffee.com/peto-izdanje-hrestomatija-ii-pdf-free.html [dostęp: 31.05.2024].
• Tufekčić A., 2020, Arebica u Bosni – Kratke crtice i jedan osvrt: iz riznice bosanskog autentičnog sinkretizma, Duh Bosne, Međunarodni, interdisciplinarni, dvojezični online časopis, s. 1-4 [on-line], https://www.spiritofbosnia.org/volume-15-no-4-2020-october/arebica-in-bosnia-short-notes-and-one-reviewfrom-the-treasury-of-bosnian-authentic-syncretism/ [dostęp: 11.05.2024].
• Vasić M., 1998, Islamizacija na Balkanskom poluostrvu, Teme. Časopis za društvene nauke, t. 22, nr 1-2, Univerzitet u Nišu, Niš, s. 51-66.
• Vasić M., 1999, Islamizacija u jugoslovenskim zemljama, Prilozi za orijentalnu filologiju, t. 41, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, s. 425-441.
• Wasilewski T., 1988, Historia Bułgarii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa.
• Zirojević O., 2003, Islamizacija na južnoslovenskom prostoru, Filozofski fakultet, Beograd.

Identifiers

Biblioteka Nauki

63513584