Psychologiczne koncepcje mądrości

• Authors: Alina Kałużna-Wielobób

Title variants

EN

Psychological Concepts of Wisdom

Abstracts

EN

Psychological concepts of wisdom were reviewed in the article. C.G. Jung and E. Erikson’s concepts describe wisdom as the final stage of personality development, manifesting itself in integration and making life meaningful. Wisdom was also described as the highest stage of cognitive development: developing relativist and dialectic thinking (Riegel 1973; Kramer 2003; Labouvie-Vief 1982). According to the expert knowledge model of P.B. Baltes’ team (Baltes and Staudinger, 1995), wisdom encompasses rich declarative and procedural knowledge, the consciousness of their limitations, a reference to the sense of life, managing life and development taking into account personal and common good, relating to values, tolerance and virtues of character that manifest in actions (Baltes et al. 2004). R.J. Sternberg defines wisdom as the use of secret and explicit knowledge for common benefit by balancing personal, interpersonal and non-personal interest, both short and long-term, together with environment adaptation, modification and change (Sternberg, 2001). M. Straś-Romanowska (2011) draws our attention to the spiritual aspect of wisdom. We can talk about different ways, in which wisdom “exists”: 1) wisdom as perfection, 2) wisdom as a quality, that can be acquired by the man during development, 3) wisdom as a phenomenon present in common imagination.

PL

Dokonano przeglądu psychologicznych koncepcji mądrości. Koncepcje C.G. Junga i E. Eriksona ujmują mądrość jako finalne stadium rozwoju osobowości, przejawiające się integracją i nadaniem życiu sensu. Mądrość ujmowano również jako najwyższe stadium rozwoju poznawczego: rozwinięcie myślenia relatywistycznego i dialektycznego (Riegel 1973; Kramer 2003; Labouvie-Vief 1982). Według modelu wiedzy eksperckiej zespołu P.B. Baltesa (Baltes, Staudinger 1995) mądrość obejmuje bogatą wiedzę deklaratywną i proceduralną oraz świadomość ich ograniczoności, odniesienie do sensu życia, kierowanie życiem i rozwojem, uwzględniając dobro osobiste i powszechne, odniesienie do wartości i tolerancję oraz cnoty charakteru przejawiające się w działaniu (Baltes, Glück, Kunzmann 2004). R.J. Sternberg definiuje mądrość jako zastosowanie ukrytej oraz jawnej wiedzy dla wspólnego pożytku, przez: równoważenie interesów osobistych, interpersonalnych i pozaosobowych, w krótkim i długim okresie oraz adaptację, modyfikację i zmianę środowiska (Sternberg 2001). M. Straś-Romanowska (2011) zwraca uwagę na duchowy aspekt mądrości. Możemy mówić o różnych sposobach „istnienia” mądrości: 1) mądrość jako ideał, 2) mądrość jako jakość, którą człowiek może nabywać w rozwoju, 3) mądrość jako fenomen obecny w potocznych wyobrażeniach.

Keywords

PL

mądrość; rozwój człowieka dorosłego; koncepcje mądrości

EN

wisdom; adult development; wisdom concepts

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej
• Journal: Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja
• Year: 2014
• Volume: 17
• Issue: 4(68)
• Pages: 63-79

Dates

published

2014

Contributors

author

Alina Kałużna-Wielobób

• Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków

• https://orcid.org/0000000219218822

References

• ARDELT M., 1997, Wisdom and Life Satisfaction in Old Age, Journal of Gerontology: Psychological Sciences, 52B.
• BALTES P.B., GLÜCK J., KUNZMANN U., 2004, Mądrość. Jej struktura i funkcja w kierowaniu pomyślnym rozwojem w okresie całego życia, [w:] J. Czapiński (red.), Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i innych cnotach człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• BALTES P.B., STAUDINGER M.S., 1995, People nominated as wise: A comparative study of wisdomrelated knowledge, Psychology and Aging, 10.
• BALTES P.B., STAUDINGER M.S., 2000, Wisdom: A metaheuristic (pragmatic) to orchestrate mind and virtue..., American Psychologist, 55.
• BASSECHES M., 1984, Dialectical thinking and adult development, Ablex, Norwood.
• BATES P.B., SMITH J., 1990, Toward a psychology of wisdom and its ontogenesis, [in:] R.J. Sternberg (ed.), Wisdom. Its nature, origin, and development, University Press, Cambridge.
• CARR A., 2009, Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu i ludzkich siłach, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.
• CHI M.T.H., GLASER R., FARR M.J., 1988, The nature of expertise, Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Hillsdale.
• COLMAN A., 2009, Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• ERIKSON E., 1997, Dzieciństwo i społeczeństwo, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań.
• ERIKSON E., 2002, Dopełniony cykl życia, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań.
• ERIKSON E., 2004, Tożsamość a cykl życia, Zysk i S-ka, Poznań.
• FRANKL V., 1984, Homo Patiens, Pax: Warszawa.
• GAŁDOWA A., 1995, Powszechność i wyjątek. Rozwój osobowości człowieka dorosłego, Wydawnictwa Księgarni Akademickiej, Kraków.
• GURBA E., 2011, Wczesna dorosłość, [w:] J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• HOLLIDAY S.G., CHANDLER M.J., 1986, Wisdom: Explorations in Adult Competence, Karger, Basel.
• JAŚTAL J., 2006, Mądrość, [w:] J. Hartman (red.), Słownik filozofii, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków.
• JUNG C.G., 1997, Typy psychologiczne, Wrota KR, Warszawa.
• KAŁUŻNA-WIELOBÓB A. (w recenzji), Potoczne koncepcje mądrości.
• KAŁUŻNA-WIELOBÓB A., 2014, Do individual wisdom concepts depend on value?, Polish Psychological Bulletin, 45(2).
• KIRTON M., 1981, A reanalysis of two scales of tolerance to ambiguity, Journal of Personality Assesment, 45.
• KRAMER D.A., 1989, Development of an awareness of contradiction across the lifespan and the question of post formal operations, [in:] L.M. Commons, J.D. Sinnott, F.A. Richards, C. Armon (eds.), Beyond formal operations II: comparisons and applications of adolescent and adult developmental models, Praeger, New York.
• KRAMER D.A., 1990, Conceptualizing wisdom: the primacy of affect-cognition relations, [in:] R.J. Sternberg (ed.), Wisdom. Its nature, origin, and development, University Press, Cambridge.
• KRAMER D.A., 2003, The ontogeny of Wisdom in Its Variations, [in:] J. Demick, C. Andreoletti (eds.), Handbook of adult development, Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York.
• KUNZMANN U., 2007, Różne podejścia do dobrego życia: emocjonalno-motywacyjny wymiar mądrości, [in:] A. Linley, S. Joseph (eds.), Psychologia pozytywna w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• LABOUVIE-VIEF G., 1982, Growth and aging in life-span perspective, Human Development, 25.
• LABOUVIE-VIEF G., 1990, Wisdom as integrated thought: historical and development al perspectives, [in:] R.J. Sternberg (ed.), Wisdom: its Nature Origins, and Development, University Press, Cambridge.
• LYSTER T., 1996, A nomination approach to the study of wisdom in old age (niepublikowana rozprawa doktorska), Concordia University, Montreal.
• MORENO A., 1973, Jung, bogowie i człowiek współczesny, PAX, Warszawa.
• NĘCKA E., ORZECHOWSKI J., SZYMURA B., 2006, Psychologia poznawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• OLEŚ P., 2012, Psychologia człowieka dorosłego. Ciągłość – zmiana – integracja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• ORWOLL L., PERLMUTTER M., 1990, The Study of Wise Persons: Integrating a Personality Perspective, [in:] R.J. Sternberg (ed.), Wisdom: its Nature Origins, and Development, Cambridge University Press, Cambridge.
• PASCUAL-LEONE J., 1983, Growing into human maturity: Toward a metasubjective theory of adult stages, [in:] P.B. Baltes, O. Brim (eds.), Life-span development and behavior, Vol. V, Academic Press, New York.
• PASCUAL-LEONE J., 1990, An essay on wisdom: Toward organismic processes that make it possible, [in:] R.J. Sternberg (ed.), Wisdom. Its Nature Origins, and Development, Cambridge University Press, Cambridge.
• PIETRASIŃSKI Z., 2001, Mądrość, czyli świetne wyposażenie umysłu, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
• REBER A., 2002, Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
• REZNITSKAYA A., STERNBERG R., 2007, Jak nauczyć podopiecznego mądrego myślenia: program „Edukacja dla mądrości”, [w:] A. Linley, S. Joseph (red.), Psychologia pozytywna w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• RIEGEL K.F., 1973, Toward dialectical theory of development: The final period of cognitive development, Human Development, 16.
• STAUDINGER U.M., BALTES P.B., 1996, Interactive minds: A facilitative setting for wisdom-related performance, Journal of Personality and Social Psychology, 71(4).
• STAUDINGER U.M, SMITH J., BALTES P.B., 1992, Wisdom-related knowledge in life review task, Psychology and Aging, 7.
• STERNBERG R.J., 1998, A balance of theory and wisdom, Review of General Psychology, 2.
• STERNBERG R.J., 2001, Why schools should teach for wisdom: The balance theory of wisdom in educational settings, Educational Psychologist, 36(4).
• STRAŚ-ROMANOWSKA M., 2002, Starzenie się jako kontekst rozwoju duchowego człowieka, [w:] W. Wnuk (red.), Ludzie starsi w trzecim tysiącleciu. Szanse – nadzieje – zagrożenia, UTW, Wrocław.
• STRAŚ-ROMANOWSKA M., 2011, Późna dorosłość, [w:] J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• TREMPAŁA J., 2006, Rozwój poznawczy, [w:] B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój funkcji psychicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• WINK P., HELSON R., 1997, Practical and transcendent wisdom. Their nature and some longitudinal findings, Journal of Adult Development, 1.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2141305