Dekoracja malarska kościoła w Rodowie jako przykład nowych źródeł ikonografii sztuki luterańskiej w Prusach Książęcych

• Authors: Piotr Birecki

Title variants

EN

The painted decoration of the Church in Rodowo as an example of new sources of iconographz of protestant art in Ducal Prussia

Abstracts

EN

This article investigates the artistic program of the eighteenth-century Lutheran church in Rodowo as an example of new sources of protestant iconography in Ducal Prussia. The article presents the history of the village, the history of the family von Schack as the owners of the village and the history of the church in Rodowo. Family of Schacks was the founder of the church and the founders of the decorations. The paper presents the emblem decorationson the benches based on the projects of tapestries for Louis XIV as a projects of Charles le Brun and Charles Perrault, and four oval paintings located in the western part of the church. The author imply that those paintings are the example of the influences of Pietism on area of Ducal Prussia. The emblems identified among the paintings in the panels of the Rodowo church benches are copies of the interpretations offered by the authors of "Quatre elemens" and "Quatre saisons" engraved by Sébastien Le Clerc. An unknown painter used in Rodowo probably the first German editions appeared in Augsburg in 1687 and 1690 by Jacob Koppmayer for Johann Ulrich Krauss.Maybe the painted decorations of the church in Rodowo are an idealized image of the order of the tree estates in Ducal Prussia? The unique set of paintings is the visible visualization of the relationship between the clergy, the peasants, and, above all, the Lutheran ruler of the village. In Ducal Prussia, only in Rodowo did the local nobles create such strong lines of communication. The images (which are depicted on the benches and on the four great paintings) are the kind of message sent by the owners of Rodowo village to the peasant population about their respective status in life: the rulers should follow the rules as set down in theemblems, the peasants should learn how to pray properly. They also received a visual model of social structure. The preachers had reminders of their sermons written on the walls. The images demonstrate the relationship between the Lutheran landlord, his peasants and the local pastor. The final chapter discusses the sources of the traditional and new iconography in protestant churches in Ducal Prussia. The most compositions of paintings in Prussia were based on biblical illustrations of Lucas Cranach (Koenigsberg), Albrecht Dürer (Rychnowo), Matthäus Merian (Dąbrówno) and graphics of Sadeler family, Hendrick Goltzius, Maerten de Vos or Crispijn van de Passe (older paitnings Rodowo). In XVII and at the beginning of XVIII Century decorations were based on Pia Desideria by Jesuit Hermann Hugo (Stare Miasto near Dzierzgoń) or on Otto van Veenius’ Amori divini emblemata (Pasłęk). The decoration in the church in Rodowo is an interesting example of the influence of French culture in Ducal Prussia and among the local nobility, too. This influence is only apparent in the architecture of the greatest palaces in Prussia (Drogosze, Friedrichstein and Finckenstein) but also in the paintings – first example of secular sources of inspirations in the church interior in Rodowo.

PL

Artykuł przedstawia artystyczny program dekoracji malarskich w XVIII-wiecznym kościele w Rodowie jako przykład nowych źródeł ikonograficznych sztuki protestanckiej w Prusach Książęcych. W tekście zaprezentowane zostały dzieje wsi, rodziny właścicieli i kolatorów kościoła oraz historia kościoła w Rodowie. Artykuł prezentuje dekoracje emblematyczne ławek oparte na projektach tapiserii oraz omawia cztery owalne malowidła znajdujące się w zachodniej części kościoła. Autor sugeruje, że są one przykładem wpływów pietyzmu na sztukę protestancką w Prusach Książęcych. Zidentyfikowane w Rodowie emblemy oparte są o dzieła Quatre elemens i Quatre saisons rytowane przez Sébastien Le Clerc. Nieznany malarz do wykonania dekoracji w Rodowie użył pierwszych niemieckich wydań dzieł, które ukazały się w Augsburgu w 1687 i 1690 roku u Jacoba Koppmayera dla Johanna Ulricha Kraussa. Dekoracje kościoła w Rodowie są idealizującym obrazem porządku społecznego w Prusach Książęcych? Unikalny zespół malowideł można traktować jako wizualizację relacji pomiędzy duchowieństwem, wieśniakami oraz przede wszystkim luterańskim właścicielem wsi. W Prusach Książęcych, tylko w Rodowie lokalna arystokracja stworzyła tak silny przekaz społeczny. Malowidła emblematyczne na przedpiersiach ławek oraz cztery obrazy w nawie mogą być rodzajem komunikatu skierowanego przez właścicieli Rodowa do poddanych chłopów o konieczności respektowania hierarchii społecznej, której przewodzić może tylko szlachta. Malowidła w nawie informują nie tylko o wartości i sile bezpośredniej modlitwy, ale również o pożądanej przez Boga strukturze społeczeństwa pruskiego. Dla pastorów z kolei malowidła te mogły być wskazówką co do treści głoszonych w Rodowie kazań. Podsumowując malowidła z tego kościoła demonstrują relacje pomiędzy luterańskim właścicielem wsi, jego poddanymi a pastorem. Ostatni rozdział omawia źródła tradycyjnej i nowej ikonografii w kościołach ewangelickich Prus Książęcych. Początkowo większość kompozycji obrazów w Prusach Książęcych oparta była na biblijnych ilustracjach takich malarzy jak Lucas Cranach (Koenigsberg), Albrecht Dürer (Rychnowo), Matthäus Merian (Dąbrówno) albo na grafikach rodziny Sadelerów, Hendricka Goltziusa, Maertena de Vos albo Crispijna van de Passe (starsze malowidła w Rodowie). W XVII i na początku XVIII wieku dekoracje oparto o Pia Desideria jezuity Hermanna Hugo (Stare Miasto pod Dzierzgoniem) albo na dziele Otto van Veeniusa Amori divini emblemata (Pasłęk). Dekoracje kościoła w Rodowie są przykładem wpływów kultury francuskiej w Prusach Książęcych, także wśród lokalnej szlachty. Wpływ ten nie tylko widoczny jest w pałacach pruskich (Drogosze, Friedrichstein i Finckenstein) ale także w malarstwie – pierwszym przykładem i to świeckiego źródła inspiracji jest wnętrze kościoła w Rodowie.

Keywords

PL

reformacja; sztuka protestancka; Prusy Książęce; emblemy; Ludwik XIV; Claude Perrault; Charles Le Brun; pietyzm

EN

Reformation; Protestant art; Ducal Prussia; emblems; Louis XIV; Claude Perrault; Charles Le Brun; Pietism

• Publisher: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu
• Journal: Studia Elbląskie
• Year: 2018
• Volume: 19
• Pages: 155-172

Dates

published

2018

Contributors

author

Piotr Birecki

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/000000020755137X

References

• Bachtin A., Doliesen G., Vergessene Kultur, Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, Husum 1998.
• Bertrand P. F. , Tapestry production at the Gobelins during the reign of Louis XIV, 1661 – 1715, w: Tapestries on the Baroque. The threat of splendour, red. Thomas P. Campbell, New Haven 2007, s. 341 – 356.
• Birecki P., Architektura i sztuka na terenie Prus Książęcych (1525 – 1657), Prus Brandenburskich (1657 – 1701) i Prus Wschodnich Królestwa Pruskiego (1701 – 1817), w: W 500-lecie reformacji (1517 – 2017). Z dziejów kościołów ewangelickich w dawnych Prusach Królewskich i Książęcych, t. II, Tereny dawnych Prus Książęcych, red. J. Kłaczkow, G. Jasiński, P. Birecki, wyd. A. Marszałek, ISBN 978 – 83 – 8019 – 772 – 5, Toruń 2017, s. 80 – 138.
• Birecki P., Pierwowzory graficzne w sztuce reformacji toruńskiej, w: Acta Universitatis Nicolai Copernici, Konserwatorstwo i Muzealnictwo, 35, 2009, s. 41 – 53.
• Chrzanowski T., Kościół w Starym Mieście pod Dzierzgoniem pw. św. Apostołów Piotra i Pawła – emblematyka w służbie protestantyzmu, w: Sztuka Prus XIII – XVIII wieku, red. M. Woźniak, Toruń 1994, s. 199 – 226.
• Cieślak K., Pierwowzory graficzne epitafiów obrazowych w Gdańsku a problemy ich ikonografii, w: Biuletyn Historii Sztuki, 1988, 3, s. 201 – 224.
• Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, bearb. von A. Boetticher, H.V., Lithauen, Königsberg 1898.
• Dohna H., Finckenstein – Kamieniec, w: Ostpreußische Gutshäuser in Polen, red. Kamila Wróblewska, München 1995.
• Dygdała J., Schack von Wittenau Karol Albert (1711 – 1782?), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 35, red. H. Markiewicz, Wrocław 1994, s. 390.
• Gawthrop R., Pietism and the making of eighteenth century Prussia, Cambridge 1993.
• Harasimowicz J., Der Kirchenbau im konfessionellen Zeitalter, w: Das Münster, 1 (69), 2016, s. 7 – 8.
• Harasimowicz J., Die Brautmystik in der mitteleuropäischen Kunst der Frühen Neuzeit, w: Die Kunst als Medium der Konfessionalisierung und Intensivierung des Glaubens in der Frühen Neuzeit, Regensburg 2017, s. 236 – 238.
• Iława. Z dziejów miasta i powiatu, red. A. Wakar, M. Lossman, Olsztyn 1972.
• Kaufmann K. J. , Geschichte der Stadt Rosenberg in Westpreussen, Rosenberg 1937.
• Klemp A., Protestanci w dobrach prywatnych w Prusach Królewskich od drugiej połowy XVII do drugiej połowy XVIII wieku, Gdańsk 1994.
• Kozina I., Ostrowski J. K. , Grabfahnen mit Porträtdarstellungen in Polen und in Ostpreußen, w: Zeitschrift für Kunstgeschichte, 55, 1992, nr 2, s. 242.
• Kriegseisen W., Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej 1696 – 1763, Warszawa 1996.
• Lorck C., Landschlösser und Gutshäuser in Ost- und Westpreussen. Frankfurt am Main 1965.
• Machynia M., Srzednicki Cz. , Oficerowie dawnej Rzeczypospolitej 1777 – 1794, t. I: Oficerowie Wojska Koronnego, cz. 3: Piechota, Kraków 1998.
• Perlbach M., Zur Geschichte des ältesten Großgrundbesitzes im Deutschordenslande Preussen: Dietrich von Dypenow und Dietrich Stange, w: Altpreussische Monatsschrift 39, 1902, s. 78 – 124.
• Schmid B., Die Bau- und Kunstdenkmaeler der Provinz Westpreussen. Kreis Rosenberg, Danzig 1906.
• Sens H.Chr. , Evangelische Schlosskirche Torgau, Regensburg 2007.
• Szczepański Ł., Chorągiew nagrobna Wilhelma Albrechta Schack von Wittenau z Sanktuarium św. Antoniego w Suszu, w: Skarbiec Suski, 8/2013, s. 14 – 25.
• Szczepański Ł., Życie i kariera wojskowa generała majora Wilhelma Albrechta Schack von Wittenau, w: Suski Słownik Biograficzny, s. 58 – 60 (http://docplayer.pl/43206697-Zycie-i-kariera-wojskowa-generala-majora-wilhelma-albrechta-schack-von-wittenau. html, dostęp z 21 maja 2018 roku).
• Ulbrich A., Kunstgeschichte Ostpreussens, Frankfurt am Main 1932.
• Wardzyńska K., Johannes Soeffrens (1660-po 1721) rzeźbiarz niderlandzki w Elblągu. Wstęp do monografii, w: Porta Aurea 13, Gdańsk 2014, s. 141 – 156.
• Wisłocki M., Der Einfluss Johannes Arndts und der verinnerlichten Frömmigkeitsrichtung des 17. Jahrhunderts auf die kirchliche Kunst im südlichen Ostseeraum, w: Interdisziplinäre Pietismusforschungen. Beiträge zum ersten Internationalen Kongress für Pietismusforschung 2001, red. U. Sträter, H. Lehmann, Th. Müller-Bahlke, J. Wallmann, Tübingen 2005, s. 375 – 389.
• Wójcik D., Ze studiów nad programem ideowym kościoła w Starym Mieście pod Dzierzgoniem w: Sztuki i dialog wyznań, red. J. Harasimowicz, Warszawa 2000, s. 325 – 336.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2147838